Uznaje się, że na świecie co 40 sekund ktoś odbiera sobie życie. Według statystyk w Polsce samobójstwo popełnia ok. 5 tys. osób rocznie. Alarmujący jest szczególnie wzrost liczby dzieci i młodzieży, które podejmują próby samobójcze. Zanim jednak do tego dojdzie, pojawiają się myśli samobójcze. Nie zawsze są one przekazywane otoczeniu, jednak prawie zawsze w jakiś sposób osoba planująca odebranie sobie życia, woła o pomoc.
Spis treści:
- Myśli samobójcze – czym są?
- Myśli samobójcze – przyczyny
- Test oceny ryzyka popełnienia samobójstwa
- Myśli samobójcze u dziecka
- Jak pomóc osobie z myślami samobójczymi?
Myśli samobójcze – czym są?
Do myśli samobójczych zalicza się:
- przekonanie, że lepiej jest nie żyć,
- fantazje, wyobrażenia o własnej śmierci (pogrzebie, reakcji bliskich, wpływie własnej śmierci na życie innych),
- głosy lub inne wytwory zmysłowe, które skłaniają do świadomego zakończenia swojego życia.
Myśli samobójcze są elementem tzw. zachowań samobójczych, do których należą również tendencje samobójcze (to np. pisanie listów pożegnalnych, poszukiwanie informacji o sposobach popełnienia samobójstwa, zbieranie leków, które mają służyć do odebrania sobie życia, ale też samookaleczanie) oraz próby samobójcze.
Rozważania o swojej śmierci zazwyczaj nie pojawiają się nagle. Myśli samobójcze nie zawsze są wyrażane wprost, jednak według psychiatrów 80% osób w pewien sposób wcześniej zawiadamia otoczenie o swoich zamiarach. Dlatego warto zachować czujność i nie bagatelizować żadnych znaków.
Co istotne, myśli o samobójstwie nie muszą pojawiać się codziennie. Często rodzą się w głowie dopiero w obliczu kryzysowej sytuacji życiowej. Nieprawdą jest też, że gdy ktoś mówi o samobójstwie, to chce wyłącznie zwrócić na siebie uwagę. Każda osoba wysyłająca taki sygnał powinna być potraktowana poważnie.
Myśli samobójcze mogą być różnie nasilone, przy czym każdy ich przejaw niesie za sobą ryzyko ich realizacji.
Przeczytaj też: Załamanie nerwowe - objawy, przyczyny i leczenie
Myśli samobójcze – przyczyny
Przyczyny pojawienia się myśli samobójczych mogą być różnorodne, występują samodzielnie lub współistnieją ze sobą. Często przekonanie, że lepiej byłoby zakończyć swoje życie, wynika z doświadczenia bardzo trudnego, stresującego przeżycia, np. śmierci bliskiej osoby lub utraty źródła dochodów. Szczególnie jeśli dana osoba ma trudności w radzeniu sobie z problematycznymi sytuacjami i nie posiada umiejętności znajdywania alternatywnych rozwiązań.
Myśli samobójcze często pojawiają się również u osób z chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Szczególnie dotyczy to pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi (np. schizofrenia), lękowymi (nerwicowymi), osobowości (np. borderline) i chorobami afektywnymi (np. depresja, choroba afektywna dwubiegunowa).
Czynnikiem znacznie zwiększającym ryzyko popełnienia samobójstwa jest nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.
Ryzyko popełnienia samobójstwa wzrasta również wtedy, gdy występują:
- stresujące doświadczenie życiowe (np. utrata pracy, rozwód; jednak trzeba pamiętać, że dla poszczególnych osób traumatyczne mogą być zupełnie inne wydarzenia w życiu),
- zła sytuacja materialna,
- poczucie beznadziejności, niemożności rozwiązania problemu,
- samobójstwo bliskiej osoby,
- kłopoty w szkole,
- doświadczenie molestowania seksualnego,
- dysfunkcyjna rodzina,
- dostęp do broni palnej,
- współistnienie ciężkich chorób (np. stwardnienia rozsianego, padaczki, udaru mózgu),
- wcześniejsze próby samobójcze,
- płeć męska.
Przeczytaj też: Kiedy depresja prowadzi do samobójstwa?
Test ryzyka popełnienia samobójstwa. Jak rozpoznać myśli samobójcze?
Próba samobójcza jest najpoważniejszym zachowaniem samobójczym i skutkiem myśli samobójczych. Co więcej, nawet po przeżyciu, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo podjęcia kolejnej próby. Niemal 40% osób, które mają za sobą próbę samobójczą, zrobi to ponownie.
Jak jednak określić, czy osoba mająca myśli samobójcze, faktycznie podejmie próbę samobójczą? Przewidywanie tego jest bardzo trudne – uważa specjalista psychiatrii prof. Marek Jarema w pracy „Czy można ocenić ryzyko samobójstwa?” Wpływ na to mają różne składowe, w tym otoczenie, relacje międzyludzkie oraz indywidualna sytuacja.
Istnieją wystandaryzowane skale do oceny ryzyka popełnienia samobójstwa. Powinny być one jednak interpretowane przez specjalistów wraz z obserwacją pacjenta i wywiadem lekarskim.
Jednym z narzędzi oceniających, jakie są szanse na odebranie sobie życia przez osobę posiadającą myśli samobójcze, jest bardzo prosta skala SAD PERSON. Opiera się na przydzieleniu punktu w przypadku obecności danego czynnika ryzyka. Następnie wyniki należy zsumować.
| Płeć |
mężczyzna – 1 pkt kobieta – 0 pkt |
| Wiek | < 19 lat lub > 45 lat – 1 pkt |
| Występowanie depresji |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Wcześniejsze próby samobójcze |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Używanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Psychoza |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Utrata oparcia bliskich |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Obecny plan samobójstwa |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Samotność |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
| Choroba somatyczna |
tak – 1 pkt nie – 0 pkt |
Interpretacja wyników:
- 0-2 pkt – ryzyko niskie,
- 3-4 pkt – ryzyko średnie, zalecany pobyt w szpitalu,
- > 4 – konieczna hospitalizacja,
- 5-6 pkt – ryzyko wysokie,
- 7-10 pkt – bardzo wysokie ryzyko.
Część osób nie werbalizuje myśli samobójczych, a nawet im zaprzecza. Wtedy naszą czujność powinny wzbudzić takie zachowania, jak izolowanie się od innych, unikanie wypowiadania się na temat planów życiowych, samopoczucia, obojętne podejście do odżywiania się lub nieprzyjmowanie posiłków. Są to sygnały alarmujące, jednak nie muszą świadczyć o myślach samobójczych.
Myśli samobójcze u dziecka
Rozważania o samobójstwie są narastającym problemem wśród dzieci i młodzieży. Obniża się też granica wieku osób podejmujących próbę samobójczą. Narażone są szczególnie dzieci w wieku 14-19 lat, czyli w okresie dojrzewania. Wbrew pozorom problem nie dotyczy wyłącznie osób z rodzin dysfunkcyjnych.
Jak rozpoznać myśli samobójcze u dziecka?
Myśli samobójcze mogą ujawniać się, gdy dziecko mówi, że życie nie ma sensu, że nie chce dłużej żyć, że mu na niczym nie zależy. Może też pytać o to, jak byłoby, gdyby przestało żyć albo mówić, że będzie lepiej dla wszystkich, kiedy go już nie będzie.
Oprócz tego zaniepokoić powinny:
- wybuchy złości, agresji, bunt,
- odrzucanie pomocy (zwłaszcza od kogoś, kto utracił zaufanie),
- oskarżanie się („jestem złym człowiekiem”, „jestem nikim”, „nie powinienem się urodzić”),
- skrajne emocje – nagłe przejście ze stanu depresji do zadowolenia może świadczyć o tym, że po dłuższej walce wewnętrznej została podjęta decyzja o samobójstwie,
- incydenty z użyciem narkotyków lub alkoholu,
- odrzucanie pochwał i nagród,
- sporządzenie testamentu,
- fascynacja tematyką śmierci,
- ujawnianie myśli samobójczych w twórczości plastycznej lub literackiej.
Często myśli samobójcze u dzieci pojawiają się wraz z depresją, a więc przygnębieniem, obniżoną samooceną, obwinianiem siebie, brakiem energii, zmęczeniem, a u małych dzieci (w wieku wczesnoszkolnym) – nadpobudliwością, niepokojem i trudnościami w koncentracji uwagi – co może być błędnie rozpoznane jako ADHD.
Z takimi objawami każdy rodzic powinien zgłosić się z dzieckiem do lekarza. Ten pomoże ocenić sytuację dokładniej i w razie potrzeby zaproponuje odpowiednie leczenie.
Dlaczego dzieci mają myśli samobójcze?
Wyniki badania przeprowadzonego przez psychoterapeutę prof. Martę Makarę-Studzińską z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie wskazały, że głównym czynnikiem wpływającym na podejmowanie przez młodzież prób samobójczych jest odczucie odrzucenia emocjonalnego przez rodziców. Takie zaburzenie relacji może pojawić się niezależnie od sytuacji ekonomicznej czy społecznej rodziny. Problem nasila odrzucenie przez inne bliskie osoby oraz rówieśników. Często przed próbą samobójczą występuje traumatyczne zdarzenie.
Bardzo duże znaczenie dla wystąpienia zachowań samobójczych u dzieci miały konflikty z rodzicami, brak poczucia bezpieczeństwa w okresie dzieciństwa, brak wsparcia w rodzinie i uniemożliwiony kontakt z rodzicami.
Jak pomóc osobie z myślami samobójczymi?
Oprócz obowiązkowego kontaktu z lekarzem oraz terapii (czy to farmakologicznej, czy psychoterapii), niezwykle ważne w postępowaniu przy myślach samobójczych jest wsparcie bliskich i zrozumienie.
Czynniki, które zmniejszają prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osobę mającą myśli samobójcze to przede wszystkim stabilność i bezpieczeństwo w życiu rodzinnym, wsparcie społeczne i akceptacja w swoim środowisku.
Według psychiatrów wiele osób podejmując próbę samobójczą w rzeczywistości nie chce umrzeć i, co dotyczy szczególnie młodych osób, do ostatniej chwili ma nadzieję, że otrzyma wsparcie i zrozumienie.
Pewne okoliczności wydają się mieć ochronne działanie w przypadku rozważań na temat własnej śmierci. To według lekarzy:
- rozbudowana sieć kontaktów,
- umiejętność odnajdywania rozwiązań alternatywnych w problematycznych sytuacjach życiowych,
- zaufanie do siebie,
- umiejętność szukania pomocy,
- odpowiednie poczucie własnej wartości,
- według niektórych źródeł również: posiadanie dzieci i praktyka religijna.
Jak poradzić sobie samemu z myślami samobójczymi? Najlepiej zaufać specjaliście i podzielić się swoimi odczuciami z lekarzem. Leczeniem w tym przypadku zajmuje się lekarz psychiatra. Czasami konieczna jest hospitalizacja. Pomocna może być również psychoterapia. Dobrze jest też prosić o pomoc bliskie osoby i korzystać ze wsparcia.
Jeśli stan chorego jest poważny, zagraża on sobie (lub innym), i nie chce podjąć leczenia, możliwym rozwiązaniem jest przymusowe leczenie w szpitalu. Przeczytaj więcej: Kiedy można zmusić kogoś do leczenia?
Źródła:
M. Jarema, Depresja w praktyce lekarza POZ, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017,
T. Koweszko i inni, Epidemiologia zachowań samobójczych pacjentów Kliniki Psychiatrycznej Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (kwiecień 2016–marzec 2017 roku), Psychiatria, tom 14, nr 3, 168–174,
J. Szymańska, Zapobieganie Samobójstwom Dzieci i młodzieży. Poradnik dla pracowników szkół i placówek oświatowych oraz rodziców, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2016,
Marta Makara-Studzińska, Przyczyny prób samobójczych u młodzieży w wieku 14–18 lat, Psychiatria, tom 10, Nr 2, 2013.
Czytaj także:
Depresja maskowana - jak ją rozpoznać i leczyć?
Depresja lękowa – objawy i leczenie
Depresja dwubiegunowa - na czym polega i jak ją leczyć?
Depresja psychotyczna: objawy, leczenie, depresja a schizofrenia
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
