Badania parametrów układu krzepnięcia, są konieczne w celu określenia np. ryzyka krwawienia, powstawania zakrzepów jak również pozwalają na wstępną diagnostykę zaburzeń procesu krzepnięcia krwi. Dotyczy to np. diagnostyki małopłytkowości, nadkrzepliwości, choroby zakrzepowo-zatorowej. Koagulogram jest również zlecany przed zabiegami chirurgicznymi, w celu określenia ryzyka krwawień śródoperacyjnych.
Do „pakietu badań”, które należy wykonać, by ocenić funkcjonowanie układu krzepnięcia należy kilka parametrów, jak:
- poziom płytek krwi (trombocytów),
- czas krwawienia,
- czas protrombinowy,
- wskaźnik Quicka,
- INR,
- czas trombinowy,
- poziom fibrynogenu,
- czas fibrynolizy,
- D-dimery,
- APTT (czas częściowej tromboplastyny po aktywacji),
- aktywność AT (antytrombina) III,
- czas rekalcynacji osocza,
- czas reptylazowy.
W niektórych przypadkach warto wykonać również badanie na obecność czynnika Leiden, który jest przyczyną wrodzonych zaburzeń zakrzepowo-zatorowych. Dlaczego? Odsyłamy do artykułu:
Jakie badania warto zrobić przed zastosowaniem antykoncepcji hormonalnej?
Koagulogram – co to jest, jak się przygotować do badania?
Koagulogram jest właśnie zestawem badań, których wykonanie zleca lekarz w razie podejrzenia zaburzeń krzepnięcia lub w celu monitorowania leczenia preparatami m.in. przeciwzakrzepowymi i fibrynolitycznymi. Koagulogram tworzą wszystkie wymienione wyżej badania.
Do podstawowych parametrów koagulogramu zaliczamy jedynie: płytki krwi, czas krwawienia, czas protrombinowy i APTT. Jednak na potrzeby diagnostyki, ich lista może ulec poszerzeniu.
Zaburzenia krzepnięcia podejrzewa się wówczas, gdy występują:
- przedłużające się krwawienia z ran, nawet niedużych,
- samoistnie sińce i wylewy podskórne,
- samoistne krwawienia z nosa i błon śluzowych,
- obfite i długie krwawienia miesiączkowe,
- „kropelkowe”, „punkcikowe” sączenie się krwi przez skórę np. na kończynach dolnych.
Do badania przychodzimy najlepiej rano, na czczo, z umytymi kończynami górnymi. Informujemy personel o ewentualnych chorobach zakaźnych (HIV, HBV, HCV itp.), po to by zapobiec ich dalszemu rozprzestrzenianiu oraz o przyjmowanych lekach, skłonności do krwawień i omdleń.
Pielęgniarka po zdezynfekowaniu skóry, pobiera krew, najczęściej z żyły w zgięciu łokciowym. Następnie miejsce po nakłuciu, miejsce uciskamy przez 2-3 minuty, żeby nie powstał krwiak. Zginanie kończyny w stawie łokciowym oraz słaby ucisk, mogą spowodować powstanie krwiaka i zasinienia, który zazwyczaj się wchłania po kilku dniach lub tygodniu.
Warto przeczytać: Hemofilia u dzieci
Płytki krwi – trombocyty (PLT)
To komórki krwi odpowiadające za powstawanie czopów uszczelniających ranę w naczyniu krwionośnym, co zapobiega nadmiernej utracie krwi i wykrwawieniu. Warunkiem takiego „załatania” krwawiącego naczynia jest małe uszkodzenie. Jeżeli płytek krwi jest mało, wówczas mówimy o małopłytkowości, a krzepnięcie jest wtedy upośledzone. Gdy płytek krwi jest za dużo, wtedy dochodzi do nadpłytkowości, co grozi powstaniem zakrzepu w naczyniu krwionośnym, czyli jego zatkaniem. Lekiem, który hamuje tzw. agregację, czyli zlepianie się płytek krwi, jest popularna aspiryna, czyli kwas acetylosalicylowy.
Właściwy poziom:
150 000-300 000/mm3,
niektóre źródła podają górną granicę o wartości: 350 000 do 400 000.
Wartości poniżej normy (trombocytopenia) obserwuje się podczas:
- leczenia onkologicznego (chemio i radioterapia),
- białaczki,
- nadmiernego i przewlekłego spożywania alkoholu,
- stosowania niektórych antybiotyków i leków przeciwbólowych,
- powiększenia śledziony,
- stosowania leków antyagregacyjnych jak aspiryna, polopiryna,
- po długotrwałym przebywaniu w warunkach wysokogórskich,
- jako następstwo zakażeń lub cecha wrodzona.
Wartości powyżej normy (trombocytoza) mogą występować w przypadku:
- chorób infekcyjnych i przewlekłych zapaleń,
- niedoborów żelaza,
- schorzeń szpiku kostnego,
- usunięcia śledziony,
- nowotworów,
- stosowania antykoncepcji hormonalnej.
Warto przeczytać: Skutki antykoncepcji hormonalnej...
Standaryzowany czas krwawienia
Polega na pomiarze czasu krwawienia ze zranionego fragmentu skóry, wykonanego w celu doświadczalnym, np. nacięcie skóry przedramienia. Bywa wykonywane przy podejrzeniu zaburzeń krzepnięcia – wydłużony czas potwierdza upośledzone krzepnięcie, skrócony – nadkrzepliwość.
Wartość prawidłowa:
2-6 minut;
z rozgraniczeniem na wiek:
do 10 roku życia:1 minuta 36 sekund – 6 minuta 48 sekund,
powyżej 10 roku życia: 2 minuty 18 sekund – 9 minut 13 sekund.
Czas protrombinowy (czas tromboplastynowy, PT), wskaźnik Quicka, współczynnik protrombinowy (INR)
To parametr określający nam jak szybko krzepnie krew, a bardziej szczegółowo: czas krzepnięcia osocza po dodaniu tromboplastyny – enzymu uwalnianego z uszkodzonych tkanek, aktywującego proces krzepnięcia. Najczęściej na wyniku badań laboratoryjnych wyrażany jest jako tzw. wskaźnik Quicka, który jest obliczany według pewnego wzoru. Czas protrombinowy może być też wyrażony jeszcze jako wskaźnik INR, co jest zalecane przez Światową Organizację Zdrowia.
Badanie służy ocenie leczenia doustnymi koagulantami np. Acenokumarolem, dostosowaniu odpowiedniej dawki leku, wykryciu niedoborów czynników krzepnięcia i witaminy K oraz jest stanowi kontrolę przed operacją.
Wartości prawidłowe:
czas protrombinowy: 13-17 sekund,
wskaźnik Quicka: 70-130%, a przy leczeniu doustnymi antykoagulantami: 30-55%,
wskaźnik INR: 1,0-1,1, a przy leczeniu doustnymi antykoagulantami: 2,5-4,5.
Wydłużenie czasu protrombinowego może wystąpić (niższy wskaźnik Quicka, wyższy INR):
- podczas stosowania leków przeciwzakrzepowych,
- w chorobach wątroby i nerek,
- w niedoborze czynników krzepnięcia i witaminy K,
- podczas przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- w białaczce i niedokrwistości Addisona-Biermera (złośliwa),
- podczas stosowania preparatów z marzanki (przytulii) wonnej.
Podwyższony wskaźnik protrombinowy (wyższy wskaźnik Quicka, niższy INR) obserwuje się w:
nadmiernym przyjmowaniu produktów bogatych w witaminę K (zielone warzywa),
zakrzepicy i trombofilii (wrodzona skłonność do tworzenia się zakrzepów w żyłach),
okresie okołoporodowym, zwiększeniu aktywności czynnika VII krzepnięcia.
Warto przeczytać: Witamina K, czyli „koniec krwawienia”
Fibrynogen
To białko osocza, czynnik krzepnięcia, które pod wpływem trombiny, przekształca się w fibrynę, czyli włóknik. Wytwarzany jest w wątrobie i szpiku kostnym. Jego poziom bada się w celu wykrycia koagulopatii „ze zużycia” (skłonność do krwawień) oraz monitorując leczenie środkami trombolitycznymi. Leki te wpływają na obniżenie poziomu fibrynogenu. Niższe wartości obserwuje się także w „koagulopatii ze zużycia”, chorobach wątroby, nowotworach i infekcjach.
Wartości prawidłowe: 2,5-5,0 g/l
Wartości powyżej normy mogą wystąpić w:
- przewlekłych procesach zapalnych i kolagenozach,
- nowotworach,
- chorobach nerek,
- okresie pooperacyjnym, po urazach,
- plamicy zakrzepowej małopłytkowej,
- po udarze mózgu lub zawale serca,
- trakcie stosowania hormonalnej antykoncepcji,
- bywa obserwowane w ciąży i wieku podeszłym,
- podczas krwawienia miesiączkowego i gorączki.
Obniżenie poziomu fibrynogenu może zaistnieć w :
- niedoborach tego czynnika krzepnięcia,
- skazie fibrynolitycznej,
- podczas leczenia trombolitycznego,
- zespole rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego,
- schorzeniach wątroby,
- mononukleozie zakaźnej.
Czas fibrynolizy
Czyli czas rozpadu skrzepów krwi powstałych z fibryny (włóknika). Udział w tym procesie bierze plazmina, czyli enzym rozpuszczający skrzepy. Czas fibrynolizy jest obliczany w warunkach laboratoryjnych, po uprzednim spreparowaniu krwi.
Wartości prawidłowe: 120-240 min
Skrócenie czasu fibrynolizy może się pojawić w:
- marskości wątroby i innych jej uszkodzeniach,
- powikłaniach okołoporodowych,
- przebiegu raka prostaty
- przebiegu zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC),
- przebiegu wstrząsu,
- po operacjach w krążeniu pozaustrojowym.
Wydłużenie czasu fibrynolizy obserwowane jest w:
- miażdżycy naczyń krwionośnych,
- okresie po leczeniu fibrynolitycznym.
D-Dimery (FDP)
To produkty degradacji fibryny, powstające pod wpływem plazminy, która rozpuszcza włóknik, by zapobiec powstaniu skrzepliny w świetle naczynia krwionośnego. Jeżeli poziom FDP jest powyżej normy, wówczas można podejrzewać żylną chorobę zakrzepowo-zatorową, zatorowość płucną, zakrzepicę żył głębokich i DIC. Niski poziom wyklucza taką możliwość.
Wartości prawidłowe: 0,0-0,5μg (mikrogramów)/ml lub 0-500μg/l
Czas kaolinowo-kefalinowy (APTT, czas częściowej tromboplastyny po aktywacji)
Polega na odtworzeniu w laboratorium procesów krzepnięcia i pomiarze czasu krzepnięcia krwi. Wykonywane jest w celu diagnostyki skłonności do krwawień, kontroli leczenia heparynami i kontroli układu krzepnięcia przed zabiegiem operacyjnym.
Wartości prawidłowe:
do 40 sekund,
leczenie heparyną: do 100 sekund.
Wydłużenie APTT obserwuje się podczas leczenia heparyną i jej pochodnymi oraz w niedoborach czynników krzepnięcia, hemofiliach. Skrócenie następuje np. na skutek przyjmowania antykoncepcji hormonalnej.
Czas trombinowy (TT)
Wykonywany w warunkach laboratoryjnych pomiar krzepnięcia osocza po dodaniu trombiny, czyli ostatni etap procesu krzepnięcia: przejście fibrynogenu w włóknik. Badanie wykonuje się w celu kontroli leczenia środkami trombolitycznymi, wykrywaniu niedoboru fibrynogenu oraz identyfikowaniu produktów degradacji fibryny – FDP. Wydłużenie czasu trombinowego może oznaczać niedobór fibrynogenu i występować podczas leczenia trombolitykami. Skrócenie czasu trombinowego obserwuje się w nadkrzepliwości.
Wartości prawidłowe: 16-20 sekund
Czas reptylazowy (RT)
Jest modyfikacją czasu trombinowego, oceniającym czas krzepnięcia osocza po aktywacji reptylazą, czyli enzymem trombinopodobnym. Dzięki niemu dowiadujemy się ile czasu zajmuje przejście fibrynogenu we włóknik. Czas reptylazowy nie zależy od wewnątrzpochodnego i wewnątrzpochodnego układu aktywacji protrombiny. Nie wpływają na niego antytrombiny, heparyny i ich pochodne. Wydłużenie RT obserwuje się podczas obniżonego poziomu fibrynogenu, w chorobach wątroby, zespole DIC. Skrócony jest przy jednoczesnej obecności FDP.
Wartości prawidłowe: 16-22 sekund.
Aktywność AT III (antytrombiny III)
Antytrombin III jest białkiem produkowanym w wątrobie, a jej zadaniem jest inaktywacja trombiny oraz IX, X i XII czynnika krzepnięcia. Oznaczenia antytrombiny III dokonuje się w celu identyfikacji i oceny ryzyka zakrzepowego.
Wartości prawidłowe: 80-120%
Wzrost aktywności AT III obserwuje się w przypadku WZW (wirusowych zapaleń wątroby), sterydoterapii oraz po przeszczepie nerki. Podczas ciąży dochodzi do obniżenia antyrombiny. Chorobowo jej poziom jest niski w przebiegu marskości wątroby, białaczki, DIC, leczenia heparyną oraz podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej (co powinno skłonić do przerwania antykoncepcji, po konsultacji z lekarzem).
Czas rekalcynacji osocza (CK)
Jest to czas krzepnięcia osocza po dodaniu chlorku wapniowego, co daje obraz prawidłowego (lub też nie) działania czynników krzepnięcia krwi. Wydłużenie czasu rekalcynacji może być wywołane niedoborami czynników lub leczeniem heparyną oraz środkami antyagregacyjnymi.
Wartości prawidłowe:
po dodaniu osocza cytrynianowego: 100-180 sekund,
po dodaniu osocza bogatopłytkowego: 75-135 sekund.
Wartości referencyjne mogą się różnić od tych które opublikowaliśmy, ponieważ każde laboratorium dysponuje swoimi, które ustaliło w oparciu o stosowane metody i odczynniki. Są one jednak zbliżone do przedstawionych w naszym artykule. Wyniki wszelkich otrzymanych badań trzeba przedstawić lekarzowi. Nie wolno ich zatajać. Nie zaleca się również niewyinterpretowywania, ponieważ można to zrobić w błędny sposób napędzając sobie jedynie strachu, że jest się poważnie chorym. Nieznaczne odchylenia od normy, na ogół nie są niczym niepokojącym.
Opracowano na podstawie:
1. Szczeklik A., Gajewski P., Choroby wewnętrzne kompendium medycyny praktycznej, MP, Kraków 2009
2. Schottdorf-Tim Ch., Maier V., „Badania laboratoryjne”, MUZA SA, Warszawa 2006
Lohmann M.,Kaczorowska M. (tłum. z j. Niem.) Odczytujemy i interpretujemy wyniki badań laboratoryjnych, Bauer-Weltbird Media Sp. z o. o. KDC, Warszawa 2006
3. Vademecum Pielęgniarki i Położnej, APIS, edycja 2011
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
