Spis treści:
- Co to jest anoreksja
- Anoreksja - objawy
- Przyczyny anoreksji
- Przyczyny psychologiczne anoreksji
- Przyczyny biologiczne anoreksji
- Przyczyny społeczno-kulturowe anoreksji
- Anoreksja - rozpoznanie
- Leczenie anoreksji
- Anoreksja - powikłania
- Rokowania w anoreksji
- Anoreksja a bulimia
- Anoreksja u mężczyzn
Co to jest anoreksja
Anoreksja, inaczej jadłowstręt psychiczny (gr. anorexia nervosa), to zaburzenie odżywiania związane z lękiem przed przybraniem na wadze. Osoba chora odmawia jedzenia, często tez intensywnie ćwiczy, by nie przytyć. Mimo wychudzonej sylwetki wciąż wydaje jej się, że powinna schudnąć.
Anoreksję rozpoznaje się, gdy występują:
- niska masa ciała w stosunku do wzrostu, wieku i stadium rozwojowego (BMI < 18,5 kg/m2 u osoby dorosłej i poniżej 5 centyla u dzieci i młodzieży), co nie wynika z choroby lub braku dostępu do pożywienia,
- niska masa ciała występuje wraz z uporczywymi zachowaniami mającymi na celu zapobiec przywróceniu prawidłowej masy ciała (np. ograniczanie jedzenia, korzystanie ze środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów),
- niska masa ciała lub jego kształt mają kluczowe znaczenie dla samooceny lub zbyt niska masa ciała jest postrzegana jako nadmierna.
Anoreksja może mieć nasilenie od łagodnego (BMI ≥ 17 kg/m2) po bardzo ciężkie (BMI <15 kg/m2).
Anoreksja dotyka głównie kobiet, nie oznacza to jednak, że nie chorują na nią mężczyźni. Chorują niestety coraz młodsze osoby, nawet 11- czy 12-letnie.
Anoreksja - objawy
Objawy anoreksji nie są widoczne od razu – osoby chore długo ukrywają swój stan fizyczny. Anoreksję można rozpoznać po objawach takich jak:
- częste ważenie się,
- rygorystyczne diety,
- spożywanie niewielkich posiłków,
- intensywne ćwiczenia,
- zażywanie środków przeczyszczających,
- silny lęk przed przytyciem,
- BMI równe lub mniejsze niż 17,5,
- niechęć do utrzymania prawidłowej masy ciała (odpowiedniej dla swojego wzrostu i wieku),
- lekceważenie problemów zdrowotnych wynikających z szybkiego spadku wagi,
- zaburzenia hormonalne przejawiające się zaburzeniem miesiączkowania, a nawet całkowitym brakiem miesiączek,
- zniekształcone postrzeganie własnego ciała, wymiarów i sylwetki,
- wyniszczenie organizmu i związane z tym symptomy: wypadanie włosów, bladość suchość skóry, zaniki mięśniowe,
- występowanie na ciele charakterystycznego meszku (lanugo),
- zawroty głowy, bóle głowy,
- niedobory żywieniowe, anemia,
- zaburzenia gospodarki elektrolitowej, odwodnienie,
- niskie ciśnienie krwi,
- spowolniona praca serca (bradykardia),
- obrzęk ślinianek i próchnica - wskutek wymiotów.
Istnieje również anoreksja atypowa, w przebiegu której pojawia się tylko część objawów lub nasilenie choroby jest łagodne. Objawem anoreksji atypowej może być fakt, że chory postrzega siebie jako osobę zbyt chudą, jednak mimo to nie jest w stanie przerwać głodzenia się.
Przebieg anoreksji jest podstępny. Można wyróżnić kilka etapów choroby:
- Etap I - potajemne ograniczanie jedzenia, świadome zachowania mające prowadzić do szybkiej utraty masy ciała - intensywne ćwiczenie, unikanie określonych produktów i posiłków oraz opanowywanie głodu. Łaknienie na tym etapie występuje a chory stara się z nim walczyć. Ma poczucie, że sam o sobie decyduje i uważa to za drogę do sukcesu. Lęk przed przytyciem narasta, a walka z głodem sprzyja rozdrażnieniu i złemu nastrojowi.
- Etap II - faza optymizmu, wysiłek został "nagrodzony" spadkiem wagi i szczupłym ciałem, poprawa samooceny, większa akceptacja ze strony otoczenia, w tym rówieśników. To stanowi jeszcze większą motywację do niejedzenia i zwiększa lęk przed ponownym przybraniem na wadze.
- Etap III - nasilają się obsesyjne myśli, dieta staje się bardziej restrykcyjna, wszystko koncentruje się wokół ograniczania jedzenia i dążenia do spadku masy ciała, obraz ciała jest zaburzony, dlatego osobie z anoreksją wciąż nie udaje się uzyskać pożądanej sylwetki. Unika wcześniejszych zainteresowań, kontaktów społecznych. Pomimo wycieńczenia organizmu, anorektycy nadal pozostają bardzo ambitni w sferze edukacji. Nastrój określany jest jako matowy.
- Etap IV - na tym etapie choroba przejmuje kontrolę nad człowiekiem, który staje się bezradny, ma poczucie znalezienia się w pułapce bez wyjścia. Nie odczuwa łaknienia. Nadal ogranicza jedzenie, bojąc się, że podjęte do tej pory wysiłki pójdą na marne. Wyobrażenie o ostatecznym idealnie szczupłym ciele jest stale korygowane pod wpływem obsesyjnych myśli.
Przyczyny anoreksji
Przyczyny anoreksji dzieli się najczęściej na psychologiczne, biologiczne i społeczno-kulturowe. Ich wzajemne oddziaływanie na siebie może prowadzić do rozwoju anoreksji. Jest też wiele czynników ryzyka, które mogą sprzyjać rozwojowi tego zaburzenia.
Przyczyny psychologiczne anoreksji
Wśród psychologicznych przyczyn anoreksji wyróżnia się:
- introwertyzm, trudności w nawiązywaniu relacji,
- perfekcjonizm, obowiązkowość, nadmierne poczucie odpowiedzialności,
- nadmierną samokontrolę,
- skłonność do rywalizacji,
- dystans do zmian,
- niezadowolenie z ciała,
- negatywna samoocena,
- zaburzenia lękowe, nastroju, osobowości.
Anoreksja może rozwinąć się na podłożu niewłaściwych relacji rodzinnych. Szczególnie narażone są osoby z rodzin nadopiekuńczych, z silnym przywiązaniem, poświęcaniem się i dążeniem rodziców do uzależnienia emocjonalnego od siebie dorastających dzieci, co sprawia, że potrzeby dziecka są tłumione.
Przyczyny biologiczne anoreksji
Przyczyny biologiczne anoreksji obejmują predyspozycje genetyczne i aktywność neuroprzekaźników, zwłaszcza serotoniny i dopaminy w mózgu. Badania na bliźniętach wykazały, że genetyka i dziedziczność mogą predysponować do wystąpienia anoreksji. Z kolei aktywność serotoniny oraz dopaminy ma udowodniony związek z postrzeganiem własnego ciała. Wzmożona aktywność serotoniny prowadzi również do spadku łaknienia.
Przyczyny społeczno-kulturowe anoreksji
Za jedną z głównych przyczyn anoreksji uznaje się presję środowiskową, szczególnie widoczną wśród młodych dziewcząt, które porównują się do modelek i gwiazd. Przekonane, że nie będą piękne, póki nie będą szczupłe, obsesyjnie się odchudzają. Według badań oglądanie szczupłych ciał natychmiastowo prowadzi do niezadowolenia z własnego ciała. Promowane w zachodniej kulturze szczupłych sylwetek jest wszechobecne.
Anoreksja - rozpoznanie
W rozpoznawaniu anoreksji stosuje się kryteria diagnostyczne ICD-10. Zgodnie z nimi anoreksję diagnozuje się, gdy występują:
- zmniejszenie masy ciała (albo brak przyrostu – u dzieci) prowadzące do osiągnięcia masy ciała 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej dla wieku albo BMI równe lub mniejsze od 17,5,
- zachowania mające na celu zmniejszenie masy ciała: unikanie „tuczącego” pożywienia, prowokowanie wymiotów, przeczyszczania, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków zmniejszających łaknienie albo moczopędnych,
- obawa przed przytyciem i zaburzony obraz własnego ciała,
- zaburzenia hormonalne, manifestujące się u kobiet zanikiem miesiączki, a u mężczyzn utratą zainteresowań seksualnych i potencji,
- zaburzenie nie spełnia kryteriów rozpoznania bulimii psychicznej.
Inna popularna klasyfikacja DSM-V nie obejmuje warunku braku miesiączki w rozpoznaniu anoreksji.
Leczenie anoreksji
W leczeniu anoreksji kluczowa jest terapia: najczęściej terapia poznawczo-behawioralna, a w przypadku dzieci i młodzieży - terapia rodzinna, a także działania prowadzące do zwiększenia masy ciała pacjenta. Leczenie obejmuje też edukację chorego, przywrócenie prawidłowych schematów żywienia, planowanie posiłków. Jeśli chory jest skrajnie wychudzony, konieczne jest leczenie szpitalne oraz karmienie dojelitowe. Dostarczanie substancji odżywczych i energetycznych następuje stopniowo, powoli z jednoczesną kontrolą parametrów zdrowotnych. Skuteczność leczenia zależy od determinacji chorego – niektórzy pacjenci pokonują chorobę, u innych problem powraca.
Anoreksja - powikłania
Anoreksja może mieć mnóstwo różnorodnych powikłań ze strony wielu narządów i układów. Należą do nich m.in.:
- ustanie miesiączki,
- wypadanie włosów,
- spadek libido,
- zatrzymanie rozwoju płciowego,
- osteoporoza i zwiększone ryzyko złamań,
- problemy kardiologiczne (zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca),
- problemy neurologiczne (zanik mózgu, agresja, depresja),
- nieprawidłowości w badaniach krwi,
- zaparcia,
- bóle brzucha,
- obniżona temperatura ciała.
Warto też wiedzieć, że działanie mózgu jest bardzo podatne na ubogie odżywianie się, ponieważ mózg wykorzystuje ok. 20% energii z posiłków, a jego działanie jest całkowicie uzależnione od stałej obecności glukozy. Niedożywienie powoduje kurczenie się mózgu oraz sztywność i rozchwianie emocjonalne. Poprawa nawyków żywieniowych na ogół przywraca właściwe funkcjonowanie i masę mózgu.
Rokowania w anoreksji
Rokowania w anoreksji są różne. Choroba szybko prowadzi do wyniszczenia organizmu i w wielu przypadkach pozostawia nieodwracalne zmiany. Nieleczona choroba u 10% osób prowadzi bezpośrednio (w wyniku niedożywienia lub jego konsekwencji) do śmierci. Przyczyną zgonu są również samobójstwa (przeczytaj: jak poradzić sobie z myślami samobójczymi).
Całkowite wyleczenie anoreksji dotyczy mniej niż połowy przypadków. U sporej części zaburzenie udaje się opanować jedynie częściowo.
Większe szanse na wyleczenie mają anorektycy z krótką historią choroby i młodym wiekiem, a mniejsze z długą historią choroby, poważną utratą masy ciała, kompulsywnym objadaniem się i prowokowaniem wymiotów.
Anoreksja a bulimia
Anoreksja i bulimia to nie to samo – bulimia to żarłoczność psychiczna charakteryzująca się zawsze napadami objadania się. Wiążą się z nimi: głodówki, wywoływane wymioty, wykonywanie lewatyw czy używanie środków przeczyszczających (przy czym również w anoreksji występuje prowokowanie wymiotów czy nadużywanie środków przeczyszczających). Anorektyczki rzadziej objadają się, a raczej unikają jedzenia.
W przebiegu anoreksji chora osoba koncentruje się na aspekcie cielesnym, z kolei w bulimii więcej jest odwołań do kwestii związanych z żywieniem.
Bulimiczki często mają normalną masę ciała, ale może też wystąpić nadwaga lub niedowaga. W przeciwieństwie do anoreksji, którą cechuje nadmierny spadek masy ciała.
W anoreksji dochodzi do zatrzymania miesiączek, w bulimii - niekoniecznie.
Świadomość choroby i chęć uzyskania pomocy jest większa w bulimii niż anoreksji, w przebiegu której problem jest częściej negowany.
Anoreksja u mężczyzn
Wbrew powszechnej opinii anoreksja to także choroba mężczyzn, chociaż wśród panów występuje znacznie rzadziej (10% mężczyzn vs. 90% kobiet). Wpływ na to ma przede wszystkim czynnik kulturowy - promowanie i idealizowanie szczupłego ciała kobiecego w mediach.
Źródła:
A. Brytek-Matera, Zaburzenia odżywiania, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.
Czytaj także:
Kompulsje, obsesje, zaburzenia behawioralne – czy to także twój problem?
Depresja to nie tylko smutek - objawy depresji, rodzaje, leczenie
Brak apetytu – przyczyny u dorosłych, dzieci i starszych. Jak leczy się zaburzenia łaknienia?
Brak miesiączki – skutki, przyczyny, badania i leczenie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
