Nierealistyczne przekonania o własnym wyglądzie
Zaburzenia sfery poznawczej zostały uznane przez Christophera Fairburna za rdzeń psychopatologii w anoreksji i bulimii. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania oceniają siebie prawie wyłącznie przez pryzmat: wyglądu, wagi ciała, jedzenia oraz kontroli wszystkich tych elementów. Zaburzenia poznawcze polegają głównie na utrzymywaniu się u chorych niezwykłych, nierealistycznych przekonań na temat jedzenia i własnej sylwetki. Kilka modeli poznawczo-behawioralnych, wykorzystując podstawowe założenia teorii depresji Aarona Becka, dopatruje się przyczyn zaburzeń odżywiania w nieadaptacyjnych, automatycznych myślach i dysfunkcjonalnych przekonaniach odnośnie do wielkości, kształtu i wagi sylwetki.
Złe doświadczenia
Beck opisywał schematy poznawcze odpowiedzialne za powstawanie depresji jako zaburzone wzorce myślenia, które wpływają na percepcje zdarzeń oraz ich interpretacje. Miały one powstawać w następstwie negatywnych doświadczeń życiowych, takich jak utrata rodzica, odrzucenie przez otoczenie, krytycyzm itp. Jest bardzo prawdopodobne, że te automatyzmy myślowe pozostają poza kontrolą jednostki. „Szczupła sylwetka jest pożądana w naszej kulturze”; „Przytyć oznacza stracić kontrolę nad sobą”; „Jestem kimś wyjątkowym, gdy jestem szczupła”; „Niejedzenie chroni mnie przed poczuciem winy” – to przykłady schematów, które kształtują odbiór rzeczywistości oraz wytyczają kierunek interpretacji: teraźniejszości, przeszłości oraz przyszłości. Dysfunkcjonalny wzorzec myślenia, zachowań, kształtowania samooceny i struktury postaw jest powszechny w zaburzeniach odżywiania.
Przeczytaj: Czy osoby z anoreksją mogą być leczone przymusowo?
Przekonanie o sobie źródłem anoreksji
W 1990 roku Kelly Vitousek i Steven Hollon uznali jednak, że same automatyzmy poznawcze skupione wokół wyglądu i jedzenia to za mało, aby zrozumieć mechanizmy psychologiczne anoreksji. Należy bowiem uwzględnić także globalną strukturę Ja ujmowaną w relacji do otaczającego świata.
Ceri Jones, Newman Leung i Gillian Harris twierdzą, że automatyzmy myślowe i dysfunkcjonalne przekonania mają charakter warunkowy (np. „Jestem do niczego, bo jestem gruba”), podczas gdy głębsze przekonania o sobie (core beliefs) składające się na schematy poznawcze są bezwarunkowe (np. „Jestem beznadziejny”). Schematy poznawcze są strukturami bardziej trwałymi niż automatyzmy myślowe i trudno je zmienić za pomocą konwencjonalnej terapii poznawczo-behawioralnej. Wywołują także silniejszy afekt. Na tych założeniach opiera się teoria nieadaptacyjnych wczesnych schematów – early maladaptive schemas (EMS) Jamesa Younga, której dominującym motywem jest ujmowanie Ja jednostki przez pryzmat jej relacji z otoczeniem. Oznacza to zewnętrzne operacjonalizowanie świadomości siebie. Young jest zdania, że schematy reprezentują głębszy poziom poznania i emocji, i włącza do swojej koncepcji bezwarunkowe przekonania o sobie, innych i otoczeniu oraz towarzyszące im uczucia. W odniesieniu do zaburzeń odżywiania te nieadaptacyjne schematy prowadzą do rozwoju dysfunkcjonalnych założeń odnośnie do wagi i kształtu sylwetki, które pełnią funkcję kompensacyjną.
Sprawowanie kontroli nad tymi aspektami funkcjonowania stanowi środek potrzebny do radzenia sobie z negatywnymi przekonaniami o sobie. Wydaje się, że swoista fuzja pomiędzy negatywnymi schematami Ja oraz dysfunkcjonalnymi założeniami dotyczącymi jedzenia, wagi i kształtu sylwetki może być podstawowym czynnikiem w etiologii zaburzeń odżywiania.
Przeczytaj: Czy anoreksja jest nałogiem?
Fragment pochodzi z książki „Niezadowolenie z wyglądu a rozpaczliwa kontrola wagi” Alicji Głebockiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2010 ). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna w redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
