Zaparcia to mała częstotliwość wypróżnień (2 lub mniej na tydzień) lub twarde stolce wydalane z wysiłkiem, czemu może towarzyszyć uczucie niepełnego opróżnienia jelit. Za ciężkie zaparcie uznaje się mniej niż 2 wypróżnienia w ciągu miesiąca. Zaparcia to powszechna dolegliwość. Szacuje się, że cierpi na nie co druga kobieta i co czwarty mężczyzna.
Spis treści:
- Przyczyny ostrych i przewlekłych zaparć
- Co na zaparcia? Domowe sposoby
- Leki na zaparcia
- Objawy i rozpoznanie zaparć
- Zaparcia – alarmujące objawy
Przyczyny ostrych i przewlekłych zaparć
W ponad 90% zgłaszanych przypadków zaparcia nie mają przyczyny organicznej. Określa się je mianem idiopatycznych. Do tej grupy zalicza się zespół jelita drażliwego oraz zaparcia czynnościowe. Zaparcie jest wywołane w tym przypadku spowolnionym pasażem jelitowym albo tzw. czynnościowymi zaburzeniami defekacji, do których zaliczyć można dyssynergię mięśni dna miednicy (brak rozluźnienia lub paradoksalny skurcz mięśni dna miednicy podczas wypróżniania).
Jednak możliwych przyczyn zatwardzenia jest znacznie więcej - można je podzielić według rodzaju zaparć (ostre lub przewlekłe).
Ostre zaparcia mogą być wywołane przez:
- niektóre choroby i dolegliwości: przepuklina, zrosty pooperacyjne lub pozapalne, porażenna niedrożność jelit (np. zapalenia otrzewnej, w wyniku urazu głowy lub urazu rdzenia kręgowego, sepsy),
- stosowanie niektórych leków, np. preparatów żelaza, wapnia lub glinu, leków przeciwpsychotycznych, przeciwhistaminowych, rozkurczowych, stosowanych w chorobie Parkinsona, opioidów (będących silnymi lekami przeciwbólowymi) i antagonistów wapnia (stosowanych w chorobach układu krążenia, szczególnie nadciśnieniu, ale też migrenie), a także znieczulenia ogólnego,
- operacje w obrębie jamy brzusznej.
Przewlekłe zaparcia mogą być wywołane przez:
- niektóre choroby, np. zespół jelita drażliwego, niedrożności jelit, niedoczynność tarczycy, cukrzycę, chorobę Parkinsona, stwardnienie rozsiane, hipo- lub hiperkalcemię, mocznicę, nowotwór, gruczolakorak esicy, udar mózgu, twardzinę układową, amyloidozę, dyssynergię dna miednicy, chorobę Hirschsprunga, neuropatię autonomiczną, depresję, jadłowstręt,
- operacje w obrębie jamy brzusznej,
- ciążę (w wyniku działania hormonów i powiększania macicy),
- zażywanie niektórych leków (takich jak przy przyczynach ostrych zaparć).
Sporadyczne zaparcia są najczęściej wynikiem nieprawidłowych nawyków żywieniowych: zbyt małej ilości spożytych w ciągu dnia płynów, ograniczeniem spożycia błonnika lub jedzeniem posiłków, które mogą utrudniać wypróżnianie: kakao, białe pieczywo, drobne kasze (manna), słodycze.
Zaparcia są częstą przypadłością ludzi starszych, ze względu na zwolniony pasaż jelitowy i mniejszą aktywność fizyczną.
Co na zaparcia? Domowe sposoby
Zanim sięgniemy po leki na zaparcia, zaleca się stosowanie metod niefarmakologicznych (naturalnych, domowych). Zalicza się do nich:
- odpowiednią dietę (bogatą w błonnik i dużą ilość płynów),
- regularną aktywność fizyczną,
- zdrowe nawyki dotyczące wypróżniania (codzienne próby wypróżnienia przez 15-20 minut, w spokoju, bez zmuszania się, bez nadmiernego parcia, np. zawsze po śniadaniu, a także niepowstrzymywanie wypróżnień),
- jeśli jest taka możliwość, unikanie leków powodujących zaparcia,
- trening defekacji (trening biofeedback), polegający na ćwiczeniach kształcących w chorym umiejętność jednoczesnego rozluźniania zwieracza odbytu i mięśni dna miednicy.
Co jeść i pić, gdy mamy zaparcia? Czego unikać?
Należy spożywać pokarmy bogate w błonnik. Jego zadaniem jest usuwanie resztek pokarmowych i zwiększanie objętość stolca, dzięki czemu ułatwia jego przechodzenie przez jelita, a poprzez pochłanianie wody powoduje zmiękczenie kału i ułatwia jego wydalanie. Należy także pić 2 litry płynów dziennie (najlepiej wody i herbat ziołowych).
Aby uniknąć zaparć, warto unikać jedzenia na stojąco i w pośpiechu. Niedokładnie pogryziony i przeżuty pokarm zalega w jelitach i nadmiernie fermentuje, co utrudnia jego transport i wypróżnienie.
Zioła o działaniu przeczyszczającym i rozwalniającym mogą być stosowane jedynie doraźnie. Takie działanie mają: liść senesu, kora i owoce kruszyny, siemię lniane, nasiona babki płesznika, agar, kłącze rzewienia chińskiego oraz aloes.
Pokarmy, które są wskazane w zaparciach:
- ciemne pieczywo,
- pieczywo z otrębami,
- surowe warzywa i owoce,
- suszone owoce,
- kasze (gryczana, jęczmienna, owsiana),
- mięso z dużą ilością tkanki łącznej,
- śledź,
- wędliny,
- produkty z kwaśnego mleka (zsiadłe mleko, kefir, jogurty),
- picie dużej ilości płynów (napoje bezalkoholowe).
Pokarmy, które należy ograniczyć w zaparciach, to:
- mocna, czarna herbata,
- kakao,
- czerwone wino,
- białe pieczywo,
- przetarte kasze (manna, ryż),
- słodycze.
Najlepiej wypróżniać się rano
Rano, kiedy jelito grube jest najaktywniejsze, organizm bardzo często domaga się opróżnienia po nocnym trawieniu wcześniej zjedzonych potraw. Lecz gdy uczucie parcia jest ignorowane, odruch ten zanika. W ten sposób powstają zaparcia nawykowe, które mogą przejść w przewlekłe.
Dlatego też warto wstać nieco wcześniej z łóżka i dłużej posiedzieć w toalecie. Można również przy porannym braku stolca wypić na noc herbatkę z senesem. Ułatwi to regularne wypróżnianie. Należy ją odstawić, gdy organizm przyzwyczai się do stałej pory wypróżniania.
Domowa profilaktyka zaparć
- aktywność fizyczna dostosowana do wieku i stanu zdrowia,
- odpowiednia dieta – bogata w błonnik i dużą ilość płynów,
- regularne spożywanie posiłków w spokoju,
- uregulowanie czasu wypróżnień.
Leki na zaparcia. Które środki farmaceutyczne pomagają się wypróżnić?
Leki stosowane w zaparciach można podzielić na kilka grup:
- leki łączące wodę i zwiększające objętość treści jelitowej (np. leki na bazie babki płesznika lub babki jajowatej),
- leki osmotyczne (makrogole, syrop z laktulozą, czopki glicerynowe, wlewki doodbytnicze z fosforanów),
- leki pobudzające (glikozydy roślinne - antranoidy, bisakodyl),
- leki zmiękczające masy kałowe i poślizgowe (dokuzynian sodowy, parafina w płynie).
W leczeniu zaparć, w przypadku nieskuteczności metod niefarmakologicznych, zaleca się najpierw przyjmowanie leków osmotycznych lub pobudzających. Taka terapia powinna trwać 2-3 miesiące. Jeśli nie pojawia się poprawa, lekarz powinien zlecić badania diagnostyczne w kierunku czynnościowych schorzeń jelita grubego. Co istotne, chorzy na nowotwór nie powinni przyjmować na zaparcia leków zwiększających objętość stolca.
Objawy i rozpoznanie zaparć
Wielu z nas jest w stanie samemu ocenić, czy ma problem z zaleganiem treści jelitowej. Objawy zaparć to:
- brak odczuwania potrzeby wypróżnienia,
- uczucie ciężaru w jamie brzusznej,
- czasami nudności, a nawet wymioty w przewlekłych stanach.
Do rozpoznania zaparć stosuje się też specjalne kryteria:
- rzadkie oddawanie stolca (rzadziej niż trzy razy w tygodniu),
- twarde stolce,
- duża trudność w regularnym wypróżnianiu się.
Spełnienie co najmniej dwóch z powyższych kryteriów potwierdza istnienie zaparcia. Wiele osób uważa, że wypróżnianie się to codzienna konieczność, a jeśli nie udaje się tego utrzymać, zgłasza problem zaparć lekarzowi. Nie jest to uzasadnione. Brak stolca codziennie nie jest jeszcze zaparciem. Mówiąc inaczej, nie musimy wykonywać tej czynności każdego dnia, jeśli nie odczuwamy takiej potrzeby.
Jednocześnie lekarze przestrzegają, aby nie hamować uczucia parcia na stolec, gdyż taki regularny nawyk może prowadzić do rozwoju przewlekłych zatwardzeń.
Zaparcia – alarmujące objawy. Kiedy potrzebna jest pilna pomoc medyczna?
Niepokojące objawy mogące towarzyszyć zaparciom, które powinny nas skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej, to:
- obecność krwi w stolcu,
- silne bóle brzucha,
- wymioty,
- gorączka,
- nieuzasadnione chudnięcie.
Źródła: R.S. Porter i inni (red.), The Merck Manual. Objawy kliniczne, Wydanie I polskie, Edra Urban & Partner, Wrocław 2015,
P. Gajewski (red.), Interna Szczeklika 2017/18, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
Więcej na podobny temat:
Zaparcie u dorosłych - kiedy należy się niepokoić?
Zioła na zaparcia - 3 skuteczne zioła
Lewatywa - pomoc w uporczywych zaparciach?
Jak zwalczyć zaparcia podczas urlopu?
Naturalne sposoby na zaparcia
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
