Rtęć jest toksycznym dla człowieka metalem ciężkim, naturalnie obecnym w skorupie ziemskiej, ale także wykorzystywanym w przemyśle. Występuje w różnych postaciach (organicznych i nieorganicznych). Związki rtęci wiążą się z białkami i blokują enzymy ważne dla funkcjonowania organizmu, atakują układ nerwowy, krążenia, hormonalny, moczowy i szkieletowy. Warto pamiętać, że do zatrucia rtęcią może dojść nie tylko poprzez jej spożycie, ale również przez wdychanie oparów lub kontakt skórny.
Spis treści:
- Przyczyny zatrucia rtęcią
- Zatrucie rtęcią - objawy
- Skutki zdrowotne zatrucia rtęcią
- Zatrucie rtęcią - pierwsza pomoc i leczenie
Przyczyny zatrucia rtęcią
Do zatrucia rtęcią może dojść w wyniku wdychania oparów rtęci (szczególnie gdy jest podgrzewana), połknięcia oraz kontaktu ze skórą. Zatrucie rtęcią organiczną wynika głównie ze spożycia skażonych ryb i owoców morza (uwaga na: makrelę kawala, miecznika, tuńczyka, rekina, ośmiornicę i kraby), najczęściej metylortęcią - najbardziej toksyczną postacią tego pierwiastka.
Szkodzić mogą też farby zawierające rtęć oraz produkty z tiomersalem. Do zatruć może dojść w przypadku zjedzenia żywności, która została zanieczyszczona środkami chemicznymi na bazie rtęci.
Narażenie na rtęć nieorganiczną wynika najczęściej z kontaktu z urządzeniami zawierającymi ten pierwiastek, np. termometry, inne nieelektroniczne urządzenia pomiarowe, baterie rtęciowe, lampy fluorescencyjne. Innymi źródłami zatruć rtęcią są dymy z fabryk spalających węgiel, niektóre leki, kosmetyki.
Zatrucia przypadkowe najczęściej zachodzą wśród dzieci poniżej 3. roku życia. Wynika to z naturalnego dążenia dziecka do badania otoczenia za pomocą różnych zmysłów, w tym zmysłu smaku. Skutkiem jest spożycie przez dziecko kuleczek rtęci, np. wskutek mechanicznego uszkodzenia termometru rtęciowego, co jest częstą przyczyną zatruć.
Badania naukowców dowiodły, że znaczące ilości oparów rtęci uwalniają się z plomb amalgamatowych.
Dawniej istotnym źródłem zatrucia rtęcią u niemowląt była szczepionka, która dostarczała dawki rtęci znacznie przekraczające normy bezpieczeństwa (organiczny związek rtęci, tiomersal). Dzisiaj większość szczepionek nie zawiera związków rtęci.
Zatrucie rtęcią - objawy
Objawy zatrucia rtęcią mogą się różnić w zależności od dawki, metody i długości ekspozycji oraz rodzaju rtęci. Wdychanie oparów jest szczególnie groźne dla mózgu i płuc, sole rtęci atakują zwłaszcza jelita i nerki, zaś metylortęć cały organizm. Objawy zatrucia rtęcią mogą pojawić się od razu, ale czasami dopiero po kilku tygodniach lub nawet miesiącach od ekspozycji.
Przy wdychaniu oparów rtęci początkowo pojawiają się bóle i zawroty głowy, nudności, a następnie wymioty i krwawe biegunki. Do częstych objawów zatrucia rtęcią, należą też:
- stany zapalne jamy ustnej i dziąseł,
- metaliczny posmak w ustach,
- bezsenność,
- trudności z koncentracją,
- nadmierne wytwarzanie śliny,
- drżenie mięśni,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
- zniechęcenie,
- depresja,
- nadpobudliwość,
- nerwowość,
- utrata władz umysłowych,
- utrata koordynacji ruchów,
- niestabilność emocjonalna,
- drgawki,
- utrata wzroku i słuchu,
- objawy niewydolności nerek,
- mrowienie kończyn,
- drętwienie warg i języka.
Potwierdzeniem zatrucia jest stwierdzenie wydalania zwiększonej ilości rtęci z moczem. Dopuszczalna ilość rtęci w moczu u osoby dorosłej wynosi ok. 5 µg/ml.
Skutki zdrowotne zatrucia rtęcią
Rtęć kumuluje się w ważnych narządach i tkankach, np. wątrobie, mózgu, tarczycy, mięśniu sercowym, nerkach i skórze. Organiczne związki rtęci powodują zmiany zwyrodnieniowe przede wszystkim w ośrodkowym układzie nerwowym. Mogą też prowadzić do zakażeń układu moczowego, uszkodzenia wątroby, serca, nerek i nerwu wzrokowego. Toksyczne działanie rtęci zagraża szczególnie w trakcie rozwoju płodowego i wczesnego dzieciństwa.
Rtęć znajdująca się w organizmie matki przechodzi przez łożysko, a u niemowląt podczas karmienia piersią (przez mleko matki). Dlatego organizacje medyczne (np. FDA) odradzają kobietom w ciąży spożywanie ryb, w przypadku których ryzyko zanieczyszczenia rtęcią jest większe. Wskutek zatruć u dzieci może dojść do opóźnienia rozwoju umysłowego, problemów z uczeniem się, autyzmu, ADHD, alergii i astmy. Uważa się, że narażenie na rtęć sprzyja rozwojowi choroby Alzheimera i Parkinsona. Wreszcie zatrucie rtęcią może prowadzić do niewydolności krążeniowej, oddechowej i śmierci oraz nieodwracalnych uszkodzeń (np. mózgu, nerek, płuc).
Zatrucie rtęcią - pierwsza pomoc i leczenie
W przypadku doustnego zażycia soli rtęciowych należy jak najszybciej podać do wypicia mleko z białkami jaj kurzych i natychmiast przewieźć pacjenta do szpitala. Domowym sposobem w zatruciach organicznymi związkami rtęci, jest np. węgiel leczniczy lub łagodniejszy środek przeczyszczający.
Zatrucie rtęcią można wyleczyć za pomocą detoksykacji. Jednorazowe spożycie rtęci metalicznej z rozbitego termometru, zasadniczo nie wymaga żadnego intensywnego leczenia ani hospitalizacji. Ta postać rtęci jest prawie w całości wydalana z organizmu wraz ze stolcem. Prowokowanie wymiotów jest w tym przypadku odradzane, ponieważ może prowadzić do zachłyśnięcia i dostania się zawartości do płuc. Konieczne jest jednak dokładne oczyszczenie pomieszczenia.
Przy podejrzeniu rozlania się rtęci w różne szpary w podłodze albo na tkaniny konieczna jest pomoc specjalistycznych służb chemicznych, istniejących przy jednostkach straży pożarnej.
Należy bezwzględnie zasięgnąć porady lekarskiej - nie tylko w przypadku zatrucia rtęcią w większej ilości, ale również gdy doszło do skażenia mniejszą ilością. Rtęć może być szczególnie niebezpieczna dla dzieci, kobiet ciężarnych i osób starszych.
Treść artykułu pierwotnie została opublikowana 12.12.2011.
Źródła:
S.L. Posin i inni, Mercury Toxicity, www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499935,
R.A. Bernhoft, Mercury Toxicity and Treatment: A Review of the Literature, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3253456,
K. Kot i inni, Wpływ związków rtęci na organizm człowieka, Farmacja Współczesna 2016; 9: 210-216.
Czytaj także:
Czy ozon jest szkodliwy dla człowieka? Wpływ ozonowania i ozonoterapii na zdrowie
Czy teflon jest szkodliwy? Jak używać naczyń z powłoką teflonową i czym je zastąpić?
Trujące owoce cisu – co zrobić w przypadku połknięcia?
Zatrucie tlenkiem węgla – objawy, pierwsza pomoc przy zatruciu czadem
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
