Badania nad probiotykami i prebiotykami
Jeszcze kilkanaście lat temu probiotyki i prebiotyki pozostawały poza głównym nurtem badań naukowych, jak również zainteresowań lekarzy praktyków. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się wzrost zainteresowania koncepcją probiozy, a ze stosowaniem pro- i prebiotyków w praktyce klinicznej wiąże się coraz większe nadzieje. Za ojca badań nad probiotykami, a tym samym koncepcji probiozy rozumianej jako zwiększenie populacji bakterii korzystnych dla gospodarza w celu zahamowania rozwoju mikroorganizmów patogennych, uważa się rosyjskiego uczonego, laureata Nagrody Nobla, Ilię Miecznikowa. W 1906 r. dowiódł on korzystnego wpływu stosowania sfermentowanego mleka na zdrowie człowieka. Wykazał, iż niektóre bakterie sprzyjają, inne zaś hamują rozwój Vibrio cholerae. Swoje obserwacje i dalsze badania opierał na doniesieniu polskiego neurologa i pediatry dr. Józefa Brudzińskiego, który kilka lat wcześniej (1899 r.) na łamach Przeglądu Lekarskiego opisał korzystne działanie bakterii (które nazwał Bacterium lactis) na zahamowanie infekcji wywołanej przez drobnoustrój Proteus vulgaris.
Próby stosowania na szeroką skalę preparatów zawierających pałeczki kwasu mlekowego w praktyce lekarskiej nie przyniosły oczekiwanych efektów, co zniechęciło badaczy do dalszego zajmowania się tą problematyką. Nie bez wpływu na brak dalszego zainteresowania stosowaniem probiotyków było wprowadzenie antybiotyków, co istotnie przyczyniło się do zaniechania dalszych badań nad problematyką probiozy jelitowej. Obserwowane w praktyce klinicznej objawy uboczne wynikające z szeroko stosowanej antybiotykoterapii oraz obecność coraz szerszej antybiotykooporności bakterii skłoniło do poszukiwania innych metod terapii. Miało to istotny wpływ na ponowne zwrócenie uwagi na problem probiozy jelitowej
Polecamy: Co wpływa na kształtowanie się układu immunologicznego noworodka?
Probiotyki – co to takiego?
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które po spożyciu wywierają korzystny wpływ na organizm gospodarza przez poprawę równowagi mikroflory jelitowej. Określenie „probiotyk” pochodzi z języka greckiego i oznacza „dla życia”. Definicja probiotyku została wprowadzona przez Fullera w 1989 r. Po raz pierwszy – we współczesnym znaczeniu – pojęcie probiotyku zostało użyte jako kontrast do antybiotyku. Według Fullera, aby szczep mógł być uznany za probiotyczny, powinien spełniać kilka kryteriów:
- pochodzić z naturalnej mikroflory jelitowej człowieka,
- mieć zdolność przeżycia i metabolizowania w środowisku przewodu pokarmowego,
- mieć zdolność adhezji (przyłączania się – przyp. red.) do nabłonka jelitowego i kolonizacji jelita,
- nie wykazywać działania ubocznego (chorobotwórczego lub toksycznego).
W 2002 r. WHO podała nową definicję probiotyków, według której probiotykami określa się żywe drobnoustroje, wywodzące się z bakterii przewodu pokarmowego, które podane w odpowiedniej dawce wpływają korzystnie na zdrowie gospodarza (…). Badania ostatnich lat wykazują, iż efekt probiotyczny wywierają nie tylko żywe, ale także i zabite drobnoustroje, a nawet samo DNA izolowane z bakterii.
Prebiotyki w diecie człowieka
Prebiotyki to nierozpuszczalne substancje zawarte w pożywieniu wywierające korzystny wpływ na organizm przez selektywne stymulowanie wzrostu i/lub aktywności jednego lub większej liczby rodzajów bakterii w jelicie, o znanych właściwościach dotyczących poprawy stanu zdrowia gospodarza. Działanie takie wykazują niektóre białka, peptydy, tłuszcze oraz oligo- i polisacharydy. Związkami najczęściej stosowanymi w praktyce klinicznej są fruktooligosacharydy:
- frukto (FOS), wśród których na uwagę zasługuje oligofruktoza,
- galaktooligosacharydy (GOS) (…)
- inulina, należąca do grupy polisacharydów.
Źródłem inuliny i oligofruktozy są: karczochy, szparagi, orzechy ziemne, pory, cebula, pomidory, banany oraz cykoria. FOS i GOS obecne są w mleku kobiecym. Bakteriami, których pożądany rozwój jest możliwy dzięki obecności prebiotyków w diecie, są niektóre szczepy z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Jako jedne z pierwszych zasiedlają one przewód pokarmowy noworodka i dominują w nim w okresie odżywiania się mlekiem matki.
Obecność prebiotyków w diecie człowieka ma wpływ na skład mikroflory przewodu pokarmowego, przez co wpływa korzystnie na zdrowie. Wykazują one działanie tzw. bifidogenne, stymulując wzrost odpowiednich bakterii oraz hamując rozwój niekorzystnej lub patogennej flory (…).
Zobacz także: Kiedy i dlaczego warto zażywać probiotyki?
Przewód pokarmowy jako organ immunologiczny
Przewód pokarmowy, którego główną funkcją jest trawienie, wchłanianie i przetwarzanie pokarmów, jest także podstawowym organem immunologicznym. Tkanka limfatyczna związana z przewodem pokarmowym zawiera około 70% limfocytów naszego organizmu. Procesy ochrony przed czynnikami patogennymi, jak i zjawiska kształtowania się odporności i/lub odpowiedzi na czynniki patogenne dokonują się w jelitowym układzie immunologicznym GALT (gut-associated lymphoid tissue).
Badania nad funkcją przewodu pokarmowego w zapobieganiu chorób, w tym ogólnoustrojowych, wykazały, iż GALT spełnia w organizmie człowieka wiele istotnych funkcji:
- pierwszą linią ochrony organizmu przed czynnikami szkodliwymi jest błona śluzowa przewodu pokarmowego, która posiada około 200 m2 powierzchni (inne błony śluzowe – ok. 100 m2, skóra – ok. 2 m2),
- jest miejscem pierwszego kontaktu niedojrzałego układu odpornościowego noworodka z antygenami zewnętrznymi,
- odgrywa podstawowe znaczenie w rozwoju prawidłowej odpowiedzi immunologicznej na antygeny zewnętrzne.
Układ limfatyczny przewodu pokarmowego jest zbudowany z:
- tkanki limfatycznej zorganizowanej: kępki Peyera (limfocyty B i T),
- limfocytów rozproszonych(…),
- naturalnych barier jelitowych(…).
Nabłonek pokrywający przewód pokarmowy (układ komórek jednowarstwowych), dzięki obecności wyspecjalizowanych komórek nabłonkowych, m.in. komórek M (microfold cells), ma zdolność rozpoznania, wychwytywania oraz przekazania alergenu ze świata zewnętrznego (przewód pokarmowy) do limfocytów znajdujących się m.in. w kępkach Peyera (…)
Jak działa układ immunologiczny przewodu pokarmowego?
Na powierzchni komórek mających bezpośredni kontakt z drobnoustrojami (komórki nabłonkowe, dendrytyczne) znajdują się receptory rozpoznające charakterystyczne struktury drobnoustrojów (np. lipopolisacharydy, peptydoglikany ścian bakteryjnych), zwane receptorami PRR (pattern recognition receptors), umożliwiające rozpoznanie struktur drobnoustrojów. Pośród receptorów PRR najważniejsze znaczenie mają receptory TLR (toll like receptors). W głębszych warstwach podnabłonkowych ściany jelita znajdują się komórki nieswoistego układu immunologicznego. Należą do nich makrofagi mające zdolność fagocytozy oraz wspomniane wyżej komórki dendrytyczne, mające zdolność rozpoznawania antygenów i przekazywania informacji do limfocytów. Komórka dendrytyczna znajdująca się tuż pod nabłonkiem ma zdolność tworzenia wypustek, które przez jednowarstwowy nabłonek dostają się do światła przewodu pokarmowego. Dzięki temu mogą one wychwytywać m.in. probiotyki oraz bakterie zasiedlające przewód pokarmowy i przekazywać informacje do dalszych części układu immunologicznego (…).
Zobacz także: Probiotyki – recepta na infekcję intymną
Fragment pochodzi z książki „Dziecko i jego środowisko. Wyzwania pediatrii w XXI wieku. Immunoprofilaktyka u dzieci i młodzieży” (wyd. Continuo 2012). Tytuł, lid, śródtytuły i niektóre skróty pochodzą od redakcji. Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
