Dlaczego dochodzi do nawrotu i przerzutów?
Nowotwór, czyli nieprawidłowa tkanka, powstała ze zmienionej tkanki zdrowej, charakteryzuje się intensywnym, niekontrolowanym wzrostem.
Dlatego też choroba nowotworowa (w tym także rak piersi), jeżeli nie jest leczona może rozwijać się w miejscu, w którym powstała oraz rozprzestrzeniać w organizmie drogą naczyń chłonnych i krwionośnych. Zdarza się, niestety, że mimo leczenia, po pewnym czasie u niektórych chorych dochodzi do nawrotu choroby, zwłaszcza, gdy była ona bardzo zaawansowana w chwili rozpoznania.
Rak może się ujawnić w postaci tak zwanej wznowy miejscowej lub przerzutów odległych. Ognisko nowotworu może pojawić się w obrębie piersi po zabiegu oszczędzającym lub w okolicy blizny po odjęciu piersi. Przerzuty z komórek raka najczęściej pojawiają się w obrębie kości, płuc, wątroby, skóry i mózgu.
Przeczytaj: Amputacja piersi
Jaki jest mechanizm powstawania nawrotu i przerzutów?
Komórki nowotworu, wskutek istniejących w ich strukturze nieprawidłowości, mnożą się zwykle szybciej i przeważnie nie ulegają procesowi tak zwanej programowanej śmierci. Mają zdolność wyzwalania czynników odpowiedzialnych za powstawania nowych naczyń krwionośnych służących zaopatrywaniu samego nowotworu w substancje odżywcze. Naczynia zaopatrujące nowotwór są oczywiście powiązane z całym układem krwionośnym. Za jego pośrednictwem komórki nowotworowe są więc roznoszone do różnych miejsc w organizmie. Inny mechanizm dopuszczający komórki nowotworowe do krwiobiegu to wzrastanie zmienionych tkanek bezpośrednio w ściany naczyń krwionośnych.
Co to są pakiety?
Strukturami, których zadaniem jest powstrzymywanie inwazji raka, są węzły chłonne. Drogą naczyń chłonnych – cieniutkich kanalików, którymi chłonka (limfa) spływa z rożnych okolic organizmu do najbliżej położonej grupy węzłów chłonnych, przenoszone są także komórki nowotworowe. Chłonka to przezroczysty płyn ustrojowy. Jeżeli nowotwór rozwija się intensywnie i nie jest leczony, węzły chłonne przestają stanowić wystarczającą barierę ochronną. Komórki nowotworowe zatrzymane w ich wnętrzu rozmnażają się, a z czasem wydostają się poza ścianę węzła chłonnego, powodując, że węzły powiększają się i zrastają ze sobą tworząc tak zwane pakiety.
Sieć naczyń chłonnych łączy się we wspólny przewód, który doprowadza chłonkę do układu żylnego. Tak więc komórki nowotworowe, które nie zostały zatrzymane w węzłach chłonnych są rozprowadzane naczyniami do rożnych narządów.
Szczęśliwie nie każda komórka nowotworowa daje początek tak zwanemu odległemu przerzutowi. Rożne nowotwory złośliwe mają typowe dla siebie miejsca powstawania przerzutów.
Przeczytaj: Sara - życie po mastektomii
Ryzyko przerzutów
Dla raka piersi najbardziej typowe miejsca to: układ kostny, płuca, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy. Dość często ogniska nowotworu pojawiają się także w rejonie blizny pooperacyjnej – również w obrębie fragmentu piersi, który został po leczeniu oszczędzającym oraz w drugiej piersi. Czasem zmiana nowotworowa w obrębie drugiej piersi nie jest przerzutem, a drugim nowotworem o zupełnie odmiennych cechach biologicznych niż pierwsza rozpoznana choroba.
Nie zawsze w chwili rozpoznania nowotworu można przewidzieć, jak dużą skłonność do tworzenia przerzutów będzie on wykazywał w przyszłości. Bywają takie postaci raka piersi, które mimo swych dużych rozmiarów nigdy nie tworzą odległych przerzutów. Zdarza się też, że bardzo małe ogniska nowotworu niemal od pierwszych chwil swego istnienia rozprzestrzeniają się bardzo intensywnie. Dziś jeszcze nie znamy wszystkich mechanizmów odpowiedzialnych za taką różnorodność postaci raka.
Z wieloletnich obserwacji wynika jednak, że im większy jest guz nowotworowy w chwili rozpoznania, tym większe niebezpieczeństwo, że procesem rozrostowym zajęte są węzły chłonne i powstaną przerzuty odległe. Nowe techniki badawcze pozwalają dziś na wykrycie mikro- przerzutów w węzłach chłonnych. Wielkość tych ognisk nie przekracza 2 mm. Można także, posługując się metodami biologii molekularnej (analizy cząsteczek), znaleźć niemal ślad nowotworu, czyli zmianę mniejszą niż 0,2 mm. Wszystkie informacje uzyskiwane tak wyszukanymi metodami przybliżają nas do jeszcze lepszego kwalifikowania do leczenia chorych na raka piersi.
Zobacz też: Jakie objawy sugerują raka jajnika?
Badania kontrolne - Twój obowiązek
W czasie pierwszych dwóch lat od rozpoznania choroby badania kontrolne odbywają się co trzy miesiące, następnie do pięciu lat – co sześć miesięcy, a później raz w roku. Zawsze w czasie wizyty pacjentka powinna opowiedzieć o swoim samopoczuciu, o niepokojących ją objawach. Wiadomo, ze nawet najbardziej spostrzegawczy lekarz nie jest w stanie zobaczyć wszystkiego.
Niepokojące objawy
- Uwaga na guzki i zgrubienia
Czasem drobne zmiany w wyglądzie skóry mogą być dostrzeżone tylko przez samą badaną i to ona powinna zwrócić uwagę badającego na takie szczegóły.
Wznowa miejscowa może mieć wygląd guzka w skórze lub tkance podskórnej. Najczęściej zlokalizowana jest w pobliżu blizny pooperacyjnej. Guzki mogą jednak pojawiać się także w obrębie skóry na całej klatce piersiowej. Zmiany w obrębie piersi po operacji oszczędzającej mogą ujawnić się w postaci wyczuwalnego guzka, ale częściej rozpoznawane są w badaniach obrazowych – mammografii lub USG.
Przerzuty do skóry mogą pojawić się w dowolnym miejscu zarówno na tułowiu, jak i skórze głowy czy kończyn. Zgrubienie w dołach pachowych, na szyi czy w okolicy obojczyków może świadczyć o pojawieniu się przerzutów w węzłach chłonnych. Te okolice powinny więc być szczególnie starannie zbadane w czasie wizyty kontrolnej.
- Nie ignoruj bólu
Dolegliwości bólowe, zwłaszcza te, które występują stale w jednym miejscu w obrębie kończyn lub kręgosłupa, mogą sugerować obecność zmian nowotworowych w układzie kostnym.
Ból w jamie brzusznej może wynikać ze zmian w wątrobie lub jajnikach. Silny ból głowy, zwłaszcza taki, któremu towarzyszą nudności, zawroty głowy, zaburzenia widzenia czy zaburzenia równowagi, to objawy spowodowane uszkodzeniem mózgu.
- Gdy męczy Cię kaszel lub duszność
Te objawy mogą świadczyć o zmianach nowotworowych w obrębie płuc.
- Nudności, wymioty
Mogą towarzyszyć zmianom w mózgu (zwłaszcza jeśli występują równocześnie z silnym bólem głowy).
Czasem są objawem zmian w obrębie wątroby.
- Żółtaczka
Zażółcenie skory, błon śluzowych (najbardziej widoczne w jamie ustnej), białek oczu świadczą o uszkodzeniu wątroby. Czasem może to być wynik ucisku powiększonych węzłów chłonnych w jamie brzusznej na okolicę dróg żółciowych.
- Ogólne osłabienie, brak apetytu, chudnięcie
Najczęściej towarzyszą zmianom w wątrobie, ale także mogą wynikać ze znacznego zaawansowania przebiegającego podstępnie procesu nowotworowego.
Zobacz też: Dlaczego powinno się zrobić USG?
USG jamy brzusznej
Oprócz wywiadu i badania lekarskiego wykonywane są także badania krwi, a zależnie od ich wyników oraz od informacji uzyskanych od pacjentki konieczne bywa wykonanie dodatkowo badania USG jamy brzusznej. Ocenia się w nim przede wszystkim stan wątroby, ale także węzłów chłonnych w obrębie jamy brzusznej czy nadnerczy – gruczołów zlokalizowanych, jak sama nazwa wskazuje, w bezpośrednim sąsiedztwie nerek.
Scyntygrafia
W niektórych przypadkach wykonywane są badania układu kostnego. Jak wspomniano wcześniej, uporczywe bole zlokalizowane w jednym miejscu w obrębie kości są wskazaniem do wykonywania badania izotopowego – tak zwanego scyntygrafu kośćca – lub prześwietlenia wybranych struktur kostnych.
Badania ginekologiczne
Co najmniej raz w roku należy przeprowadzić badania ginekologiczne. Dobrze, jeśli może ono być połączone z badaniem USG macicy i przydatków. Najbardziej miarodajne jest badanie wykonane specjalną sondą przez pochwę. Uzyskuje się wtedy szczegółowy obraz jajników oraz struktury macicy. Jest to zwłaszcza istotne u kobiet, które zachorowały na raka piersi przed pięćdziesiątym rokiem życia. U nich bowiem istnieje ryzyko, że nowotwór związany jest z uszkodzeniem genu. Skutkiem takiego defektu – tzw. mutacji – może być bowiem równoczesne wystąpienie nowotworu w obrębie jajników lub trzonu macicy. U wszystkich chorych dość rzadko, ale jednak mogą pojawić się przerzuty raka piersi do jajników. Niestety zmiany w obrębie jajników bardzo długo nie dają żadnych objawów. Zarówno pierwotny rak jajnika jak i przerzuty rozwijają się podstępnie i przeważnie można je rozpoznać tylko dzięki systematycznie wykonywanym badaniom.
Również przerzuty zlokalizowane w innych narządach wewnętrznych mogą rozwijać się bez znaczących objawów i nawet niezwykła czujność chorej czy lekarza nie zawsze pozwala w porę uchwycić moment wznowy. Zawsze, w chwili znalezienia ogniska przerzutowego w dowolnym miejscu, należy przeprowadzić szczegółowe badania, aby ustalić rzeczywisty zasięg nowotworu. Od tego bowiem, jak również od momentu pojawienia się przerzutów, zależy wybór metody leczenia. Niezależnie od tego, w jakim momencie rozwoju choroby rozpoznana zostanie wznowa, nie należy rezygnować z leczenia.
Nawet, jeśli będzie to tylko tak zwane leczenie objawowe, to i tak warto dać sobie szansę, starać się utrzymać w dobrej kondycji z możliwie niewielkimi dolegliwościami.
Autor:
Dr Maria Górnaś
Klinika Onkologii Wojskowego
Instytutu Medycznego
w Warszawie.
Źródło: Artykuł pochodzi z gazety „Amazonki” nr 5/ Tytuł oryginalny artykułu „Rozsiany rak piersi”/ak
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
