fot. Fotolia
Asystent osoby niepełnosprawnej: przewodnik czy narzędzie pomocowe?
Analizując założenia asystentury przedstawiane w rozporządzeniach ministrów lub w literaturze przedmiotu, można dojść do wniosku, że zawód ten jest bardzo potrzebny, szczytny i wymagający. Człowiek go wykonujący powinien charakteryzować się ogromną dobrocią, a interes podopiecznego stawiać na pierwszym miejscu. Jest w tym dużo prawdy, jednak niewiele autorów zwraca uwagę na pewne problemy i dylematy przeżywane przez ludzi będących personalnymi asystentami osoby niepełnosprawnej.
Określenie „przewodnik życiowy osoby niepełnosprawnej” pojawia się w wielu artykułach poświęconych temu tematowi. W odniesieniu do zakresu obowiązków używanie takiego pojęcia jest sensowne. Nazwanie asystenta swoim przewodnikiem może być dla niego bardzo satysfakcjonujące.
Jednak używa się także innych pojęć, mniej zadowalających i adekwatnych, na przykład w jednym z artykułów dotyczących asystencji osobistej osoby niepełnosprawnej pojawiło się określenie „narzędzie pomocowe”. Pod względem merytorycznym jest ono poprawne, jednak traktuje człowieka dość przedmiotowo i może być odebrane negatywnie przez osoby wykonujące omawiany zawód.
Pomoc dla osób dorosłych
Asystenci pracują zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Pomagając osobie dorosłej, oprócz wsparcia samej pomocy stricte ułatwiającego życie, dochodzi tu także do pomocy w rozwoju osobowości.
Dorosłość ma charakter autodeterminujący, czyli na pewnym etapie życia każdy człowiek, także niepełnosprawny, uświadamia sobie, że los jest w jego rękach, że podejmowane przez niego decyzje są autonomiczne i będą miały wpływ na jego przyszłość. Sama możliwość zatrudnienia, a wcześniej wybrania spośród proponowanych kandydatów kogoś do pomocy do wykonywania podstawowych czynności, powoduje, że wzrasta poczucie, że to „ja rządzę” otaczającym mnie światem.
Zobacz też: Czym zajmuje się osobisty asystent osoby niepełnosprawnej?
Gdy asystent jest nadopiekuńczy…
Osobisty asystent ma za zadanie wypełnianie woli i poleceń swoich podopiecznych. Powinien umieć wyczuć, w których czynnościach jest sens pomóc, a które są tylko fanaberiami pracodawcy/usługobiorcy. Asystent powinien zwracać uwagę na takie sytuacje.
Wykonując czynności, które niepełnosprawny potrafi sam wykonać, może przyczynić się do jeszcze większego jego uzależnienia od osób trzecich lub do uwsteczniania wcześniej wypracowanych umiejętności.
Nadopiekuńczość ze strony asystenta może prowadzić do zatracenia granicy pomiędzy tym, co trzeba zrobić, a tym, czego nie powinno się czynić. W rezultacie osoba niepełnosprawna może wykorzystywać nadmierną dobroć do osiągania własnych celów, nie zważając na potrzeby innych. Tym samym może pielęgnować w sobie narastający egoizm.
Jaki jest grafik asystenta osoby niepełnosprawnej?
W zależności od potrzeb i rodzaju niepełnosprawności ustalany jest tygodniowy grafik pracy asystenta.
Standardowo osobie niepełnosprawnej poświęca on 20 godzin tygodniowo.
W innych krajach, a szczególnie w Szwecji, nie ma wyznaczonego górnego limitu liczby godzin asystenckich, ponieważ wychodzi się z założenia, że niepełnosprawny powinien otrzymać tyle wsparcia, ile potrzebuje do tego, aby móc w miarę samodzielnie funkcjonować. Osoby o głębokiej niepełnosprawności mają asystę przez 24 godziny; zdarza się, że pracuje dla nich kilku asystentów jednocześnie, co może wywoływać pewne zagrożenia.
Dlaczego asystent nie powinien przywiązywać się do podopiecznego?
Niepełnosprawny jest najczęściej osobą wielce absorbującą. Przez cały czas asystent jest w stałym kontakcie z podopiecznym, zna jego sytuację rodzinną i nierzadko najskrytsze tajemnice i marzenia; jest jego powiernikiem.
W związku z tym podejście do podopiecznego jest bardzo osobiste, a nawet emocjonalne.
Asystent powinien unikać nadmiernego przywiązywania się do swojego podopiecznego, a swoją pracę traktować profesjonalnie i skupiać się przede wszystkim na merytorycznych aspektach swojego zawodu. Nieprzestrzeganie tej zasady może pociągać za sobą negatywne skutki zarówno dla jednej, jak i dla drugiej strony. Asystent, traktując podopiecznego jako kogoś bardzo sobie bliskiego, może przeżywać jego choroby, a co gorsza, rozstanie z nim. Z perspektywy osób niepełnosprawnych przywiązanie się do swojego asystenta również bywa niebezpieczne, zwłaszcza że często nie radzą sobie one z panowaniem nad własnymi emocjami.
Zobacz też: Kto może zostać asystentem osoby niepełnosprawnej?
Trudy pracy asystenta
Praca z ludźmi niepełnosprawnymi nie należy to łatwych. Rezultaty nie są widoczne natychmiast. Zdarzają się sytuacje, w których trzeba pogodzić się z porażką, na przykład gdy osoba niepełnosprawna nie dostanie pracy mimo ogromnych starań i dużego zaangażowania zarówno swojego, jak i asystenta. Sam ten fakt może przyczynić się do wystąpienia depresji, czego konsekwencją może być uwstecznienie wcześniej rozwiniętych umiejętności.
Chwile słabości i załamania osoby niepełnosprawnej mogą się pojawiać w wyniku oddziaływania innych czynników, często niezrozumiałych dla ludzi w pełni sprawnych.
Niepowodzenia życiowe osoby niepełnosprawnej nie pozostają obojętne dla asystenta. Jego samopoczucie także może ulec pogorszeniu. W trakcie całej kariery zawodowej podobnych sytuacji zdarza się wiele. Jeśli praca nie przynosi zamierzonych efektów, pracownik znacznie szybciej i w większym stopniu jest narażony na syndrom wypalenia zawodowego. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym wypaleniu jest ciągłe narażenie na stres.
Asystent powinien być uwrażliwiony na potrzeby swoich podopiecznych, a nadrzędnym jego celem – działanie na rzecz drugiej osoby. Od niego zależy, w jakim stopniu i w jakim czasie podopieczny osiągnie jak największe poczucie autonomii. Na barkach asystenta spoczywa odpowiedzialność za bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne podopiecznego. Takie stresogenne zobowiązania mogą przyczyniać się do złego samopoczucia asystenta.
Dlaczego asystent musi być sprawny fizycznie?
Wykonywanie pracy w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej wymaga także siły fizycznej i dobrej kondycji. Osoby niepełnosprawne często poruszają się na wózkach inwalidzkich, a jednym z podstawowych zadań asystenta jest pomaganie im w przemieszczaniu się. Towarzyszenie podopiecznemu w wyjściach do kina czy teatru albo tylko do sklepu wymaga zapewnienia mu warunków do przetransportowania, co może być dla asystenta nadmiernie obciążające fizycznie. Dlatego istotnym elementem jego pracy jest profilaktyka i dbałość o zdrowie fizyczne. W przeciwnym razie może dojść do urazów kręgosłupa lub innych części ciała.
Sukcesy w pracy asystenta
Wszystkie zagrożenia związane z wykonywaniem zawodu asystenta rekompensuje satysfakcja z pracy. Asystent jako wykwalifikowany opiekun może przypisywać sobie sukcesy osiągane przez podopiecznych. Dzięki asystenturze osoba niepełnosprawna może zdobyć podstawowe umiejętności związane z codziennym funkcjonowaniem oraz – co ważniejsze – czuć się potrzebna i doceniana.
Każdy mały krok do przodu w rozwoju intelektualnym bądź fizycznym jest dużym sukcesem asystenta.
Jak we wszystkich zawodach zdarzają się chwile lepsze i gorsze, nie ma reguły ani złotego środka, za pomocą którego z dnia na dzień osoba niepełnosprawna nabywa wszystkich umiejętności wymaganych do prawidłowego funkcjonowania. Każdy człowiek przejawia inne cechy charakteru, a zatem potrzebuje indywidualnego podejścia. Zadaniem asystenta osoby niepełnosprawnej jest dopasowanie odpowiednich metod do potrzeb swojego podopiecznego. Prawidłowe wywiązanie się z tego zadania daje ogromną szansę na coraz lepszy rozwój osoby niepełnosprawnej i więcej satysfakcji z pracy dla asystenta.
Zobacz też: Czym zajmuje się osobisty asystent osoby niepełnosprawnej?
Jeśli chcesz zostać asystentem…
Praca asystenta osoby niepełnosprawnej jest niezwykle odpowiedzialna. Wymaga ona spełnienia wielu kryteriów.
Od kandydata oczekuje się odporności na stres i trudne sytuacje, umiejętności szybkiego nawiązywania kontaktów, spostrzegawczości, panowania nad emocjami, podzielności uwagi, zdolności szybkiego reagowania, odpowiedzialności oraz umiejętności organizacyjnych. Natomiast wśród predyspozycji zawodowych wymienia się dobry stan zdrowia, sprawność fizyczną, umiejętność udzielania pierwszej pomocy, a także podstawową wiedzę z pedagogiki, psychologii, anatomii i fizjologii człowieka oraz patofizjologii.
Lista stawianych wymagań jest bardzo obszerna i stale się powiększa. Zatem rola asystenta w życiu osoby niepełnosprawnej jest bardzo istotna. Należy jednak pamiętać o odróżnianiu udzielania niezbędnej pomocy od wyręczania. Nieodpowiednio wykonywana praca może powodować więcej szkód niż w sytuacji, gdyby osoba niepełnosprawna była jedynie pod opieką kogoś z rodziny.
Asystent to nie tylko pomoc pielęgnacyjna, ale także z góry przemyślana terapia mająca usprawnić życie podopiecznego. Powinien on współpracować z wieloma ośrodkami czy instytucjami zajmującymi się osobami z niepełnosprawnościami, być doradcą w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów natury społecznej, tak by podopieczny mógł poprawiać swoje interakcje z otoczeniem, poruszać się na rynku pracy, uczestniczyć w kursach dających możliwość zatrudnienia lub przekwalifikowania zawodowego, a także korzystać z usług rehabilitacyjnych lub medycznych.
Ogólnie rzecz ujmując, oczekiwania społeczne wobec asystenta zawierają się w trzech obszarach wsparcia: organizacyjnym, psychologicznym i edukacyjnym.
Zobacz też: Jak zostać asystentem osoby niepełnosprawnej?
Fragment pochodzi z książki „Rozwój usług asystenta osoby niepełnosprawnej w Polsce” autorstwa J. Rottermunda i I. Fajfer-Kruczek (wydawnictwo Impuls 2013). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
