Spis treści:
- Kto to jest neurotyk?
- Cechy neurotyka
- Jak powstaje osobowość neurotyczna?
- Neurotyk w związku
- Neurotyk w pracy
- Neurotyk w relacjach społecznych
- Jak radzić sobie z osobowością neurotyczną?
- Test na neurotyzm
Kto to jest neurotyk?
Jako pierwszy pojęcie neurotyczności wprowadził psycholog angielski, Hans Jürgen Eysenck – badacz i teoretyk osobowości. Najlepszy jak dotychczas opis neurotyka sporządziła jednak wybitna amerykańska psychoterapeutka, Karen Horney.
Szukając merytorycznej wiedzy na temat neurotyzmu warto więc zajrzeć do jej książki "Neurotyczna osobowość naszych czasów" z 1981 roku. Zdaniem Horney większość z nas ma jakieś cechy neurotyczne.
Najprościej mówiąc, neurotyk to bowiem osoba, która ma problemy z zachowaniem równowagi emocjonalnej. Podczas gdy introwertyk jest zamknięty w sobie, ekstrawertyk uzewnętrznia swoje stany emocjonalne, neurotyk to nadwrażliwiec, reagujący niewspółmiernie do okoliczności, w których się znalazł. Towarzyszy mu ciągłe napięcie nerwowe. Byle co wyprowadza go z równowagi, jest źródłem stresu, a także lęku.
Warto przy okazji wspomnieć, że lęk to nie to samo co strach. Często w mowie potocznej używa się tych terminów zamiennie. Jeśli używamy ich jako terminów medycznych, ich znaczenie jest inne.
O strachu mówimy bowiem wówczas, gdy człowiek boi się namacalnego zagrożenia, np. wyskoczy na niego pies. Z lękiem zaś mamy do czynienia, gdy zagrożenia nie ma albo jest nieistotne, a mimo to osoba już się boi, np. psa, którego jeszcze nie widzi, ale podejrzewa, że może być w okolicy lub zobaczyła i usłyszała psa i boi się mimo że, jest on na łańcuchu za ogrodzeniem.
Cechy neurotyka
Wszystkich neurotyków łączy zaburzona emocjonalność, potrzeba ciągłej akceptacji i obawa przed odrzuceniem. Neurotyk stale czymś się martwi i często bywa przygnębiony. Jego lęki mogą dotyczyć bardzo sprecyzowanych zagrożeń albo zupełnie niejasnych dla niego samego. Mimo to jest ciągle poddenerwowany, przerażony, choć nie widzi przyczyny złego samopoczucia. Koncentruje się na swoim cierpieniu.
Osobowość neurotyczna charakteryzuje się:
- brakiem stabilności emocjonalnej,
- lękliwością,
- drażliwością,
- niską odpornością na stres,
- nerwowością,
- krytycyzmem wobec siebie i otoczenia,
- przesadnym perfekcjonizmem,
- tendencją do nadinterpretacji,
- wyolbrzymianiem negatywnych emocji,
- skłonnością do depresji, stanów lękowych i innych zaburzeń natury psychicznej.
Głównym celem neurotyka (na ogół nieuświadomionym) jest więc obrona przed zagrożeniem i redukowanie lęku. Nie ma jednak jednego uniwersalnego sposobu, w jaki neurotycy radzą sobie w życiu.
W zależności od tego, czy neurotyk chce ukarać swoje otoczenie za sytuacje z przeszłości lub też próbuje zdobyć miłość, której nie miał, może stać się człowiekiem uległym, bądź wrogim wobec otoczenia.
Jak powstaje osobowość neurotyczna?
Specjaliści nie są zgodni, skąd bierze się neurotyzm. Niektórzy twierdzą, że odpowiedzialne w pewnej mierze są czynniki genetyczne. Jednak według większości specjalistów, w tym Horney, jest on skutkiem negatywnych doświadczeń z bardzo wczesnego dzieciństwa. Wykształca się w nas prawdopodobnie do 5. roku życia.
Nie bardzo wiadomo, czy tak jak w przypadku osobowości schizoidalnej:
- dziecko było w tym czasie zaniedbywane, nikt go nigdy nie chwalił, nie podziwiał, a nawet zabraniał mu okazywania uczuć, bił i poniżał (Mały człowiek musiał nieustannie tłumić złość i lęk. Czuł się porzucony, samotny, bezwartościowy, wciąż zagrożony i dlatego wykształcały się w jego psychice mechanizmy obronne).
- Czy wręcz przeciwnie - dziecko było chowane z dala od problemów i rówieśników, nie uczyło się więc reakcji obronnych i zachowań w sytuacjach konfliktowych czy zagrożeniach (Gdy więc w końcu musiało zetknąć się z realnym światem, byle co wyprowadza je z równowagi, jest źródłem lęku).
Jak jednak widać wyraźnie, bez względu na przyczynę, lęki z dzieciństwa – choć często są wyparte ze świadomości i głęboko zepchnięte w jej najgłębsze warstwy, nie znikają. Prowadzą za to do nieodwracalnych zmian i nadwrażliwości autonomicznego układu nerwowego i braku równowagi emocjonalnej. Wcześniej czy później negatywne przeżycia powracają w dorosłości ze zdwojoną siłą.
Neurotyk w związku
Neurotyk w relacji partnerskiej może obsesyjnie szukać miłości i akceptacji. Związek z neurotykiem nie bywa łatwy, niezbędne jest zrozumienie pewnych zachowań osoby o osobowości neurotycznej, jej schematów działania i ich powodów. Czasem, by relacja dobrze funkcjonowała, niezbędna jest terapia zarówno dla neurotyka, jak i dla jego partnera.
Neurotyk w związku może przejawiać następujące zachowania:
- jest krytycznie nastawiony do partnera,
- wykorzystuje go,
- manipuluje nim, by osiągać własne cele, np, lubi wzbudzać współczucie albo poczucie winy,
- żąda całkowitego oddania,
- sam jednak skupiony jest tylko na swoich uczuciach,
- jest zaborczy i obsesyjnie zazdrosny, bo boi się porzucenia,
- sam jednak nie daje się kontrolować, bo to go zniewala.
Neurotyk w pracy
Neurotyk w pracy może przejawiać skrajnie różne zachowania. Może za wszelką cenę dążyć do wyznaczonych celów, często po trupach i mimo przeszkód, dzięki czemu uzyskiwać wysoką pozycję. Lub przeciwnie - być uległym wobec przełożonych, stać z boku i unikać trudnych sytuacji, by zachować spokój.
Neurotyk, który pragnie władzy nawet za cenę ostrej rywalizacji, do zwiększenia swojego prestiżu:
- za wszelką cenę dąży do perfekcji,
- rywalizuje i w myślach wciąż porównuje się do innych,
- chce być zawsze i wciąż chwalony i podziwiany,
- nie znosi oceniania i krytyki,
- chce dominować w kontaktach z innymi,
- daje innym odczuć, że uważa ich za gorszych,
- dąży do zniszczenia osób, które uważa za przeciwnika,
- nie umie jednak cieszyć się z sukcesu,
Neurotyk, który łatwo ulega zniewoleniu:
- podporządkowuje się ludziom,
- łatwo wchodzi w tryby instytucji, gdzie panuje hierarchia i wymagane jest posłuszeństwo (partii, sekt czy kościoła),
- daje się ponieść ideologiom, np. faszyzmowi.
Neurotyk w relacjach społecznych
Neurotyk zwykle jest samotnikiem, który ucieka przed światem i ludźmi, jakby chciał zniknąć:
- unika dłuższych związków,
- stara się być niezależny i samowystarczalny,
- ogranicza liczbę rzeczy wokół siebie jak minimalista,
- zazdrości innym, którzy odnieśli sukces, chętnie umniejsz ich zasługi,
- lubi fantazjować na swój temat – w świecie swoich rojeń zawsze wygrywa.
Zdarza się jednak i tak, że te różne formy radzenia sobie z neurotyzmem mogą się przeplatać.
Najczęściej więc neurotyk:
- krzywdzi innych,
- ale nie czuje się szczęśliwy (wszystko jest dla niego ciężkim obowiązkiem),
- nie opuszczają go lęki,
- nie może więc zrealizować swoich talentów, osiągnąć sukcesu życiowego.
Nadwrażliwość neurotyka ma tylko jedną pozytywną stronę - ponadprzeciętną wrażliwość, która często idzie w parze ze zdolnościami artystycznymi. Wielu neurotyków to wybitni artyści: sławni pisarze, scenarzyści, czy reżyserzy. Niska samoocena nie zawsze jednak pomaga im w rozwijaniu i pokazaniu światu swoich talentów.
Jak sobie radzić z osobowością neurotyczną?
Z neurotyzmu, który nie jest chorobą, nie można się wyleczyć, lecz pomocna jest terapia. Najważniejsze jest tu bowiem nasze dzieciństwo, na przebieg którego nie mamy wpływu. Okres, w którym kształtuje się nasza osobowość. W dorosłym życiu walka z neurotyzmem jest o wiele trudniejsza. Można jedynie nauczyć się z nim żyć i próbować go kontrolować.
Neurotyk w trakcie psychoterapii zrozumie, skąd się wzięły i na czym polegają jego problemy dowie się, co robić, by radzić sobie z nimi w codziennym życiu, np. jak zbudować zdrowy związek z inną osobą. Neurotycy często bowiem tworzą patologiczne rodziny. Nie znają dobrych wzorców, więc nie potrafią ich przekazać swoim dzieciom. Pozna techniki radzenia sobie z emocjami.
W ostateczności, gdy psychoterapia zawodzi, trzeba skorzystać z pomocy psychiatry. Jeśli bowiem faktycznie na cechy neurotyka wpływają czynniki genetyczne, można nad nimi zapanować tylko dzięki lekom psychotropowym.
Tak czy inaczej, warto podjąć próbę korygowania, bądź leczenia skutków bycia neurotykiem. Neurotycy łatwiej bowiem popadają w inne, znacznie poważniejsze i trudniejsze do okiełznania zaburzenia psychiczne, jak fobie czy depresja. Przechodzą załamania nerwowe, mają napady panicznego lęku, uzależniają się od substancji psychoaktywnych, np. alkoholu.
Test na neurotyzm
Jeśli podejrzewasz, że jesteś neurotykiem, możesz to zbadać wypełniając kwestionariusz EPQ-R lub wypełniając w internecie bezpłatny test Wielkiej Piątki w skróconej wersji (60 pytań). Warto jednak wykonać go w gabinecie, gdzie psychoterapeuta lub psychiatra od razu zinterpretuje wynik.
Treść artykułu została pierwotnie opublikowana 15.03.2018
Więcej o neurotyku:
Neurotyk - kim jest i jakie są cechy neurotyzmu
Kim jest neurotyk? [video]
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
