Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zespół objawów, które są następstwem jakiegoś traumatycznego przeżycia. Mogą być one rozmaite i różnić się u dzieci i dorosłych. Jak je rozpoznać? Pytamy o to Wiolettę Karłowicz-Dul – psycholog, psychoterapeutkę, seksuolog z Fundacji Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM (www.razem-fundacja.org).
Czym jest zespół stresu pourazowego?
Wioletta Karłowicz-Dul: Zespół stresu pourazowego (ang. posttraumatic stres disorder PTSD) to zespół typowych objawów, które pojawiają się w odpowiedzi na wydarzenia traumatyczne lub nadzwyczajnie zagrażające, w trakcie których osoba doświadczała silnego strachu, poczucia bezradności i przerażenia.
Sytuacje te wykraczają poza zakres normalnych doświadczeń człowieka, następują niespodziewanie i dlatego będą przeżywane jako uraz przez większość ludzi. PTSD może rozwinąć się zarówno w wyniku jednego dramatycznego epizodu, ale również w trakcie wielu powtarzających się sytuacji, które mogą mieć mniejszą intensywność, ale są rozciągnięte w czasie lub następują regularnie.
Kiedy PTSD może się pojawić?
Wydarzenia traumatyczne, po których może rozwinąć się stres pourazowy, to wszelkie sytuacje związane z niebezpieczeństwem śmierci, poważnego zranienia lub naruszenia nietykalności, w których osoba uczestniczyła lub była świadkiem.
Przykłady takich przeżyć to np. poważne wypadki komunikacyjne, katastrofy, kataklizmy, ataki terrorystyczne, a także wszelkiego rodzaju przemoc, napaści, gwałty, uprowadzenia i tortury. Szczególnym rodzajem urazowego doświadczenia jest również śmierć ważnej osoby i żałoba.
Objawy PTSD mogą ujawniać się bezpośrednio po urazowym doświadczeniu, jednak aby rozpoznać zaburzenie, muszą utrzymywać się co najmniej miesiąc. Czasem jednak mogą wystąpić po okresie utajenia, który powinien trwać co najmniej 6 miesięcy, aby można było rozpoznać reakcją odroczoną.
Jak długo trwa zespół stresu pourazowego? Od czego zależy ten czas?
Choroba może przybierać postać ostrą w momencie, gdy objawy utrzymują się krócej niż 3 miesiące, oraz przewlekłą, gdy ten czas jest dłuższy. Dla każdej osoby czas trwania będzie zróżnicowany i uzależniony od dotkliwości wydarzeń stresowych, aktualnej sytuacji życiowej, dodatkowych trudności czy zaburzeń psychicznych, z którymi się zmaga.
Powrót do normalnego funkcjonowania uzależniony będzie w szczególności od momentu podjęcia terapii i zaangażowania pacjenta w jej proces.
Jakie są objawy takiego stresu? Czy może on dawać objawy fizyczne?
Osoba cierpiąca na stres pourazowy doświadcza ciągłego napięcia oraz wzmożonej wrażliwości. W pewien sposób jej organizm próbuje przygotować się na ponowne przeżycie traumy. Z tego powodu uwaga skoncentrowana jest na poszukiwaniu jakichkolwiek sygnałów, które mogłyby zwiastować zagrożenie.
To sprawia, że osoba unika wszelkich bodźców, przedmiotów czy sytuacji, które w jakikolwiek sposób kojarzą się z wydarzeniem traumatycznym. Mogą to być miejsca podobne do tego, w którym nastąpiła sytuacja, przedmioty, a nawet zapachy czy dźwięki, które są kojarzone.
Próby unikania nie przynoszą ulgi, a wspomnienia incydentu wracają w sposób niekontrolowany. Zazwyczaj w postaci przebłysków (tzw. flashbacks), snów, wyobrażeń czy myśli. Mimo że niektóre obrazy wyświetlają się w głowie poszkodowanego samoistnie i wciąż na nowo przeżywa on tamtą sytuację, pewne fakty zdarzenia mogą ulec zapomnieniu.
Można sobie wyobrazić, że tego typu objawy bardzo negatywnie wpływają na psychikę i ciało. Ciągłe poczucie zagrożenia z czasem upośledza koncentrację, powoduje zobojętnienie i uczucie obcości. Osoba poszkodowana zaczyna odcinać się i izolować od ludzi, ale także rezygnuje z dotychczasowych zainteresowań i aktywności.
Może stać się nadmiernie drażliwa, wybuchać gniewem lub reagować nadmiarowo w sytuacji zaskoczenia. Ponadto może wystąpić bezsenność, problemy z odżywianiem, a także typowe symptomy depresyjne i lękowe.
Ciągłe przeżywanie stresu może dać o sobie znać również w sferze somatycznej. Osoba będzie chronicznie zmęczona, może mieć bóle niewiadomego pochodzenia, a także dolegliwości związane z układem pokarmowym czy oddechowym. Są to np. bóle kręgosłupa, biegunki i wymioty albo uczucie kłucia w klatce piersiowej.
Skupmy się na chwilę na dzieciach. Czym zespół stresu pourazowego różni się u nich od tego, który występuje u dorosłych?
Dzieci są szczególną grupą osób narażonych na urazowe doświadczenia. Objawy PTSD będą podobne jak u osób dorosłych, jednak z uwagi na wiek będą ujawniały się w nieco inny sposób. Różnica może być widoczna np. w ponownym przeżywaniu tragedii.
Dziecko może w sposób uporczywy powtarzać pewne gry lub zabawy, które będą miały związek z traumą. Oprócz tego dzieci z PTSD stają się nadpobudliwe i drażliwe, często wybuchają płaczem, również w trakcie snu. Mają trudności z koncentracją i mogą wybuchać gniewem w nieoczekiwany sposób.
Czasami następuje wycofanie społeczne, zanik posiadanych umiejętności i regresja rozwojowa. Niektóre dzieci będą przejawiały zachowania unikające, które mogą przejawiać się nawet w postaci zamierania.
Starsze dzieci mogą mieć widocznie obniżoną samoocenę i poczucie własnej wartości, przejawiać zachowania autodestrukcyjne lub ryzykowne. Próbując zagłuszyć własne cierpienie, mogą sięgać po substancje psychoaktywne.
Typowym objawem dziecięcym będą somatyczne bóle narządów i różnych części ciała, a także zaburzenia odżywiania i snu.
Czy istnieje jakiś test wykrywający taki stres?
Najlepszymi narzędziami do diagnozy PTSD jest wywiad w postaci rozmowy oraz obserwacja. Istnieje kilka testów swoistych dla traumy, ale również ogólnych, które oceniają objawy psychologiczne u ofiar. Zarówno jedne, jak i drugie mogą być przeprowadzane tylko i wyłącznie przez osoby, które posiadają uprawnienia do ich stosowania.
Jeśli więc mamy podejrzenie w stosunku do swoich symptomów lub niepokoimy się o zdrowie bliskiej osoby, warto udać się do specjalisty. Psycholog lub psychiatra pomoże nie tylko rozpoznać problem, ale co najważniejsze wskaże możliwości terapii i leczenia. Poznawanie swoich reakcji i zachowań może być wartościowe, ale tylko w obecności terapeuty, który pokieruje procesem w ten sposób by nadać temu sens. Najważniejszym celem w tej kwestii jest ustąpienie objawów i powrót do normalnego funkcjonowania osoby po traumie.
A jak już się zdiagnozuje stres pourazowy, to jak się go leczy?
Leczenie opiera się na psychoterapii, ale w niektórych sytuacjach wskazane może być również włączenie farmakoterapii. Leki nie usuwają objawów, dlatego są elementem wspomagającym i przejściowym. Natomiast podczas terapii pacjent ma możliwość przepracowania traumy krok po kroku.
Dotyczy to zarówno poziomu emocjonalnego, jak i poznawczego. W trakcie pracy trauma jak i jej kluczowe elementy muszą zostać ponownie przetworzone, co prowadzi do wygaszenia silnych reakcji. Jest to zupełne przeciwieństwo unikania, które tylko nasila problem. Można kolokwialnie powiedzieć, że aby się rozprawić z traumą, trzeba się jeszcze raz z nią spotkać. Tyle, że tym razem z pomocą terapeuty ma to zupełnie inny charakter i cel.
Kolejnym elementem jest przewartościowanie zniekształconych przekonań i interpretacji, które powstały w wyniku traumy. Owocem tego może być np. zmiana poglądu, że świat jest zagrażający, a ludzie są źli.
Dodatkowymi interwencjami będą zapewne psychoedukacja, oraz różne techniki relaksacji. U niektórych osób, oprócz terapii PTSD, konieczne może być również zajęcie się innymi towarzyszącymi problemami, takimi jak uzależnienie, depresja czy zaburzenia lękowe. Wszystko zależy od indywidualnej sytuacji i stanu psychicznego osoby cierpiącej na PTSD.
A jak pomóc osobie, która ma objawy stresu pourazowego?
Najcenniejsze, co można jako przyjaciel dać osobie po traumie, to swoją obecność, niezaborczą życzliwość i wsparcie. To, co może przynieść ukojenie, to uważne słuchanie cierpiącej osoby, unikanie ocen i dobrych rad, a także porównywania do innych czy diagnozowania sytuacji. Należy powstrzymywać się od wypytywania o szczegóły sytuacji, jeśli sama nie chce o tym mówić.
Wartościowa może być edukacja na temat przebiegu PTSD w celu lepszego zrozumienia objawów naszego bliskiego oraz tego, z czym aktualnie się mierzy. Bardzo ważne może okazać się zaoferowanie spotkania ze specjalistą osobie dotkniętej urazem, a czasami samodzielne skorzystanie z porady.
W niektórych przypadkach, np. wieloletniej przemocy domowej, istotne może okazać się odizolowanie ofiary od sprawcy i zapewnienie jej bezpieczeństwa, a także zaangażowanie się w poszukiwanie instytucji, która zaoferuje interwencję kryzysową i pomoc prawną.
Polecamy:
5 poważnych efektów działania stresu
Stres powoduje zmiany w mózgu?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
