Żałoba – nie tylko po człowieku
W świetle literatury żałoba jest psychiczną, społeczną i cielesną reakcją, stanowiącą odpowiedź człowieka na utratę najwyżej cenionych wartości i choć kojarzy się głównie ze śmiercią najbliższych, może również pojawić się, gdy nagle zabraknie ważnego uczucia, nadziei, pozycji społecznej, bezpieczeństwa, majątku, zdrowia lub pracy.
Każdy człowiek reaguje w inny sposób na stratę, jednak schemat przebiegu żałoby powinien przebiegać w określonym porządku.
Schemat przebiegu żałoby
Faza początkowa żałoby to inaczej szok, niedowierzanie i zaprzeczenie. Zaczyna się bezpośrednio po otrzymaniu wstrząsających informacji i trwa od kilku godzin do kilku tygodni.
Objawia się silnym wstrząsem i gwałtownymi reakcjami fizjologicznymi. Może pojawić się uczuciowe odrętwienie, które uniemożliwia wyrażanie emocji. Człowiek usiłuje zaprzeczać, negować fakty, broni się przed zbyt bolesną rzeczywistością. Przekonuje samego siebie, że „to nie mogło się stać”. Taka reakcja chwilowego podtrzymania w sobie iluzji pozwala zmobilizować siły konieczne, by przyjąć cios.
Faza dezorganizacji (uświadomienie straty), określana mianem ostrej żałoby, rozpoczyna się wówczas, gdy zostaje uznany fakt utraty.
Jest to stadium przeżywania bardzo silnych, często sprzecznych uczuć: smutku, rozpaczy, osamotnienia, żalu, lęku, złości, poczucia winy. Człowiek zadaje sobie nieustannie dręczące pytania: „jak, dlaczego?”. Szuka winnych swojego nieszczęścia, oskarża lub obwinia siebie, bliskich, utracony obiekt.
To w tej fazie istnieje największe niebezpieczeństwo rozwinięcia się ciężkiej depresji. Osoby przeżywające tę fazę bardzo często wycofują się z kontaktów społecznych, z trudem wywiązują się też z pełnionych dotychczas ról. Jest to okres, kiedy pomoc i wsparcie są im najbardziej potrzebne.
Następnie następuje faza wycofania się. Część podręczników ją omija. Niestety coraz częściej pojawia się ona u osób po stracie.
Faza przemiany oznacza godzenie się ze stratą i stopniowy powrót do równowagi, czego wyrazem jest widoczny przypływ sił witalnych.
Poprawia się samopoczucie żałobnika, rośnie jego samoocena. Stara się on powoli odbudowywać związki z innymi ludźmi. Zyskuje przekonanie, że podoła odmiennej sytuacji społecznej, roli wdowy/wdowca, sieroty. Zdarzają się jeszcze epizody agresywnej rozpaczy, jednak coraz rzadsze. Osoba w tej fazie zaczyna wierzyć w życie po stracie, inne, lecz też dobre. Może wówczas planować przyszłość. Lepiej rozumie przeżycia innych ludzi, staje się bardziej refleksyjny i zdystansowany.
Faza orientacji na przyszłość to powrót na stronę życia i podjęcie nowych wyzwań.
Zakończenie żałoby oznacza symboliczne przyjęcie zmarłego do swojego wnętrza, włączenie go w krąg wspomnień i doświadczeń. Wielu osobom pociechę niesie myśl, że istnienie tych, których kochamy, nie podlega naszej władzy, nie należy do nas, nigdy nie było naszą własnością, a kochać kogoś to znaczy pozwolić mu odejść.
Zobacz też: Moje dziecko nie żyje – gdzie szukać wsparcia?
Co zmienia się w człowieku, który przeżył stratę?
Po śmierci bliskiej osoby, możemy u siebie zauważyć pewne zmiany. Jest to naturalne.
Zaliczamy od nich zmiany:
- fizyczne, np.: problemy ze spaniem, wyczerpanie, nadpobudliwość lub ospałość, drżenie, mdłości, wysypki, alergie, zaburzenia cyklu hormonalnego, podatność na zachorowania,
- emocjonalne, np.: smutek, poczucie winy, bezsilność, poczucie przytłoczenia, pogrążenia, samotność, złość lub wściekłość, pustkę, poczucie zagrożenia, strach przed przyszłością, nacisk, presję, przymus, ulgę, poczucie swobody etc.;
- w procesie myślenia i w procesach poznawczych, np.: tendencje do zapominania, trudności z wysuwaniem wniosków, koncentracją i logicznym rozumowaniem, pomyłki, gonitwę myśli lub zmaganie się z myślami, stany zamroczenia, "wyłączanie się", słyszenie znajomych głosów;
- w zachowaniu, np.: porządkowanie i aranżowanie rzeczy, płakanie, denerwowanie się, martwienie się, zmiana w sposobie żegnania się, mówienie innym, aby się lepiej traktowali, zwiększenie wrażliwości i współczucia dla innych, odnowienie więzi z rodziną i przyjaciółmi albo stronienie od bliskich i ludzi w ogóle, słuchanie nastrojowej muzyki lub piosenek o sentymentalnej treści, angażowanie się w zajęcia, które lubiła zmarła osoba, przyjmowanie nowych ról w rodzinie i społeczeństwie;
- w stanach duchowych, np.: wiara się albo wzmacnia albo chwieje, nowy punkt widzenia na wiele zjawisk, troska o życie pozagrobowe, gniew na Boga, zmniejszenie obawy związanej ze śmiercią, zwiększenie troski o zdrowie i dobro rodziny, traktowanie śmierci jako absolutorium, a życia jako zamkniętego kręgu.
W przeciwieństwie do żałoby, która jest dyktowana kulturowo lub religijnie, przeżywanie straty jest bardzo indywidualnym procesem i nie ma określonego limitu czasowego. Dodatkowo przeżywanie straty nie jest procesem linearnym, w którym przechodzi się od jednego etapu do drugiego, ale przypomina raczej fale i nawroty – z różną intensywnością i częstotliwością.
Zobacz też: Jak śmierć dziecka przeżywa kobieta, a jak mężczyzna?
Patologia żałoby
Po śmierci bliskiej osoby najważniejsze jest to, aby osoba opłakująca miała kogoś, kto ją zrozumie czy wesprze w bólu.
Może się zdarzyć, że początkowo odrzuci ona pomoc, jednak nie oznacza to, że nie będzie jej potrzebowała w przyszłości.
Główne objawy patologii związanej z żałobą wg badaczy to:
- brak przeżywania procesu żałoby – wycofanie emocji;
- przedwczesne zakończenie procesu żałoby.
Czynniki utrudniające prawidłowy przebieg procesu żałoby:
- cechy osobowościowe przeżywającego stratę takie jak: skłonności do pesymizmu, bierność, mała odporność psychiczna na stres;
- wcześniejsze zaburzenia psychiczne lub nerwice;
- brak przygotowania i akceptacji odejścia bliskiej osoby;
- ciężkie wydarzenia życiowe, które miały miejsce w niedalekiej przeszłości;
- zażywanie leków uspokajających i psychotropowych.
Najczęściej występujące czynniki wskazujące na nieprawidłowy przebieg procesu żałoby:
- brak przeżywania procesu żałoby (wycofanie się);
- unikanie osób, miejsc i przedmiotów związanych ze zmarłym połączone z dużym natężeniem poczucia winy oraz gniewu skierowanego na okoliczności śmierci;
- długotrwałe utrzymujące się poczucie żalu, któremu towarzyszy choroba somatyczna oraz sny odzwierciedlające rzeczywistość z okresu sprzed straty;
- brak umiejętności mówienia o zmarłym, nie doświadczając na nowo smutku po starcie;
- nie pozbywanie się rzeczy po zmarłym i pielęgnowanie ich;
- unikanie ludzi, rodziny, bliskich, przyjaciół;
- nadmierne popadanie w pracę czy inne zajęcia potencjalnie pomagające „zapomnieć” o tragedii;
- długo utrzymujące się poczucie winy i żalu po stracie;
- obwinianie siebie lub najbliższych o śmierć bliskiego;
- szybka chęć „zastąpienia” sobie zmarłego;
- sygnały pojawiających się myśli samobójczych;
- fobie związane z chorobą lub śmiercią.
Zobacz też: Żałoba po śmierci dziecka
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
