HIV a uzależnienia
Znaczny odsetek osób zakażonych HIV stanowią osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych. Przyczyny uzależnienia są różne, niemniej w jego trakcie dochodzi do stopniowego niszczenia struktury osobowości, zastępowania partnerskich relacji z ludźmi relacją z substancją oraz zastępowania równorzędnego kontaktu z ludźmi świadomą i nieświadomą manipulacją. Potrzeba symbiotycznej relacji z substancją może być tak duża, że przekracza jakąkolwiek inną potrzebę życiową. Dlatego prowadzi do destrukcyjnych konsekwencji: utraty relacji z bliskimi osobami, kontaktów społecznych, pracy oraz utraty zdrowia. Nie ma skutecznych metod leczenia uzależnienia, wykorzystywane są rozmaite formy terapii grupowej, w tym grupy samopomocowe, grupy rodzinne, terapia rodzinna, terapia indywidualna behawioralno-poznawcza oraz leczenie farmakologiczne: awersyjne (disulfiram), substytucyjne (metadon) oraz wspomagające (naltrekson i akamprozat). Osoby uzależnione od opiatów, przyjmujące je w formie iniekcji dożylnych, są szczególnie narażone na zakażenie, mają też małą motywację do leczenia. Ważne jest zatem jakiekolwiek porozumienie z pacjentem, stwarzające możliwość podjęcia leczenia przeciwwirusowego.
Zobacz też: Jak sprawdzić czy jestem zakażony wirusem HIV
Porozumienie z pacjentem
Zachowania ryzykowne, sprzyjające zakażeniu, są częściej podejmowane przez osoby z zaburzeniami osobowości, szczególnie o charakterze dramatycznym typu: dyssocjalnego, borderline, narcystycznego i histrionicznego. Zaburzenia osobowości nie są związane z typowymi objawami, dlatego mogą być niezauważone przez personel leczący.W dłuższym kontakcie zauważana jest chwiejność postaw, płytka relacja z pacjentem lub zupełny brak relacji, ukrywanie ważnych faktów lub kłamstwa, nieświadoma manipulacja, niedostatek lub brak refleksyjności, okresy załamań psychicznych oraz jawna lub niejawna wrogość. Porozumienie z pacjentem jest dosyć kruche, szczególnie w przypadku osobowości borderline i dyssocjalnej, co prowadzi do nieprzestrzegania zasad leczenia przeciwwirusowego.
Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu z pacjentem
Ważne jest utrzymanie życzliwego kontaktu z pacjentem i przestrzeganie granic, szczególnie: zachowanie dystansu i ról (lekarz nie wchodzi w inną niż medyczna relację z pacjentem i wyznacza zasady leczenia), trzymanie się zasad medycznych, ostrożne przyjmowanie komunikatów (pacjenci często nie potrafią odróżnić objawów psychicznych od somatycznych, mogą też nie mieć poczucia realności), pewna troskliwość i delikatność (ale nie przesadna) oraz niepodawanie się nadmiernej sympatii lub niechęci. Można sugerować terapię psychologiczną, niektórzy pacjenci z zaburzeniami osobowości mogą być nią zainteresowani.
Zmiany psychiczne w przebiegu zakażenia
Zobacz też: Jak uchronić się przed chorobami wenerycznymi?
Fakt zakażenia i leczenie przeciwwirusowe są przyczyną stresu psychicznego oraz rozmaitych działań niepożądanych sprzyjających zaburzeniom psychicznym.Mogą one być różne, przeważają zaburzenia związane ze stresem: nerwicowe, nastroju oraz wyjątkowo zaburzenia psychotyczne. Momenty związane z dużym obciążeniem psychicznym (informacja o zakażeniu, początek leczenia antyretrowirusowego, utrata pracy, rozwód itp.) mogą być przyczyną zaburzeń adaptacyjnych o obrazie zaburzeń nerwicowych i depresji, które są przejściowe, jednak mogą opóźniać diagnostykę i leczenie. Właściwym leczeniem są w przypadku zaburzeń adaptacyjnych konsultacje psychologiczne, krótkotrwała psychoterapia lub farmakoterapia. Inne powikłania psychiatryczne powinny być leczone zgodnie z ich psychopatologią: zaburzenia psychotyczne wymagają leczenia farmakologicznego, natomiast w przypadku depresji i zaburzeń nerwicowych można rozważyć psychoterapię lub farmakoterapię, w zależności od potrzeb pacjenta i możliwości organizacyjnych jednostki leczącej. Wskazane jest włączenie do zespołu leczącego psychologa klinicznego i psychiatry. Zakażenie HIV jest ciężką chorobą somatyczną, z reguły powikłaną zaburzeniami psychicznymi o charakterze sprawiającym trudności diagnostyczne i lecznicze. Rutynowe leczenie psychiatryczne może być niewystarczające.
Farmakoterapia
Jeżeli dojdzie w przebiegu zakażenia do rozwoju ADC, zawsze pojawiają się objawy depresyjne, zaburzenia woli oraz zaburzenia neurologiczne. Leczenie objawowe: przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i przeciwpadaczkowe, zmniejsza nasilenie objawów i łagodzi cierpienie pacjenta. Warto jednak zwrócić uwagę na możliwość interakcji lekowych oraz szczególną wrażliwość pacjentów zakażonych HIV na działania niepożądane leków, zwłaszcza działania pozapiramidowe, które pojawiają się podczas stosowania neuroleptyków i niektórych leków przeciwdepresyjnych. Leki działające cholinolitycznie mogą wywoływać majaczenie, natomiast leki uspokajające i nasenne nasilają apatię i osłabienie. Prawie wszystkie leki psychotropowe metabolizowane są w wątrobie, która może być częściowo niewydolna, należy zwrócić uwagę na ich potencjalną hepatotoksyczność i interakcje z lekami antyretrowirusowymi. Warto pamiętać o terapii psychologicznej, która nie niesie niebezpieczeństwa objawów niepożądanych, a prawie zawsze wywiera działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.
Do zakażenia HIV dochodzi najczęściej w przypadku powtarzanych zachowań ryzykownych, które również mogą się wiązać z zaburzeniami osobowości. Ponadto w licznych badaniach wykazano, że na skuteczność leczenia antyretrowirusowego ma wpływ nieleczona choroba psychiczna.
Zobacz też: Leczenie antyretrowirusowe w zakażeniu HIV
Artykuł ma charakter naukowy. Jest to fragment książki „Diagnostyka, profilaktyka i terapia zakażeń HIV/AIDS – współczesne możliwości i problemy", pod red. Andrzeja Gładysza, Brygidy Knysz (Wydawnictwo Continuo,2009).Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
