Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u dzieci jest zespół zaburzeń neurologicznych określany jako mózgowe porażenie dziecięce (łac. paralysis cerebralis infantum, MPD). MPD statystycznie dotyka 2 dzieci na 1000 żywych urodzeń. U przyczyn tego stanu leży uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego zarówno w okresie płodowym, jak i okołoporodowym i wczesnym okresie niemowlęcym. Uznaje się, że uszkodzenie układu nerwowego nie postępuje, ale z biegiem lat stan dzieci, a później dorosłych może się pogarszać.
Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego
Możemy je podzielić na trzy zasadnicze grupy, w zależności od okresu wystąpienia uszkodzenia mózgu. W okresie płodowym, do tych przyczyn zaliczamy m.in.:
- wirusowe infekcje wewnątrzmaciczne (np. WZW, cytomegalia)
- toksoplazmoza
- zatrucie ciążowe
- ciąże mnogie
- niedrożność naczyń krwionośnych
- zaburzenia rozwojowe układu nerwowego
- zaburzenia genetyczne
- niedobory
- promieniowanie rentgenowskie.
Kolejne przyczyny dotyczą okresu okołoporodowego, które są związane z organizmem ciężarnej, predyspozycjami rodzinnymi, kontroli i przebiegu ciąży, a także podejmowanych lub zaniechanych interwencji medycznych. Niestety – tych powikłań jest najwięcej, bo stanowią aż 60% przypadków. Do przyczyn MPD w okresie okołoporodowym zaliczamy:
- wczesne rozwiązanie ciąży
- niedotlenienie okołoporodowe dziecka
- nieprawidłowy przebieg porodu
- krwawienia śródczaszkowe u noworodka
- urazy i infekcje okołoporodowe
- zbyt wysoki poziom bilirubiny we krwi dziecka
- nieprawidłowe ułożenie łożyska i jego inne patologie
- przedwczesne odejście wód płodowych
- zastosowanie środków znieczulenia ogólnego.
Do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego może dojść także we wczesnym niemowlęctwie. Najczęściej pojawia się ono na skutek:
- zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu u dziecka
- ciężkich infekcji u dziecka
- zbyt niskiej masy urodzeniowej
- krwawienia wewnątrzczaszkowe u noworodka
- zamartwicy i encefalopatii
- toksyczności zastosowanych u dziecka leków oraz zatruć
- wodogłowia i drgawek gorączkowych
- urazów powypadkowych lub będących wynikiem maltretowania dziecka
- wysokiego poziomu bilirubiny we krwi dziecka
- zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi dziecka
- przytopienia.
Objawy MPD
Objawy mózgowego porażenia dziecięcego nie zawsze są widoczne od razu. Do wczesnych symptomów zaliczamy:
- zaburzenia napięcia mięśniowego w kończynach
- nieprawidłową postawę tułowia w okresie niemowlęcym
- opóźnienie rozwoju psycho-ruchowego (np. scyzorykowe ułożenie nóżek, brak unoszenia główki, brak zdolności raczkowania, zaburzenia chodu)
- spowolniony przyrost obwodu głowy
- trudności ze ssaniem, karmieniem, wymioty i ulewania
- zaburzone odruchy niemowlęce
Natomiast do objawów towarzyszących:
- trudności z nauką
- padaczka
- zaburzenia oczne
- osłabienie słuchu i problemy z mową
- przykurcze stawów, podwichnięcie bioder, skolioza
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzenia zachowania
- upośledzenie czucia
Podział MPD
- spastyczne porażenie mózgowe (charakteryzujące się zwiększonym napięciem mięśni; może być hemiplegiczne – czyli porażone są kończyny po jednej stronie ciała; dwukończynowe – porażone wszystkie kończyny, z przewagą porażenia kończyn dolnych; kwadriplegiczne – wszystkie kończyny są porażone, szczególnie kończyny górne, widoczne zajęcie tułowia, niemożność utrzymania głowy, towarzyszą: małogłowie, padaczka i deficyty umysłowe)
- atetotyczno-hipotoniczne porażenie mózgowe – obserwuje się obniżenie napięcia mięśni, a później zaburzenia koordynacji ruchów oraz specyficzny, chwiejny chód
- dyskinetyczne porażenie mózgowe – występują stany zmiennego napięcia mięśniowego, skutkujące pojawieniem się ruchów niezależnych od woli we wszystkich kończynach, które nasila aktywność ruchowa i napięcia emocjonalne
- postać mieszana porażenia mózgowego – łączy w sobie cechy wszystkich postaci MPD
Metody diagnostyczne
MPD jest długo diagnozowane, ale ciężkie postacie schorzenia można rozpoznać zaraz po urodzeniu dziecka. Najważniejsze jest zebranie dokładnego wywiadu obejmującego okres ciąży, porodu i poporodowy. Lekarz pediatra ocenia dziecko wykonując szczegółowe badanie fizykalne z oceną odruchów. Dziecko musi być także zbadane przez neurologa dziecięcego. Zwykle zaleca się badania obrazujące mózg jak np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Ponadto wskazana jest diagnostyka genetyczna w celu wykluczenia zaburzeń z pozoru podobnych do MPD np. zespół uszkodzonego chromosomy X, zespół Downa, dystrofia Duschenne'a oraz badania biochemiczne i hormonalne. Wykonywana jest elektroencefalografia, elektronystagmografia i elektromiografia oraz biopsje mięśni i nerwów.
Leczenie MPD
Mózgowe porażenie dziecięce jest niewyleczalne, a postępowanie terapeutyczne ma na celu zwiększenie komfortu życia, zatem opiera się na łagodzeniu objawów, rehabilitacji ruchowej i fizykoterapii. Zespół leczniczy powinien obejmować wielu specjalistów, jak pediatra, neurolog, ortopeda, okulista, laryngolog, foniatra, fizjoterapeuta, logopeda, pedagog, psycholog, trener komunikacji, pielęgniarka i terapeuta zajęciowy. Nierzadko rodzina dziecka z MPD potrzebuje pomocy psychologa oraz wolontariuszy, którzy w pewnym stopniu odciążą ją z całodobowego sprawowania opieki.
Leki, jakie są stosowane w łagodzeniu dolegliwości towarzyszących to: leki przeciwpadaczkowe, uspokajające, rozluźniające, rozkurczające i przeciwbólowe. Ponadto czasem są zalecane interwencje chirurgiczne w celu korygowania wad oraz ostrzykiwanie przykurczów toksyną botulinową. Poprawę stanu obserwuje się także po zabiegach fibrotomii.
Zalecane formy rehabilitacji ruchowej:
- metoda Bobath
- metoda Petö
- metoda Domana
- metoda Vojty
- metoda skafandra kosmicznego
Dzieci wymagają też wsparcia ortopedycznego w postaci ortez oraz innych udogodnień jak specjalne wózki, kule łokciowe, walkery, ochraniacze, kaski, dodatkowe poduszki, specjalne kubki do picia i inne przyrządy w zależności od potrzeb.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
