Prawidłowy puls: normy dla grup wiekowych i sportowców. Jak mierzyć tętno?

fot. Adobe Stock

Spis treści:

1. Czym jest puls?
2. Prawidłowy puls - normy
3. Skąd wiadomo, że tętno jest prawidłowe?
4. Jak zmierzyć tętno?
5. Rodzaje tętna
6. Dlaczego serce bije za szybko?
7. Jak można spowolnić puls?
8. Co oznacza za niski puls?
9. Bezpieczne tętno podczas wysiłku
10. Czym jest ciśnienie krwi?

Czym jest puls?

Puls (tętno) to falisty ruch ściany tętnic wywołany skurczami serca i zależny od elastyczności ścian tętnic. Praca serca opiera się na trzech fazach: skurcz, rozkurcz i pauza. Fala krwi wtłaczana do tętnic podczas skurczu uderza w elastyczne ściany naczyń, co da się wyczuć jako tętno. Dlatego puls, obok ciśnienia tętniczego krwi, stanowi ważny parametr, dzięki któremu wiemy, czy nasze serce ma się dobrze. Bada się go na tętnicy promieniowej, ramiennej lub szyjnej zewnętrznej za pomocą opuszków dwóch palców (ale nie kciuków, bo można pomylić puls osoby badanej ze swoim).

Puls, czyli inaczej tętno, to częstość pracy serca oraz również puls mierzony na tętnicy obwodowej. Możemy ocenić go pod kątem wypełnienia oraz jego twardości. Ocenić palpacyjnie możemy również to, jak wypełnione są tętnice i czy mają one cechy stwardnienia czy nie. Czyli podsumowując: oceniamy częstość pracy serca, ewentualne zaburzenia rytmu serca oraz wypełnienie i twardość naczyń
– wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Paweł Buszman.

Prawidłowy puls - normy

Prawidłowe tętno u osoby dorosłej powinno wynosić nie więcej niż 70-75 uderzeń serca na minutę. Chociaż badania wskazują, że wolniejszy rytm serca wiąże się z dłuższym życiem, to nie może być jednak zbyt wolny. Pojawia się coraz więcej badań naukowych, które udowadniają, że szybkie bicie serca zwiększa ryzyko wielu chorób (zobacz najczęstsze choroby serca). Jest (obok podwyższonego poziomu cholesterolu i nadciśnienia) ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia zawału i udaru.

Skąd wiadomo, że tętno jest prawidłowe?

W badaniu tętna bierze się pod uwagę 6 czynników:

• Częstotliwość (puls szybki lub wolny),
• Miarowość (siła uderzeń serca i odstępy między nimi),
• Napięcie (siła oporu tętnicy),
• Wypełnienie (tętnicy krwią),
• Chybkość (szybkość, z jaką tętnica wypełnia się i opróżnia),
• Symetria (po obu stronach ciała tętno powinno być takie samo).

Cechy te mogą powiedzieć wiele o stanie zdrowia osoby badanej. Przykładowo tętno małe i leniwe wskazuje na zwężenie zastawki aortalnej, tzw. nitkowate tętno, czyli szybkie i słabe, świadczyć może o wstrząsie, tamponadzie serca, ale może też występować przy gorączce. Puls na przemian mocny i słaby świadczy najczęściej o niewydolności lewej komory serca. Jeżeli tętno nie jest symetryczne na tych samych tętnicach, można podejrzewać rozwarstwienie lub tętniaka aorty.

Jak zmierzyć tętno?

Pomiar pulsu z reguły można wykonać na wszystkich tętnicach przebiegających pod skórą: na nadgarstku, szyi, skroni i na grzbiecie stopy. Jednak w razie udzielania pierwszej pomocy, zgodnie z rekomendacjami Europejskiej Rady Resuscytacji, tętno najlepiej mierzyć na tętnicy szyjnej, ponieważ jest zlokalizowana najbliżej serca.

W normalnych warunkach możemy sami sprawdzić swoje tętno. Mierzy się je po krótkim odpoczynku lub rano, wkrótce po przebudzeniu.

• Przyciśnij dwa palce prawej dłoni do lewego nadgarstka lub połóż je na szyi, nieco z boku.
• Gdy wyczujesz tętno, włącz stoper (możesz użyć także zegarka z sekundnikiem) i licz uderzenia przez 15 sekund.
• Wynik pomnóż przez 4. W ten sposób wyliczysz, ile wynosi twoje tętno na minutę (jeżeli występują nieprawidłowości w pulsie, uderzenia należy liczyć przez pełną minutę). Warto wiedzieć, że prawidłowy puls jest różny w zależności od wieku i wytrenowania organizmu.

grafika: Adobe Stock

Pomiar tętna na tętnicy szyjnej, fot. Adobe Stock

Tętno można mierzyć też za pomocą ciśnieniomierza lub pulsometru. Są dostępne pasy piersiowe do pomiaru tętna oraz zegarki z taką funkcją.

Im bardziej wytrenowany organizm, tym niższe tętno spoczynkowe. Sportowcy osiągają wyniki około 40-50 uderzeń na minutę, choć znany jest przypadek, gdy u sportowca podczas snu było ich tylko 20.

Rodzaje tętna

Możemy wyróżnić następujące rodzaje tętna:

• wysokie (u osób z niedomykalnością zastawki aortalnej),
• nitkowate (może się pojawić podczas gorączki lub wstrząsu),
• dykrotyczne (pojawia się w tamponadzie serca lub ciężkiej niewydolności serca),
• twarde (zwykle u osób ze zwężoną zastawką aortalną),
• dziwaczne (pojawia się w astmie, tamponadzie, zatorowości płucnej),
• naprzemienne (przy niewydolności lewokomorowej),
• bliźniacze (przy zaburzeniach rytmu serca).

Dlaczego serce bije za szybko?

Jest wiele czynników, które sprawiają, że nasze serce musi pracować szybciej. Najważniejsze z nich to:

• zbyt wysokie stężenie cholesterolu (sprawdź normy cholesterolu)– osadza się on na ściankach naczyń krwionośnych, zwężając je i utrudniając krążenie. To zmusza serce do bardziej wytężonej pracy,
• zbyt wysoki poziom cukru – słodka krew jest gęsta, trudniej krąży, serce musi pompować ją szybciej. Udowodniono, że nawet niewielki, ale stale utrzymujący się nadmiar cukru we krwi przyspiesza tętno o 3-4 uderzenia na minutę,
• nadciśnienie – krew uderzająca z dużą siłą w ściany naczyń uszkadza je i sprawia, że stają się mniej elastyczne, a to utrudnia krążenie,
• palenie papierosów i picie nadmiernych ilości alkoholu – między innymi sprzyjają nadciśnieniu, a to, jak wiemy, prowadzi do podwyższania tętna.

Stan przyspieszonego bicia serca to tachykardia, oznacza częstotliwość pracy serca powyżej 100 uderzeń/minutę. Jego odwrotnością jest bradykardia, czyli bicie serca poniżej 60 uderzeń/minutę.

Jak można spowolnić puls?

Najlepszym sposobem jest regularna, umiarkowana aktywność fizyczna. Te dwa określenia są bardzo ważne, bowiem jednorazowe wyczyny, np. urządzane raz na jakiś czas biegu wokół osiedla aż do granicy zmęczenia, zwykle przynoszą sercu więcej szkody niż pożytku (zobacz: najlepsze ćwiczenia na serce)

Aby rzeczywiście aktywność była korzystna dla zdrowia, powinna być dostosowana do naszej kondycji. Jeśli ktoś zatem od dawna nie ruszał się sprzed telewizora, raczej powinien zacząć od kilkunastominutowych marszów, stopniowo zwiększając ich tempo i czas. Najlepiej uprawiać sport co najmniej 3-4 razy w tygodniu po minimum pół godziny. Trzeba przy tym kontrolować puls, by nie forsować nadmiernie swojego układu krążenia.       

Co oznacza za niski puls?

Bradykardia to stan poniżej 60 uderzeń serca na minutę u dorosłego człowieka. Jeśli przyczyna takiego stanu rzeczy jest nieznana, wymaga jedynie obserwacji. Najczęściej jednak zbyt niskie tętno wiąże się z:

• niedoczynnością tarczycy (poznaj objawy niedoczynności tarczycy),
• zatruciem organizmu,
• zaburzeniami skurczu serca,
• zaburzeniami elektrolitowymi,
• zaburzeniami hormonalnymi,
• bardzo dobrą kondycją fizyczną,
• stresem.

Zbyt niski puls bywa też efektem przyjmowania niektórych leków, jak np. antagonistów wapnia albo beta-adrenolityków, stosowanych w chorobach układu krążenia.

Bradykardia, czyli zbyt rzadkie bicie serca, może być stanem zagrażającym zdrowiu i życiu. Może dawać takie objawy jak: omdlenia, zasłabnięcia, drgawki, mroczki przed oczami, zawroty głowy i osłabienie.

Bezpieczne tętno podczas wysiłku

Podczas ćwiczeń puls rośnie, ale wytrenowany organizm ma lepszą wydolność układu krążenia. By jednak wysiłek był bezpieczny, trzeba przestrzegać pewnych zasad:

• nie powinno się przekraczać wartości maksymalnego tętna wysiłkowego. Jak obliczyć tętno maksymalne? Odejmując swój wiek od 220 (np. dla osoby czterdziestoletniej maksymalne tętno wynosi 180),
• pamiętać trzeba, że najlepsze dla serca są ćwiczenia przy pulsie wynoszącym 50-70% tętna maksymalnego. Zatem optymalne tętno podczas wysiłku dla czterdziestolatki to 90-126 uderzeń na minutę.

Treść artykułu została pierwotnie opublikowana 29.11.2019.

Więcej o problemach z sercem i układem krążenia:6 wczesnych oznak kobiecego zawałuKiedy kłucie w sercu oznacza nerwoból?
Jakie badania przeprowadza się w chorobach serca?Jak wygląda zawał serca u chorych na cukrzycę?

prof. dr hab. n. med.

Paweł Buszman

kardiolog

Prezes zarządu i współzałożyciel American Heart of Poland SA, ekspert Polsko-Amerykańskich Klinik Serca, a także konsultant w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu. Członek Polskiego i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz współtwórca Asocjacji Interwencji Sercowo-Naczyniowych PTK. Absolwent Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, staże odbywał m.in. w Herzzentrum w Bad Krozingen (Niemcy), Royal Brompton Hospital w Londynie (Wielka Brytania) czy Deborah Heart and Lung Center w Teksasie (USA). Polski pionier w dziedzinie inwazyjnego leczenia choroby wieńcowej u pacjentów ze zwężeniem pnia lewej tętnicy wieńcowej przy użyciu stentów. Buszman współtworzył także pierwszy polski program interwencyjny leczenia zawałów w Polsce.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!