Czynniki kancerogenne
- Węglowodory aromatyczne wielopierścieniowe zawarte w produktach spożywczych (benzopiren), azotany i azotyny, które łącząc się z aminami, tworzą niebezpieczne dla zdrowia nitrozoaminy, oraz produkty pirolizy produktów żywnościowych przygotowanych w temperaturze ok. 100%. Inne substancje chemiczne to chlorek winylu, akrylonitryl itp. Alkohol etylowy oraz tytoń, który zwalniając tempo procesów trawiennych, prowadzi do przekrwienia błon śluzowych przewodu pokarmowego i w ten sposób zwiększa pośrednio ryzyko wystąpienia nowotworu.
- Duża ilość tłuszczów w diecie – stanowią 30% ogólnej ilości kalorii, w tym duża ilość mięsa czerwonego, duża podaż energii, mała ilość warzyw i owoców, mała ilość błonnika (poniżej 30 g dziennie), niewystarczająca ilość witamin A, C, E i selenu, mała ilość wapnia.
- Do trzeciej grupy możemy zaliczyć czynniki mikrośrodowiskowe jelita grubego, należą do nich: duża ilość substancji mutagennych w jelicie, np.: fecapentaenes, które są produkowane przez bakterie jelitowe; wysokie pH w stolcu oraz zwolnienie perystaltyki jelit będące skutkiem małej ilości spożywanego błonnika.
- Do pozostałych czynników Flaten zalicza spożywanie chlorowanej wody, co według niego zwiększa ryzyko zachorowań na nowotwory. Gerhardsson de Verdier i współpracownicy uważają, że osoby pracujące w petrochemii są zagrożone w większym stopniu zachorowaniem na raka jelita grubego. Suadicani i inni autorzy wskazują na większą podatność zachorowania na raka okrężnicy wśród wysokich i otyłych.
Styl życia
Uważa się, że główną rolę w powstawaniu raka jelita grubego odgrywają czynniki związane ze stylem życia jednostki, czyli sposób odżywiania się, dbania o aktywność fizyczną, zawodową czy rekreacyjną oraz stosowanie używek, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu.
Odpowiednia dieta
Wpływom samej diety przypisuje się niezwykle dużą rolę w powstawaniu raka okrężnicy. Nieprawidłowe odżywianie prowadzi do zaburzeń w składzie flory bakteryjnej jelita grubego. Przypuszcza się, iż pewne składniki pokarmowe, np. białka, mogą być metabolizowane do substancji rakotwórczych. Szkodliwe dla zdrowia prawdopodobnie są pewne substancje konserwujące (m.in. saletra), aflatoksyny wytwarzane przez pleśnie. Również sól spożywana w nadmiarze, drażniąc błonę śluzową jelit, może powodować powstanie stanów zapalnych i zwiększać przepuszczalność dla substancji szkodliwych. Wyniki wielu badań potwierdzają przypuszczenie, iż w przypadku osób spożywających duże ilości produktów pochodzenia roślinnego ryzyko zachorowania na raka jelita grubego jest mniejsze.
Przeczytaj: Dieta w profilaktyce raka jelita grubego
Błonnik
Warzywa są istotnym źródłem włókien pokarmowych, karotenoidów, witaminy C i E oraz kwasu foliowego, posiadających antykancerogenne działanie. Przypuszcza się, że to właśnie włókna pokarmowe przyczyniają się do redukcji ryzyka wystąpienia raka okrężnicy i odbytnicy. Ponadto dieta bogata w włókna powoduje zwiększenie masy kałowej, obniżenie jej cytotoksyczności oraz skrócenie pasażu jelitowego. Krótszy czas przechodzenia przez jelito masy kałowej wpływa na zwolnienie dehydroksylacji kwasów żółciowych, co prowadzi do zmniejszenia liczby związków potencjalnie rakotwórczych. Włókna pokarmowe mogą absorbować duże ilości kwasów żółciowych, których metabolity mogą mieć właściwości rakotwórcze. Błonnik pokarmowy sprzyja rozwojowi bakterii jelitowych, które gromadzą w nadmiarze amoniak.
Karotenoidy
Inne czynniki zmniejszające ryzyko zachorowania na raka jelita grubego to zawarte w produktach spożywczych karotenoidy oraz skrobia. Grupa karotenoidów charakteryzuje się właściwościami protekcyjnymi, eksperci są zdania, że spożywanie pokarmów bogatych w alfa- i beta-karoten zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwór, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Podobne działanie wykazują likopen oraz przeciwutleniacze, takie jak witamina C i E, posiadające właściwości ochronne. Pewną rolę zapobiegającą zachorowaniu na nowotwór okrężnicy odgrywa kwas foliowy. Witamina ta jest niezbędna w procesach metyzacji DNA powodujących zmniejszenie ekspresji genów.
Liczne badania potwierdzają, iż stosowanie diety bogatej w kwas foliowy zmniejsza częstość występowania gruczolaków jelita grubego. Specjaliści potwierdzają korzystny wpływ białka na namnażanie się komórek nabłonkowych jelita. Co więcej, liczne badania wykazały, iż wapń zmniejsza częstość występowania polipów i zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
Węglowodany
Wysoki poziom węglowodanów sprzyja rozwojowi nowotworów. Komórki nowotworowe potrafią modyfikować przemianę materii tak, aby pozyskiwać jak najwięcej energii. Głównym mechanizmem jest zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy z aminokwasów, glikoza w ten sposób nie dociera do zdrowych komórek. Dlatego podczas terapii nowotworowej poleca się spożywanie zamiast prostych cukrów soków owocowych, miodu, owoców, słodzonych płatków zbożowych itp. Muszą być to przede wszystkim zrównoważone, pełnowartościowe pokarmy słodkie.
Ciekawe: Wzmocnij odporność dietą
Witaminy
Wzrost i rozwój komórek rakowych mogą także zależeć od obecności witamin. Często w chorobach nowotworowych występują braki witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E i K. Fakt ten wiąże się z zakłóconym procesem wchłaniania tłuszczów. Są to grupy witamin, które nie tylko chronią zdrowe tkanki, ale także zwiększają siły odpornościowe organizmu. Uzupełnianie diety witaminami, solami mineralnymi i innymi substancjami stosuje się w chemoprofilaktyce. Spełniają one bowiem funkcje zapobiegawcze, odwracają lub nawet zwalniają proces rakowacenia komórek w stadium przedrakowym.
Ilość dostarczanej energii
Ogólna kaloryczność pokarmów według obecnej wiedzy przyczynia się do wzrostu częstości występowania nowotworów u ludzi ze znaczną nadwagą. Kiedy zjemy za dużo, cząsteczki pożywienia w postaci niestrawionej przenikają do krwiobiegu. Pożywienie zostaje rozłożone i usunięte dzięki systemowi immunologicznemu. System odpornościowy zostaje jednak w ten sposób znacznie osłabiony i ryzyko pojawienia się raka wzrasta. Odżywianie się jest podstawowym warunkiem utrzymania życia, podstawową potrzebą fizjologiczną. Niewłaściwe zaspokajanie potrzeby dostarczania organizmowi energii w postaci jedzenia może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania różnych obszarów życia.
Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym, do których należy między innymi rak jelita grubego, polega na zmianie głęboko zakorzenionych nawyków osobniczych. Obok modyfikacji złych przyzwyczajeń dotyczących odżywiania się ważne są zmiana sposobu spędzania wolnego czasu na bardziej aktywny oraz rezygnacja z używek (palenia tytoniu i nadużywania alkoholu). Należy ciągle mieć na uwadze to, iż zdrowy styl życia jest najważniejszym czynnikiem warunkującym zdrowie i długowieczność.
Dowiedz się: Zdrowy styl życia w profilaktyce nowotworowej
Fragment pochodzi z książki „Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi" Joanna Bulska (red. nauk.)(Impuls, 2008). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna w redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
