Czerniak – rokowania. Jakie są szanse na wyleczenie tego nowotworu?

fot. Adobe Stock

Co znaczy, że znamię jest atypowe? Które znamiona powinny wzbudzić podejrzenia?

Jeśli wydaje nam się, że znamiona zmieniły kształt, barwę, powiększyły się, mają asymetryczny kształt, nierówne brzegi lub na skórze pojawiło się nowe znamię, które szybko się powiększa i uwypukla, to koniecznie powinien zbadać je lekarz.

W ocenie, czy znamię jest łagodne, czy złośliwe pomaga system ABCDE:

W grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia czerniaka skóry są osoby o jasnej skórze, blond oraz rudych włosach, z piegami, ze skłonnością do oparzeń słonecznych, posiadające dużo różnorodnych znamion o nietypowej lokalizacji (np. na stopach, dłoniach, skórze owłosionej głowy), określanych jako tzw. zespół znamion atypowych. Takie osoby powinny zgłaszać się przynajmniej raz w roku na okresową kontrolę skóry do specjalisty. W przypadku występowania licznych znamion, zaleca się również prowadzenie dokumentacji fotograficznej skóry. Duża liczba znamion atypowych może świadczyć o większym ryzyku wystąpienia czerniaka skóry.

Z podejrzanymi zmianami na skórze zgłosić się należy do dermatologów lub chirurgów-onkologów, którzy wnikliwie i dokładnie obejrzą znamię za pomocą dermatoskopu lub wideodermatoskopu i postawią rozpoznanie. Należy również pamiętać, że stuprocentowe rozpoznanie czerniaka można postawić jedynie po chirurgicznym usunięciu zmiany i przebadaniu jej przez histopatologa. Nie usuwa się chirurgicznie znamion, które nie są podejrzane w badaniu dermatoskopowym przez lekarza – większość badań skóry trwa 5-7 minut i kończy się stwierdzeniem przez lekarza, że zmiany wymagają jedynie kontroli.

Czerniak jest stosunkowo rzadkim nowotworem – w Polsce notuje się rocznie około 3000 nowych przypadków. Jednocześnie jest to nowotwór o ogromnej dynamice wzrostu liczby zachorowań; w Polsce w ciągu ostatnich 20 lat liczba zachorowań zwiększyła się niemal trzykrotnie. Najistotniejszym czynnikiem zwiększonego ryzyka zachorowania na czerniaka jest intensywne działanie promieniowania UV naturalnego (tj. słonecznego) i sztucznego (solaria). Pewną rolę odgrywają też predyspozycje genetyczne.

Od znamienia do czerniaka, czyli jak rozpoznać nowotwór skóry?

Jakie rokowania mają pacjenci chorzy na czerniaka?

Ze względu na lokalizację na skórze, czerniaka jest stosunkowo łatwo wykryć we wczesnym stadium. Podjęcie leczenia chirurgicznego w tym stadium choroby w ponad 90 proc. przypadków prowadzi do wyleczenia. Rokowanie zależy głównie od grubości ogniska pierwotnego ocenianego w badaniu histopatologicznym (mikroskopowym) i ewentualnych przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych. Niestety średnie wyjściowe zaawansowanie tego nowotworu (mierzone grubością ogniska pierwotnego wg Breslowa) jest w Polsce 2 razy większe niż w krajach Europy Zachodniej. Średnia wyleczalność tego nowotworu w Polsce to 60-70%, w USA nawet ponad 90%, co wynika z wykrywania go we wcześniejszych stadiach.

Jak leczy się czerniaka? Czy możliwe jest całkowite wyleczenie choroby?

Mitem jest stwierdzenie, że jest to choroba źle uleczalna lub nieuleczalna. Umiejscowienie czerniaka na powierzchni ciała umożliwia bezproblemową diagnostykę oraz proste leczenie chirurgiczne, które przeprowadzają wszystkie ośrodki onkologiczne w naszym kraju, z czego w warszawskim Centrum Onkologii-Instytucie leczy się około 1/10 polskich pacjentów z tą chorobą (ok. 300 rocznie).

Czerniak charakteryzuje się bardzo wysokim odsetkiem wyleczeń, zwłaszcza gdy leczeniu chirurgicznemu poddaje się zmiany pierwotne. Jeśli choroba jest rozpoznana we wczesnym stadium (zmiana jest wówczas grubości 1-2 mm) to poziom wyleczeń sięga ponad 80-90 proc. Im bardziej rozwinięty czerniak, tym skuteczność leczenia jest mniejsza. Jednak nawet w bardziej zaawansowanych stadiach lekarze (chirurdzy onkolodzy i onkolodzy) są w stanie wyleczyć chorego na czerniaki i inne nowotwory skóry. Ważne jest jednak, aby chory zwrócił się do lekarza (chirurga onkologa lub dermatologa) w przypadku podejrzanej lub niepokojącej go zmiany skóry.

Pacjent, u którego zaobserwowano niepokojącą zmianę powinien niezwłocznie zgłosić się do chirurga onkologa lub dermatologa w celu zbadania (z reguły wykonuje się badanie dermatoskopowe) i ewentualnej kwalifikacji do wykonania biopsji wycinającej. To jest bardzo prosty zabieg wykonywany ambulatoryjnie w znieczuleniu miejscowym i pozostawia niewielki ślad na skórze Polega ona na całkowitym usunięciu podejrzanego znamienia lub narośli z niewielkim marginesem (do 3 mm), a następnie zbadaniu pobranego materiału pod mikroskopem przez histopatologa, który sprawdza, czy znajdują się w nim komórki czerniaka lub innego nowotworu skóry.

Jeżeli okaże się, że znamię zawiera zmiany nowotworowe, marginesy są niekiedy poszerzane (do 1-2 cm). W przypadku czerniaka skóry wykonuje się również biopsję najbliższego węzła wartowniczego (pierwszego węzła chłonnego, do którego spływa chłonka). W przypadku dodatniego wyniku biopsji należy usunąć węzły chłonne.

Jakie przerzuty najczęściej daje czerniak i od czego zależą?

Czerniak po pierwotnym leczeniu (najczęściej chirurgicznym) może nawrócić, dlatego pacjent musi być pod stałą kontrolą onkologa lub chirurga onkologa. Szansa nawrotu związana jest z tym, w jakim stadium był pierwotny czerniak w momencie jego pierwszego leczenia. Najczęstszym miejscem przerzutów czerniaka są węzły chłonne, może on również dawać przerzuty do skóry oraz wszystkich innych narządów ciała.

Im bardziej rozwinięty czerniak, tym skuteczność leczenia chirurgicznego jest mniejsza i szansa na przerzuty większa. Wyniki leczenia chorych na uogólnione czerniaki skóry są nadal niezadowalające. Tylko 25-30 proc. chorych z przerzutowym czerniakiem przeżywa rok po rozpoznaniu. Przełomowe jest opracowanie dwóch nowych terapii wydłużających życie chorych na zaawansowane czerniaki: immunoterapii nieswoistej za pomocą przeciwciał monoklonalnych anty-CTLA4 hamujących ogólnoustrojowe mechanizmy immunosupresji w celu indukcji odpowiedzi przeciwnowotworowej (ipilimumabb) oraz leczenia ukierunkowanego molekularnie za pomocą inhibitorów szlaków BRAF/MEK (wemurafenib).

Zobacz także: Nowa era w leczeniu zaawansowanego czerniaka

Jak uniknąć czerniaka?

Głównym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na czerniaka jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, zarówno naturalne, czyli promienie słoneczne, jak i sztuczne, emitowane przez solarium. Przestrzeganie trzech prostych zasad zmniejsza ryzyko zachorowania na czerniaka:

1. Należy unikać nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, szczególnie pomiędzy godziną 11.00 a 15.00, kiedy słońce świeci najintensywniej. I nie dotyczy to tylko miesięcy letnich, bowiem zachorowania na czerniaka są rozpoznawane w ciągu całego roku, a nie tylko latem, kiedy mamy odsłoniętą skórę. Wychodząc z domu, należy zadbać o odpowiednie ubranie ograniczające ekspozycję ciała na słońce oraz używanie kremów z filtrem, a także okularów przeciwsłonecznych.
2. Należy bezwzględnie zrezygnować z korzystania z solarium – promieniowanie ultrafioletowe w solarium jest nawet 10-15 razy silniejsze od promieniowania słonecznego. Taka opalenizna jest bardzo niezdrowa. Nie tylko wysusza skórę i przyspiesza jej starzenie się, ale przede wszystkim może być przyczyną rozwoju czerniaka.
   Światowa Organizacja Zdrowia wpisała promieniowanie ultrafioletowe na listę kancerogenów, czyli uznała je za czynnik bezpośrednio sprawczy w rozwoju nowotworów skóry. Korzystanie z solarium zwiększa nie tylko ryzyko zachorowania na czerniaka, ale również ryzyko wystąpienia raka skóry – 2,5-krotnie kolczystokomórkowego i 1,5-krotnie podstawnokomórkowego. Jeszcze bardziej zagrożone są osoby młode, poniżej 30. roku życia. W ich przypadku ryzyko zachorowania wzrasta o 75 proc. Ze względu na potwierdzone badaniami ryzyko zachorowania na czerniaka w niektórych krajach (m.in. w Niemczech, Szkocji, Walii i części stanów w USA) wprowadzono zakaz korzystania z solarium przez osoby niepełnoletnie.
3. Należy regularnie obserwować swoje znamiona. Przez cały rok powinna nas obowiązywać zasada regularnego obserwowania wszelkich znamion, pieprzyków i przebarwień. Oglądając ciało zwracaj szczególną uwagę na nowe zmiany lub stare, które zmieniły swój wygląd. Gdy tylko któreś znamię wyda się podejrzane, bez zwłoki należy zgłosić się do specjalisty.

Jakie wyróżniamy typy czerniaka i jak je rozpoznać?

Najczęstszym typem czerniaka jest czerniak skóry, ale może on być również (rzadko) umiejscowiony na błonach śluzowych lub w oku.

Dziękuję za rozmowę.

Ekspert: prof. Piotr Rutkowski, chirurg, onkolog, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie.

Polecamy:
Rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy – czym się różnią?
Od czego zależą rokowania w czerniaku?
 

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!