Spis treści:
- Objawy odwodnienia
- Odwodnienie u dziecka - jak rozpoznać?
- Odwodnienie - dlaczego jest groźne
- Przyczyny odwodnienia
- Zapobieganie i leczenie odwodnienia
- Rodzaje odwodnienia
Objawy odwodnienia
Główne objawy odwodnienia to:
- pragnienie,
- zmęczenie,
- osłabienie koncentracji, uwagi,
- zawroty głowy,
- ból głowy,
- sucha skóra,
- zmniejszenie wydalania moczu, mocz o ciemnej barwie,
- suchość błon śluzowych (suchość w ustach, suchość języka, pieczenie oczu),
- suche, pękające usta,
- przyspieszona praca serca (tachykardia),
- niedociśnienie (ciśnienie tętnicze poniżej normy),
- skurcze mięśni,
- zapadnięte oczy, cienie pod oczami,
- zaparcia,
- w ciężkich przypadkach: podwyższona temperatura ciała, senność, zaburzenia świadomości, utrata przytomności, drgawki, w najcięższych przypadkach śmierć ( szacuje się, że do zgonu prowadzi ubytek wody powyżej 15% masy ciała).
Utrata płynów, nawet nieznaczna, skutkuje również osłabieniem wydajności mięśni. Według analiz dotyczących odwodnienia u sportowców strata wody o 2-3% masy ciała powoduje pogorszenie wydolności organizmu (formy) o 20-30%.
Odwodnienie u dziecka - jak rozpoznać?
Bardzo czułą metodą oceny stopnia odwodnienia, którą stosuje się u dzieci, jest test na paznokciu, nazywany oceną nawrotu kapilarnego. Po uciśnięciu paznokcia w czasie krótszym niż 1,5 sekundy powinien powrócić pod nim różowy kolor. Jeżeli czas ten jest dłuższy, to oznacza odwodnienie organizmu.
Gdy dziecko jest narażone na odwodnienie, np. ma infekcję przebiegającą z wymiotami, gorączką lub biegunką, jego zachowanie i wygląd powiedzą nam wiele o ewentualnym odwodnieniu.
Wyróżnia się 3 stopnie odwodnienia u dzieci:
- Odwodnienie łagodne lub jego brak (ubytek masy ciała <5%) – dziecko jest spokojne, nie jest senne, przytomne, oczy nie są zapadnięte, skóra szybko wraca do normy po ściśnięciu, dziecko normalnie oddaje mocz, błona śluzowa jamy ustnej jest wilgotna.
- Odwodnienie umiarkowane (ubytek masy ciała 5-10%) – dziecko jest niespokojne, oczy zapadnięte, brak łez, błona śluzowa jamy ustnej jest sucha, dziecko rzadko lub w małych ilościach oddaje mocz, skóra wraca do normy po ściśnięciu powoli, dziecko zachłannie pije.
- Odwodnienie ciężkie (ubytek masy ciała >10%) – dziecko jest osłabione, podsypia, może być nieprzytomne, gałki oczne są zapadnięte, skóra po ściśnięciu wraca bardzo wolno do normy, śluzówki są wysuszone, dziecko nie pije lub pije mało, nie oddaje moczu.
U najmłodszych dzieci odwodnienie rozwija się najszybciej, dlatego trzeba obserwować dziecko, a w razie niepokojących objawów, pilnie skontaktować się z lekarzem.
Odwodnienie - dlaczego jest groźne
Odwodnienie jest niebezpieczne, ponieważ człowiek nie może funkcjonować bez wody. Jest to najważniejszy nieorganiczny składnik organizmu. Woda ma wiele istotnych zadań w organizmie:
- wchodzi w skład komórek i tkanek,
- pełni funkcję transportującą (tlen, krew, składniki odżywcze nie dotarłyby do wszystkich komórek bez wody),
- służy jako rozpuszczalnik związków chemicznych w organizmie,
- usuwa toksyny z organizmu (w tym mocznik i kwas moczowy),
- bierze udział w przemianie materii, trawieniu i wydalaniu,
- reguluje poprzez pocenie i parowanie temperaturę ciała.
Woda stanowi 60-70% masy ciała człowieka. Występuje we wszystkich tkankach i płynach organizmu: komórki są wypełnione aż 30 l wody, pozostała ilość, ok. 15 l, wypełnia przestrzenie pozakomórkowe. Z wiekiem jej zawartość w organizmie spada (u osób starszych woda stanowi ok. 50% masy ciała, u noworodka to 75% masy ciała).
Brak uzupełnienia utraconych przez organizm płynów skutkuje odwodnieniem, a w rezultacie postępującymi stopniowo zaburzeniami działania organizmu: obniżeniem wydolności, odporności, uszkodzeniem narządów wewnętrznych, utratą przytomności, w ostateczności śmiercią. Ubytek wody o wartości 15-20% masy ciała prowadzi do śmierci. Bez wody możemy przeżyć maksymalnie 7 dni, ale w wyniku odwodnienia do śmierci może dojść również po 3 dniach, a nawet szybciej.
Przyczyny odwodnienia
Do odwodnienia dochodzi przez utratę wody w wyniku różnych mechanizmów. Naturalnie człowiek traci wodę przez oddychanie, pocenie się, wraz z wypróżnianiem i oddawaniem moczu. Ubytek płynów jest intensywniejszy podczas większej aktywności fizycznej, wyższej temperatury otoczenia, ale także w wyniku stanów chorobowych: biegunki, gorączki, oraz chorób, zwłaszcza nerek i serca. Do odwodnienia może też dojść w wyniku wypadku lub operacji związanych z utratą dużej ilości krwi, rozległych oparzeń oraz stanów utrudniających przyjmowanie płynów (brak przytomności).
Odwodnienie grozi bardziej niemowlętom i małym dzieciom oraz osobom starszym. Najmłodsze dzieci przy stosunkowo dużej utracie wody przez skórę, nie potrafią same się napić lub zapytać o picie, z kolei osoby starsze odczuwają mniejsze pragnienie, co jest naturalnym zjawiskiem związanym z wiekiem.
Jak sobie radzić z odwodnieniem? Na czym polega leczenie odwodnienia
Aby zapobiegać odwodnieniu, należy:
- nie tylko pić wodę (najlepiej mineralną, niegazowaną) oraz soki owocowe i warzywne, ale też spożywać dużo owoców i warzyw – są najlepszym produktem nawadniającym, ponieważ zawierają nie tylko płyny, ale dodatkowo witaminy i składniki mineralne (świeże owoce i warzywa mają w sobie 75-95% wody),
- unikać długiej ekspozycji na promieniowanie słoneczne,
- nie dopuszczać do przegrzania organizmu,
- ograniczyć substancje moczopędne, jak kofeina i alkohol, zwłaszcza podczas upałów.
Trzeba pamiętać, że średnie zapotrzebowanie na wodę osoby dorosłej i zdrowej wynosi 2,5 l na dobę (w normalnych warunkach pogodowych). Przy większej aktywności i temperaturze oraz nasłonecznieniu organizm potrzebuje więcej wody.
Leczenie odwodnienia polega na uzupełnianiu wody i elektrolitów. W zależności od stopnia odwodnienia i przyczyny, stosuje się odpowiednie metody uzupełniania płynów (doustne lub dożylne). W cięższych przypadkach odwodnienia jest konieczna hospitalizacja oraz dożylne podawanie płynów, np. roztworów glukozy, sodu i potasu.
Bilans wodny
Podstawą wyrażenia zapotrzebowania na wodę w stosunku do wydalania jest tzw. bilans wodny. Człowiek powinien dążyć do jego utrzymania. Zachwianie równowagi wodnej w organizmie jest niebezpieczne dla zdrowia i życia.
Bilans wodny zakłada, że prawidłowo z napojami dostarczamy sobie dziennie ok. 1,5 l płynów, z żywnością stałą 1 l płynów, w trakcie procesów spalania 300 ml wody. Wydalamy wraz z moczem 1,5 l wody, z kałem 150 ml, z potem 600 ml, przez oddychanie 550 ml. Po obu stronach występuje ta sama wartość 2,8 l wody.
Przewodnienie
Bilans wodny może być zachwiany nie tylko przez odwodnienie, ale też nadmierne dostarczenie płynów, kiedy nadwyżka wody nie zostaje sukcesywnie wydalona. Nadmiar wody jest również niebezpieczny dla organizmu.
Na przewodnienie narażone są zwłaszcza osoby ze schorzeniami nerek (z powodu zahamowania wydalania płynów), z nadmierną ilością jonów sodowych w organizmie (np. w wyniku diety bardzo bogatej w sól) oraz przy podaniu nadmiernej ilości płynów dożylnie.
Rodzaje odwodnienia
Wyznacznikiem prawidłowego nawodnienia organizmu jest równowaga wodno-elektrolitowa. Woda w organizmie nie występuje bowiem sama, a z elektrolitami (jak sód, potas, wapń i magnez).
Najważniejszy wpływ na równowagę wodno-elektrolitową ma sód. Wyróżnia się 3 rodzaje odwodnienia uwzględniające zarówno bilans wodny, jak i poziom sodu.
-
Odwodnienie izotoniczne – wartość sodu jest prawidłowa, w komórkach jest odpowiednia ilość wody, przy jednoczesnym niedoborze wody w przestrzeni pozakomórkowej.
Przyczyny odwodnienia izotonicznego to najczęściej: wymioty, biegunka, ubytek płynów przez skórę w wyniku oparzeń, krwotoków, nadmierne wydalanie sodu przez nerki (choroby nerek, niektóre leki), wzmożone pocenie się u osób z mukowiscydozą. -
Odwodnienie hipertoniczne (hipertonia) – występuje nadmiar sodu w organizmie oraz niedobór wody w organizmie, zarówno w komórkach, jak i w przestrzeni pozakomórkowej.
Przyczynami odwodnienia hipertonicznego są m.in. gorączka z nadmiernym poceniem, niewystarczające przyjmowanie płynów u osób chorych, nieprzytomnych, niemowląt, hiperwentylacja (wzmożona utrata wody przez płuca), nadmierne oddawanie moczu w hiperglikemii (nadmiar glukozy). -
Odwodnienie hipotoniczne (zespół niedoboru sodu) – występuje niedobór sodu, w komórkach jest nadmiar płynów, przy jednoczesnym ich niedoborze w przestrzeni pozakomórkowej.
Przyczynami odwodnienia hipotonicznego są m.in. leczenie odwodnienia izotonicznego płynami bezelektrolitowymi, utrata sodu w wyniku chorób nerek, przewodu pokarmowego czy niedoczynności kory nadnerczy.
Należy dodać, że rzadko dochodzi do odwodnienia związanego wyłącznie z zaburzeniami gospodarki wodnej (czyli zaburzeniem bilansu wodnego), częściej przebiega ono wraz z zaburzeniami gospodarki elektrolitów. Dlatego w codziennym dbaniu o odpowiedni poziom nawodnienia organizmu, powinniśmy brać pod uwagę również dostarczenie elektrolitów.
Dieta powinna być bogata w potas, magnez, wapń, ale też nie należy rezygnować z soli. Według Światowej Organizacji Zdrowia dziennie człowiek powinien przyjmować 2000 mg sodu (to ok. 5-6 g soli, co jest równe łyżeczce tej przyprawy).
Źródła: H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/18, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
Więcej na temat odwodnienia:
Czym grozi odwodnienie organizmu?
Odwodnienie zdarza się nie tylko latem!
ODWODNIENIE ORGANIZMU: objawy i triki, by pić więcej wody
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
