Selen jest niezbędnym dla człowieka składnikiem mineralnym, który jest zawarty w wielu produktach spożywczych. Jest łatwo wchłaniany. Selen w organizmie występuje głównie w postaci selenoprotein, które odgrywają kluczową rolę w procesach takich jak przekształcanie hormonu tarczycy, działanie układu odpornościowego czy ochrona komórek przed stresem oksydacyjnym. Oto jak objawia się niedobór selenu oraz co zrobić, aby go uzupełnić.
Spis treści:
- Kiedy występuje niedobór selenu i komu grozi?
- Niedobór selenu – objawy
- Jak uzupełnić niedobory selenu?
Kiedy występuje niedobór selenu i komu grozi?
Niedobór selenu (Se) wynika ze spożycia zbyt małej ilości tego pierwiastka z żywnością i dotyczy zwykle regionów, w których gleba jest uboga w selen. Polska zalicza się do takich obszarów. Niedobór selenu występuje też w przypadku zaburzonego wchłaniania składników odżywczych w układzie pokarmowym oraz zwiększonego zapotrzebowania na selen.
Na niedobór selenu narażone są zwłaszcza osoby:
- na diecie ubogiej w selen,
- zamieszkujące regiony, gdzie gleba jest uboga w ten pierwiastek,
- przebywające na całkowitym żywieniu pozajelitowym,
- dializowane,
- z zaburzonym wchłanianiem składników pokarmowych (np. z chorobą Leśniowskiego-Crohna lub po usunięciu części jelita cienkiego),
- w podeszłym wieku,
- chore na AIDS,
- chore na reumatoidalne zapalenie stawów,
- chore na fenyloketonurię,
- w trakcie leczenia chorób sercowo-naczyniowych, niepłodności, zapalenia trzustki i chorób układu oddechowego.
Zalecane dzienne spożycie selenu wynosi 70 µg na dobę dla mężczyzn i 55 µg na dobę dla kobiet. Niektóre źródła podają, że minimalne zapotrzebowanie jest większe i wynosi 90 µg selenu na dobę dla osoby dorosłej.
Niedobór selenu – objawy
Niedobór selenu może powodować różnorodne objawy, ponieważ Se bierze udział w wielu ważnych procesach w organizmie. Ogólne objawy niedoboru selenu to:
- osłabienie i zmęczenie,
- częste infekcje,
- obniżenie nastroju, depresja,
- problemy skórne,
- problemy z sercem,
- niepłodność,
- ból głowy,
- osłabienie mięśni,
- dolegliwości trawienne,
- osłabienie włosów i paznokci,
- u niemowląt: zahamowanie wzrostu, łysienie.
Niedobór selenu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem różnych schorzeń, w tym chorób układu krążenia, niepłodności, chorób neurodegeneracyjnych (jak choroba Parkinsona, Alzheimera) i pogorszenia funkcji poznawczych.
Osłabienie układu odpornościowego
Niedobór selenu prowadzi do obniżenia zdolności ochrony komórek organizmu przed wolnymi rodnikami. Działa niekorzystnie na funkcjonowanie układu odpornościowego, przez co osoba, która ma za mało selenu, może uskarżać się na nawracające infekcje oraz ich przedłużanie się. Co więcej, niedobór selenu powoduje obniżenie zdolności do ochrony organizmu przed metalami ciężkimi, jak ołów, arsen i rtęć, które występują w środowisku. Jeżeli odczuwasz, że coś złego dzieje się z twoją odpornością, warto przebadać się pod kątem niedoboru selenu.
Dolegliwości trawienne
Inne objawy dotyczą układu pokarmowego. Badania na myszach wykazały, że długotrwały niedobór selenu powoduje przewlekłą biegunkę. Brak tego pierwiastka w organizmie zaburza skład mikrobiomu jelit, przyczynia się do rozwoju stanów zapalnych i nieprawidłowych skurczów jelit. Warto przy tym pamiętać, że od stanu jelit zależy zdrowie całego organizmu. Wpływają one na odporność oraz nastrój (w jelitach powstaje 70-90% serotoniny, nazywanej hormonem szczęścia). Właściwy poziom selenu sprzyja zdrowiu tego ważnego narządu.
Problemy z tarczycą
Tarczyca zawiera najwyższe stężenie selenu spośród wszystkich narządów człowieka. Dlaczego? Jednym z głównych zadań selenu jest regulacja aktywności hormonów tarczycy ("włącza je i wyłącza"). Odgrywa kluczową rolę w konwersji hormonów tarczycy, a dokładniej przekształcaniu ich nieaktywnej formy - tyroksyny (T4) - w aktywną postać - trijodotyroninę (T3). W związku z tym niedobór prowadzi często do niedoczynności tarczycy. Objawy tego schorzenia to:
- stałe zmęczenie, senność,
- problemy z koncentracją i pamięcią,
- zaparcia,
- depresja,
- uczucie chłodu,
- zmniejszona potliwość,
- obrzęk twarzy,
- wypadanie włosów, bladość i suchość skóry,
- pieczenie oczu,
- spadek odporności – efektem są częste infekcje,
- problemy z płodnością, a u mężczyzn również z erekcją.
Niedobór selenu może również nasilać niedobór jodu, zwiększając ryzyko wrodzonej niedoczynności tarczycy.
Problemy z płodnością
Niedobór selenu zagraża szczególnie męskiemu zdrowiu reprodukcyjnemu. Ten składnik bierze udział m.in. w procesie powstawania i rozwoju plemników, stąd jego brak w organizmie skutkuje niepłodnością. Niewiele wiadomo jednak na temat wpływu selenu na płodność i zdolność reprodukcyjną kobiet. Badania dotyczące tego zagadnienia trwają.
Zmiany skórne i wypadanie włosów
Niedobór selenu w organizmie manifestuje się zmianami na skórze oraz osłabieniem kondycji włosów. Pojawiają się takie objawy jak:
- sucha skóra,
- łuszcząca się skóra,
- zmiany rumieniowe,
- osłabione cienkie włosy,
- wypadanie włosów,
- krostki, wypryski na skórze.
Jeśli dostrzegasz je u siebie, być może dobrym pomysłem jest oznaczenie selenu we krwi.
Problemy z układem sercowo-naczyniowym
Początkowo specjaliści niedobór selenu powiązali z rodzajem kardiomiopatii znanym jako choroba Keshan. Schorzenie po raz pierwszy opisano w Chinach w latach 30. XX wieku. Aktualnie występuje rzadko. Jest to rodzaj zastoinowej kardiomiopatii, która dotyka głównie dzieci i kobiety. Objawy to:
- osłabienie, zmęczenie,
- obrzęki (głównie nóg),
- arytmia,
- duszność (nasilająca się podczas wysiłku i w pozycji leżącej),
- ból w klatce piersiowej,
- powiększenie serca,
- niewydolność serca.
Schorzenie występuje w regionach bardzo ubogich w selen, głównie w Azji. Niemniej niedobory selenu mogą powodować dolegliwości dotyczące serca.
Zwyrodnienie stawów
Niedobór selenu może wywołać też chorobę Kashina-Becka. Jest to rodzaj choroby zwyrodnieniowej stawów, która występuje w niektórych regionach Chin, Tybetu, Syberii i Korei Północnej (ze względu na małą ilość selenu w glebie na tych obszarach). Objawy to:
- obustronne nawracające bóle stawów,
- obrzęki,
- ograniczenie ruchomości stawów,
- sztywność stawów,
- zahamowanie wzrostu,
- deformacje stawów (widoczne zniekształcenia),
- trudności w chodzeniu,
- większa podatność na urazy,
- zmęczenie.
Schorzenie rozwija się zazwyczaj w dzieciństwie i okresie dojrzewania.
Jak uzupełnić niedobory selenu?
Ponieważ selen w żywności jest związany z białkiem, zazwyczaj najlepszym źródłem selenu jest żywność o wysokiej zawartości białka. Nie zawsze wystarczającym lekarstwem na niedobór jest modyfikacja diety. Często konieczna jest suplementacja. Zwłaszcza że ilość selenu w żywności różni się w zależności od miejsca zamieszkania. Niestety gleby na terenie Polski są uważane za ubogie w selen, chociaż nie aż tak jak w niektórych regionach Azji.
Najbogatszymi źródłami selenu w żywności są:
- zboża,
- orzechy brazylijskie (aby uzupełnić zapotrzebowanie organizmu w selen, wystarczy jeść 1 orzech brazylijski dziennie),
- owoce morza,
- mięso, drób i podroby.
- jaja i produkty mleczne.
Selen jest dostępny w suplementach. Zanim po nie sięgniemy powinnyśmy skonsultować się z lekarzem. Nadmiar selenu w organizmie działa toksycznie. Objawy zatrucia pojawiają się po przekroczeniu dawki 400 mikrogramów na dobę. Dlatego nierozważne przyjmowanie suplementów zawierających ten minerał może powodować poważne konsekwencje zdrowotne.
Źródła:
Shreenath AP, Hashmi MF, Dooley J. Selenium Deficiency. [Updated 2023 Oct 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482260/,
Wang F, Sun N, Zeng H, Gao Y, Zhang N, Zhang W. Selenium Deficiency Leads to Inflammation, Autophagy, Endoplasmic Reticulum Stress, Apoptosis and Contraction Abnormalities via Affecting Intestinal Flora in Intestinal Smooth Muscle of Mice. Front Immunol. 2022 Jul 6;13:947655. doi: 10.3389/fimmu.2022.947655,
Kanekura T, Yotsumoto S, Maeno N, Kamenosono A, Saruwatari H, Uchino Y, Mera Y, Kanzaki T. Selenium deficiency: report of a case. Clin Exp Dermatol. 2005 Jul;30(4):346-8. doi: 10.1111/j.1365-2230.2005.01746.x,
Masumoto K, Nagata K, Higashi M, Nakatsuji T, Uesugi T, Takahashi Y, Nishimoto Y, Kitajima J, Hikino S, Hara T, Nakashima K, Nakashima K, Oishi R, Taguchi T. Clinical features of selenium deficiency in infants receiving long-term nutritional support. Nutrition. 2007 Nov-Dec;23(11-12):782-7. doi: 10.1016/j.nut.2007.08.001,
Selenium, Fact Sheet for Health Professionals, https://ods.od.nih.gov/factsheets/Selenium-HealthProfessional/.
Czytaj także:
Czy od selenu się tyje? Ty też się nad tym zastanawiasz? Przeczytaj i dowiedz się, czy selen tuczy, czy pomaga schudnąć
Czym jest awitaminoza? Od wypadania włosów aż po zaburzenia pamięci
Czy orzechy brazylijskie mogą być szkodliwe? Nie jedz więcej niż kilka sztuk dziennie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
