Zawroty głowy to częsty objaw i bardzo złożone zagadnienie medyczne. Zawroty głowy mogą pojawić się przy schylaniu, zmianie pozycji głowy lub bez wyraźnego bodźca. Jest wiele możliwych przyczyn tej dolegliwości, a ich rozpoznanie sprawia trudność niejednemu lekarzowi. W tym artykule poznasz najczęstsze przyczyny oraz sposoby leczenia zawrotów głowy.
Spis treści:
- Czym są zawroty głowy?
- Przyczyny zawrotów głowy
- Zawroty głowy - diagnostyka
- Zawroty głowy przy schylaniu i zmianie pozycji
- Zawroty głowy w ciąży
- Domowe sposoby na zawroty głowy
- Leczenie zawrotów głowy
Czym są zawroty głowy?
Zawroty głowy to uczucie wirowania otoczenia, osłabienia i dezorientacji albo nierównowagi. To częsty objaw, dotyczy nawet 5-10% ludzi. Jego częstotliwość wzrasta z wiekiem (na zawroty głowy skarży się 30% osób po 65. roku życia).
Niewielkie zawroty głowy mogą się przydarzyć każdemu. Mogą pojawić się np. gdy rano gwałtownie wstaniemy z łóżka, czujemy się osłabieni po chorobie lub restrykcyjnej diecie. Wtedy nie ma powodów do obaw. Zaniepokoić powinny silne lub powtarzające się zawroty głowy, zwłaszcza gdy towarzyszą im inne objawy. Należy szukać wtedy ich przyczyny.
W naszym ciele znajduje się skomplikowany system odczytywania i przekazywania do mózgu bodźców związanych z położeniem ciała. W ten system wchodzi też narząd wzroku. Dodatkowo niektóre z tych receptorów znajdują się w mięśniach obwodowych (mówią one w jakiej pozycji znajduje się dana część ciała), a niektóre w uchu. Dlaczego akurat tam?
Dlatego, że dla organizmu najbardziej wymierną informacją jest położenie głowy, a ucho wewnętrzne jest strukturą dobrze chronioną i strategicznie umiejscowioną. Przy przechylaniu głowy trójwymiarowy system kanalików odczytuje impuls z przemieszczających się w kanalikach kamyków. Informacja zamieniana jest na elektryczną i tak przekazywana do mózgu.
Zaburzenia w tym wyspecjalizowanym mechanizmie mogą wywoływać zawroty głowy. Skąd się biorą?
Przyczyny zawrotu głowy
Zawroty głowy bywają pierwszym objawem różnych schorzeń, nierzadko też mają podłoże psychiczne. Ich źródło może tkwić w mózgu (np. udar, guz, zapalenie mózgu) albo w części obwodowej układu równowagi (np. błędniku). Niektóre osoby mają ogólne złudzenie przypominające zawroty głowy (np. przy infekcji, zaburzeniach hormonalnych czy zaburzeniach psychicznych).
Aby doprecyzować zagadnienie przyczyn, warto nawiązać do badania z udziałem ponad 17 tys. chorych, którzy zgłosili się z tą dolegliwością do German Center for Vertigo and Balance Disorders w Monachium. Wskazano w nim, że najczęstsze rozpoznawane przyczyny zawrotów głowy to:
- łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy (BPPV, benign paraoxysmal postural vertigo) — 17,1% przypadków,
- zaburzenia psychiczne — 15%,
- zawroty pochodzenia ośrodkowego (udary mózgu, inne choroby naczyniowe mózgu, stwardnienie rozsiane, choroby neurozwyrodnieniowe) — 12,3%,
- migrena przedsionkowa (migrenowe zawroty głowy) — 11,4%,
- choroba Méniere’a — 10,1%,
- zapalenie nerwu przedsionkowego — 8,3%.
Kolejne możliwe przyczyny to choroba błędnika, zaburzenia ukłau krążenia, działanie niektórych leków, zatrucie oraz zawroty pochodzenia szyjnego.
Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy
Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy to najczęstsza rozpoznawana przyczyna zawrotów głowy. Głównym objawem są powtarzające się krótkotrwałe zawroty głowy wywołane zmianą położenia głowy lub ciała (np. schyleniem, odchyleniem do tyłu, wstaniem z łózka, kładzeniem do łóżka, przekręceniem głowy) . Epizod trwa zwykle kilka sekund (czasem dłużej, ale krócej niż minutę). Często towarzyszą temu nudności lub wymioty, lęk.
Nie jest znana dokładna przyczyna powstawania tego rodzaju zawrotów głowy, ale wiadomo, że ma związek z przemieszczeniem fragmentów otolitów (drobnych kryształków będących częścią ucha wewnętrznego) do kanałów półkolistych w błędniku.
Na to schorzenie może cierpieć każdy, niezależnie od płci, wieku i przyzwyczajeń zdrowotnych. Częstotliwość występowania BPPV wzrasta wraz z wiekiem. Szacuje się, że około 50% osób starszych uskarżających się na zawroty głowy cierpi właśnie na tę dolegliwość.
Leczenie polega na przeprowadzonym przez lekarza zabiegu rehabilitacyjnym polegającym na zsynchronizowanych obrotach głowy. Daje ono lepsze efekty niż przyjmowanie leków.
Zapalenie nerwu przedsionkowego a zawroty głowy
Jedną z nierzadkich przyczyn zawrotów głowy jest zapalenie nerwu przedsionkowego. Nerw przedsionkowy to nerw czaszkowy unerwiający ucho wewnętrzne i łączący je z mózgiem. Chorobę wywołuje zakażenie wirusowe, najczęściej w wyniku reaktywacji wirusa opryszczki pospolitej. Schorzenie ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni. Objawem są silne nagłe zawroty głowy, unieruchamiające, połączone z wymiotami, zaburzeniem równowagi i przejściowym oczopląsem. Po ostrym początku dalszy przebieg jest łagodny i prognozy dotyczące zdrowienia dobre.
Migrenowe zawroty głowy
Kolejną możliwą przyczyną zawrotów głowy są migrenowe zawroty głowy (inaczej migrena przedsionkowa).Jest to typ migreny, w którym dominującym objawem są epizody zawrotów głowy lub uczucia nierównowagi. Napadowe zawroty trwają od kilku minut do kilku godzin. Ból głowy może, ale nie musi się pojawić. Inne objawy to uczucie nierównowagi, nudności lub wymioty, nadwrażliwość na światło, dźwięk albo zapachy. Objawy, podobnie jak przy typowej migrenie, mogą być powodowane przez stres, niektóre pokarmy lub światło.
Choroba Méniere’a
Jest to rzadka choroba błędnika, która powoduje silne zawroty głowy połączone z szumami usznymi i uczuciem pełności w uchu. Pojawia się też stopniowe pogorszenie słuchu. Napady choroby mogą trwać od kilkunastu minut do wielu godzin.
Zawroty głowy a zapalenie błędnika
Przyczyną zawrotów głowy może być zapalenie błędnika wywołane przez wirusy, bakterie lub uraz. Błędnik to odpowiadająca za równowagę struktura znajdująca się w uchu wewnętrznym. Stan zapalny może powodować zaburzenia w pracy tego narządu. Często dzieje się tak w przypadku powikłania po zapaleniu ucha środkowego.
Zawroty głowy a przyczyny psychiczne
Zawroty głowy mogą towarzyszyć zaburzeniom na tle nerwowym (zaburzenia lękowe, nerwica, depresja). Szacuje się, że nawet 15% przypadków ma podłoże psychogenne. Już sam strach przed zawrotami głowy może powodować pojawienie się tego przykrego uczucia. Poprawę przynosi psychoterapia, ale czasami konieczne jest przyjmowanie leków farmakologicznych. Nie wahaj się skorzystać z pomocy psychiatry lub psychoterapeuty.
Zawroty głowy a krążenie
Zawroty głowy mogą wynikać z okresowego zaburzenia pracy układu krążenia. Są to krótkotrwałe (zwykle kilkanaście minut) ataki niedokrwienne, które objawiają się jako silne zawroty głowy. Na ogół towarzyszą im objawy neurologiczne takie jak podwójne widzenie, zaburzenie mowy, zaburzenia równowagi, niedowład lub parestezje. Czynnikami ryzyka są nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, podeszły wiek.
Za większość „sercowych” zawrotów głowy odpowiada miażdżyca. Gdy jest zaawansowana, mózg dostaje za mało składników odżywczych i tlenu. Nasza rada: koniecznie zbadaj poziom tzw. złego cholesterolu LDL.
Czasem za niedotlenienie mózgu odpowiedzialne są zwężone tętnice szyjne. Warto je skontrolować na USG, nawet gdy inne badania wykluczają miażdżycę.
Zawroty głowy od kręgosłupa
Skrzywienie lub zwyrodnienia mogą prowadzić do ucisku na nerwy lub naczynia krwionośne. Efektem są często zawroty głowy. Zwykle zmiany obejmują szyjny odcinek kręgosłupa (zobacz, jak uniknąć bólu kręgosłupa szyjnego). Dlaczego? Wzdłuż kanału kręgowego kręgosłupa biegną włókna nerwowe. Zwyrodnienie kręgosłupa w odcinku szyjnym (tzw. dyskopatia), może wywołać ucisk na te właśnie nerwy albo znajdujące się w pobliżu naczynia krwionośne, które doprowadzają krew do mózgu. Podrażnione nerwy mogą sprawiać, że odczuwamy bóle i zawroty głowy, zwłaszcza w sytuacjach, gdy np. nadmiernie podnosimy głowę (np. wieszając firanki czy patrząc w niebo).
Z kolei w przypadku ucisku na tętnice szyjne, w wyniku zmniejszenia przepływu krwi do mózgu, pojawia się niedotlenienie i związane z nim uczucie braku równowagi (wydaje ci się, że świat wiruje, albo masz uczucie niepewności, jakbyś np. chodziła po wacie).
Zwykle w takich przypadkach pojawiają się także drętwienia ręki lub uczucie braku siły w dłoni, gdy np. chcesz coś ścisnąć (poznaj przyczyny i leczenie drętwienia rąk), bóle głowy promieniujące do szyi, karku i/lub ramion, czasem zaburzenia widzenia.
Aby stwierdzić zmiany w kręgosłupie szyjnym, konieczne jest co najmniej zdjęcie RTG. Zdarza się, że lekarz nie widzi nieprawidłowości, bo są one przejściowe. Ucisk powodowany jest bowiem przez jakieś nasze złe nawyki, np. noszenie za ciasnego kołnierzyka czy spanie, czytanie lub oglądanie telewizji z za bardzo odgiętą lub przygiętą głową.
Zawroty głowy przy chorobie lokomocyjnej
Zawroty głowy pojawiają się podczas podróży dowolnym środkiem transportu (zwykle samochodem lub autobusem, rzadziej pociągiem czy samolotem). Są skutkiem niezgodności płynących do mózgu informacji – wzrok i słuch odbierają wyraźnie, że ciało się porusza, natomiast błędnik (narząd równowagi w uchu wewnętrznym) nie rejestruje ruchu ciała.
Zawroty głowy od zapalenia ucha środkowego
Zawroty głowy mogą się zdarzyć zarówno podczas zapalenia ucha środkowego, jak i po wyleczeniu. Stan zapalny (zobacz, ile trwa zapalenie ucha) może spowodować powiększenie, przekrwienie lub uszkodzenie delikatnych struktur ucha wewnętrznego. Każda najmniejsza zmiana w tym miejscu może powodować subiektywne odczucia braku równowagi, odbierane właśnie jako zawroty.
Zawroty głowy po lekach
Kolejną przyczyną zawrotów głowy może być przyjmowanie leków. Często problem pojawia się u osób starszych, które przyjmują wiele środków farmakologicznych. Zawroty głowy mogą być działaniem niepożądanym antybiotyków, leków na nadciśnienie, leków psychotropowych, leków na cukrzycę albo choroby serca.
Szyjne zawroty głowy
Nieprawidłowe przesyłanie impulsów nerwowych z tkanek w obrębie szyi może przyczynić się do występowania zawrotów głowy i uczucia niestabilności. Powodem przypadłości może być długotrwała pozycja siedząca, napięcie mięśni, stres czy zwyrodnienia w obrębie kręgosłupa szyjnego.
Zawroty głowy - diagnostyka
W przypadku wystąpienia zawrotów głowy zawsze warto wykonać podstawowe badania diagnostyczne, które mogą wykazać na spadek glukozy, zaburzenia elektrolitowe albo anemię. Należy więc zrobić morfologię, oznaczyć glukozę na czczo, zmierzyć ciśnienie krwi, oznaczyć hormony tarczycy oraz elektrolity. Oczywiście najważniejszy jest jednak wywiad lekarski. Specjalista oceniając charakter zawrotów głowy i inne objawy będzie mógł już na tym etapie postawić diagnozę. Jeśli to się nie uda, zleci dalsze badania, a wcześniej przepisze leki łagodzące dolegliwości.
Przed wizytą zastanów się, kiedy pojawiają się zawroty głowy, czy coś je łączy: poprzedzająca czynność, długa przerwa między posiłkami, a może zmiana pozycji ciała lub głowy? Czy towarzyszą zawrotom głowy inne objawy: nudności, ból głowy, ból ucha, ból szyi, niepokój, a może kołatanie serca lub senność? Te informacje z pewnością pomogą lekarzowi prawidłowo rozpoznać przyczynę zawrotów głowy.
Zawroty głowy przy schylaniu i zmianie pozycji
Jeśli zawroty głowy pojawiają się przy schylaniu lub przy zmianie pozycji ciała, to często odpowiadają za to łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy. Często występują przy ruchu głowy lub przy przewracaniu się w łóżku i trwają około kilkadziesiąt sekund.
Zawroty głowy przy schylaniu, np. kiedy wstajesz rano z łóżka, masz wrażenie słabości, a nawet pojawiają się mroczki przed oczami, to może być hipotonia ortostatyczna. Przyczyną mogą być również zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego.
Niejednokrotnie zapalenie ucha odpowiada za zawroty głowy przy zmianie pozycji. Uczucie nierównowagi przy pochylaniu może również wynikać z problemów ogólnoustrojowych (np. anemia) oraz psychicznych (lęk, stres, depresja).
Zawroty głowy w ciąży
Uczucie zawrotów głowy jest dość częstym objawem w czasie ciąży. Chociaż to naturalne, że kobieta w tym okresie będzie martwiła się podwójnie taką dolegliwością, to jednak na ogół nie wynika ona z poważnych problemów zdrowotnych. Zawroty głowy w ciąży mogą być związane z naturalnymi zmianami hormonalnymi, niższym ciśnieniem krwi, anemią albo spadkiem glukozy. Nierzadko przyczyną jest odwodnienie, dlatego warto zacząć od wypicia szklanki wody.
Domowe sposoby, które mogą przynieść ulgę, gdy dokuczają zawroty głowy w ciąży, to:
- zdrowa pełnowartościowa dieta, regularne posiłki, unikanie przejadania się i niedojadania,
- ostrożność podczas zmiany pozycji ciała,
- picie dużej ilości wody,
- unikanie przegrzewania się,
- odpoczynek,
- gdy jest to możliwe, spacery na świeżym powietrzu.
Jeżeli zawroty głowy niepokoją nas w ciąży albo powtarzają się, należy zgłosić to lekarzowi i wykonać zalecone badania.
Domowe sposoby na zawroty głowy
Domowe sposoby na zawroty głowy to m.in.
- ćwiczenia oddechowe,
- nawadnianie organizmu,
- unikanie kofeiny i soli,
- odpoczynek,
- ćwiczenia pozycyjne,
- ostrożność podczas zmiany pozycji, unikanie gwałtownych ruchów głową lub szybkiego wstawania,
- zdrowa dieta,
- unikanie stresu,
- masaż.
Te metody mogą być pomocne, jednak nie zawsze. Najważniejsze jest znalezienie przyczyny zawrotów głowy i dostosowanie do tego leczenia.
Leczenie zawrotów głowy
Leczenie zawrotów głowy zależy od przyczyny. Najczęściej stosuje się takie leki na zawroty głowy jak np. dimenhydrynat, prometazyna, betahistyna, haloperidol, tietylperazyna, a także leki z grupy benzodiazepin. Mają one różne mechanizmy działania i o ich zastosowaniu powinien zdecydować lekarz po ocenie pacjenta. Są to leki stosowane doraźnie. Oprócz tego leczenie powinno obejmować usunięcie przyczyny zawrotów głowy.
Przykładowo w leczeniu łagodnych napadowych zawrotów położeniowych stosuje się leczenie ruchem - lekarz, a następnie chory w domu wykonuje określone manewry, (np. manewr Epleya, technika pozycyjna Brandta i Daroffa), których celem jest przemieszczenie otolitów w uchu tak, aby nie pobudzały one konkretnych receptorów. Są to bardzo skuteczne metody, dające lepsze efekty niż leki.
Nie zawsze wyleczenie zawrotów głowy jest możliwe. Zdarza się też, że problem ustępuje samoistnie, zanim uda się odnaleźć jego źródło. Nawet gdy nie jest jeszcze znana dokładna przyczyna zawrotów głowy, lekarz może przepisać środki farmakologiczne które złagodzą objaw.
Źródła:
Hanna Sienkiewicz-Jarosz1, Konrad Rejdak, Zawroty głowy; przyczyny, epidemiologia, rodzaje i leczenie, Polski Przegląd Neurologiczny, 2018, tom 14, nr 2,
Antoni Prusiński, Klasyfikacja, obraz kliniczny i leczenie zawrotów głowy, Polski Przegląd Neurologiczny, 2011, tom 7, nr 1,
Stanton M, Freeman AM. Vertigo. [Updated 2023 Mar 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482356/,
Halmagyi GM. Diagnosis and management of vertigo. Clin Med (Lond). 2005 Mar-Apr;5(2):159-65. doi: 10.7861/clinmedicine.5-2-159.
Czytaj także:
Najważniejsze alarmowe objawy neurologiczne
Smartfon a zawroty głowy – jaki jest związek, zapobieganie, leczenie
Rehabilitant radzi: rób te ćwiczenia na błędnik, a pozbędziesz się zawrotów głowy i przestaniesz chodzić „wężykiem”
Zawroty głowy to jeden z możliwych skutków rzucenia palenia. Jak poradzić sobie z nimi i czy długo trwają?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
