Omdlenie to stan krótkotrwałej utraty przytomności (świadomości), który zazwyczaj jest nagły i po niedługim czasie (do 20 sekund) ustępuje, a osoba omdlała samoistnie odzyskuje świadomość. Omdlenie wiąże się z przejściowym, ostrym niedokrwieniem mózgu, odpływem krwi z mózgu lub zbyt małą zawartością tlenu we krwi docierającej do głowy.
Spis treści:
- Przyczyny omdlenia (rodzaje omdleń)
- Omdlenie - pierwsza pomoc
- Objawy zwiastujące omdlenie
- Omdlenie - rokowanie i leczenie
Przyczyny omdlenia. Jakie są rodzaje omdleń i jak im zapobiegać?
Omdlenie może mieć wiele przyczyn, w związku z czym istnieje kilka jego rodzajów. Najczęstszym typowym omdleniem, niezwiązanym z chorobą, jest omdlenie wazowagalne.
Omdlenie wazowagalne (inaczej odruchowe, neurogenne) to omdlenie spowodowane przykrymi bodźcami fizycznymi lub emocjonalnymi, jak ból, strach, widok krwi, kasłanie, ściskanie kołnierzyka, brak wentylacji w pomieszczeniu czy tłok w miejscu, gdzie przebywa dana osoba. Jest to najczęstszy rodzaj omdleń u ludzi młodych, bez chorób serca, ale zdarza się też u osób starszych.
Omdlenie wazowagalne przeważnie występuje podczas stania i wcześniej daje sygnały zwiastujące, takie jak osłabienie, nudności, pocenie się, ziewanie czy zamazane widzenie. Jego podłożem jest zaburzona reakcja odruchowa, która prowadzi do rozszerzenia naczyń lub zwolnienia pracy serca poniżej normy (bradykardii).
Zapobieganie omdleniu wazowagalnemu polega na:
- unikaniu sytuacji sprzyjających omdleniu: ciasnych, dusznych pomieszczeń, odwodnieniu,
- przyjmowaniu dużej ilości płynów,
- leczeniu przyczyn omdlenia, np. kaszlu,
- reagowaniu na objawy zwiastujące (przyjmowanie pozycji leżącej lub siedzącej, niektórym pomaga wysiłek izometryczny: ściskanie piłeczki, krzyżowanie nóg, napinanie mięśni brzucha),
- treningu ortostatycznym,
- noszeniu uciskowych pończoch,
- regularnej aktywności fizycznej,
- spaniu z głową uniesioną wyżej niż reszta ciała.
Hipotensja ortostatyczna jest inną nierzadką przyczyną omdleń. To spadek ciśnienia tętniczego pojawiający się w ciągu 3 minut od przyjęcia pozycji stojącej. Ten rodzaj omdleń częściej występuje u osób nadużywających alkoholu oraz przyjmujących leki diuretyczne i rozszerzające naczynia krwionośne. Częstość występowania hipotensji ortostatycznej rośnie z wiekiem. Szacuje się, że dotyczy nawet co trzeciej osoby starszej.
Zespół zatoki tętnicy szyjnej (nadwrażliwość zatoki szyjnej) powoduje omdlenia związane z uciskiem tętnicy szyjnej. Przyczyną jest zbyt duża wrażliwość baroreceptorów umiejscowionych w pobliżu tego naczynia. Nadwrażliwość zatoki szyjnej występuje rzadko (ok. 1% omdleń). Aby zapobiec utracie przytomności u niektórych pacjentów stosuje się wszczepienie dwujamowego stymulatora serca (sztucznego rozrusznika serca).
Omdlenie kardiogenne wywołane jest chorobą serca lub arytmią. Zazwyczaj występuje nagle i równie nagle i samoistnie przemija. Aby zapobiec tego rodzaju omdleniom, należy wyleczyć chorobę powodującą utraty świadomości. Wcześniej lekarz powinien zlecić badanie EKG metodą Holtera, aby wykryć ewentualną arytmię, lub inne badanie elektrofizjologiczne.
Omdlenie z przyczyn naczyniowomózgowych może zdarzyć się podczas napadu migreny, zwężenia tętnicy, napadu niedokrwienia mózgu np. u osób starszych z objawami miażdżycy. By zapobiegać tego typu omdleniom, należy leczyć chorobę podstawową.
Omdlenie w zatorowości płucnej występuje u osób ze zwężeniem lub zamknięciem naczyń płucnych. Towarzyszy mu duszność, przyspieszony oddech, dolegliwości w klatce piersiowej oraz sinica ciała.
Omdlenie z przyczyn metabolicznych to rodzaj omdleń, których podłożem jest hipoglikemia (czyli obniżenie stężenia glukozy we krwi poniżej normy) albo związana z hiperwentylacją hipokapnia (czyli stan ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi poniżej normy). Takie omdlenia zazwyczaj rozwijają się powoli, są poprzedzone sygnałami zwiastującymi, wolniej następuje również powrót do świadomości.
Omdlenie - pierwsza pomoc
Utrata świadomości i upadek to fizyczne objawy omdlenia. Jeśli w naszym otoczeniu zauważymy osobę, która wymaga pomocy, powinniśmy:
- sprawdzić, czy jest u niej wyczuwalne tętno i oddech (w razie ich braku, należy rozpocząć akcję reanimacyjną i wezwać pogotowie),
- jeśli tętno i oddech są wyczuwalne, przenieść osobę ratowaną do miejsca z dostępem świeżego powietrza lub umożliwić dopływ świeżego powietrza (otworzyć drzwi, okna, włączyć nawiew),
- chorego położyć i podnieść nogi dość wysoko na kilkanaście-kilkadziesiąt sekund,
- rozpiąć kołnierzyk, rozwiązać krawat lub poluzować te części garderoby, które mogły hamować swobodny przepływ krwi.
Jeżeli w ciągu kilku minut osoba omdlała nadal nie odzyskała pełnej świadomości, należy wezwać pogotowie. Możemy próbować przywrócić przytomność poprzez nacieranie lub skrapianie twarzy chorego zimną wodą lub klepanie twarzy.
Po odzyskaniu przytomności osoba ratowana powinna otrzymać płyny: ciepłą wodę, kawę lub herbatę.
Jeżeli mimo podjętych działań, omdlały nie odzyskuje świadomości i podejrzewa się inne objawy chorobowe, przed przyjazdem karetki pogotowia, należy ułożyć taką osobę w pozycji bocznej ustalonej, monitorować oddech i tętno, a w razie ich ustania rozpocząć akcję reanimacyjną.
Objawy zwiastujące omdlenie
Przed omdleniem mogą pojawić się objawy zwiastujące, zwane objawami prodromalnymi. Należą do nich:
- szum w uszach,
- zawroty głowy,
- utrata ostrości widzenia,
- pomroczność,
- bladość skóry,
- przyspieszona akcja serca, kołatanie serca,
- pocenie się,
- nudności lub wymioty,
- przyspieszenie oddechu,
- osłabienie.
Jeżeli pojawią się objawy zwiastujące, to w krótkim czasie może dojść do nagłego upadku osoby poszkodowanej i braku reakcji na bodźce. Aby temu zapobiec, najlepiej już w trakcie wystąpienia niepokojących symptomów, wykonać czynności chroniące przed omdleniem: przyjęcie pozycji leżącej, podniesienie nóg, otwarcie okien czy wyprowadzenie przy asekuracji innych osób z zatłoczonego pomieszczenia.
Omdlenie - rokowanie i leczenie
Rokowanie w przypadku omdlenia i leczenie tego stanu zależy od tego, czym jest ono spowodowane. W typowych przypadkach, kiedy przyczyną krótkiej utraty świadomości nie jest choroba, ułożenie w pozycji leżącej oraz uniesienie nóg i umożliwienie dopływu świeżego powietrza są całkowicie wystarczające do odzyskania pełnej świadomości.
Jeżeli omdlenie zdarzyło się incydentalnie, nie powtarza się, nie ma potrzeby wykonywania badań diagnostycznych. Warto pamiętać, że po zbyt szybkim podniesieniu się może dojść do ponownego omdlenia. Nie jest zalecane przenoszenie takiej osoby w pozycji pionowej ani podpieranie pleców ratowanego.
W pozostałych przypadkach, kiedy podejrzewa się chorobę lub stan wymagający leczenia, należy wykonać pogłębioną diagnostykę i rozpocząć terapię w celu eliminacji przyczyny omdleń. Bradyarytmie są wskazaniem do wszczepienia stymulatora serca, tachyarytmie do leczenia farmakologicznego. W nadwrażliwości zatoki szyjnej również może być konieczne wszczepienie stymulatora serca. Gdy przyczyną omdleń są zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, niedokrwistość lub hipoglikemia, konieczne jest uregulowanie tych nieprawidłowości.
W celu rozpoznania powodu omdleń wykonuje się szereg badań, a podstawą jest odróżnienie omdleń z przyczyn sercowych od omdleń z przyczyn neurologicznych czy o innym źródle.
Źródła: K.Janicki (red.), Turystyczny poradnik medyczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
R. Berkow (red.), Podręcznik diagnostyki i terapii, Urban & Partner, Warszawa 1994.
Więcej artykułów dotyczących pierwszej pomocy:
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - zobacz, jak udzielić pomocy
Jak pomóc rannemu rowerzyście? 10 kroków pierwszej pomocy!
Skręcona kostka - jak wygląda, pierwsza pomoc, leczenie
Czego nie wolno robić, gdy udzielamy pierwszej pomocy? 7 zasad
Ile mamy czasu na uratowanie poszkodowanego?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
