Afazja dotyczy jednej z najważniejszych zdolności człowieka – mowy. Mówienie pozwala nam na przekazywanie swoich myśli, stanów, uczuć i komunikatów innym ludziom. Dzięki tej umiejętności potrafimy zachować łączność ze światem, z ludźmi, kulturą. Wszystko to możemy stracić nagle w wyniku uszkodzenia mózgu. W afazji (z greckiego a-fasis - niemota) zaburzeniom mowy często towarzyszą zakłócenia innych zdolności: uwagi, pamięci, spostrzegania, orientacji przestrzennej.
Spis treści:
- Afazja – co to za choroba?
- Przyczyny afazji
- Rodzaje afazji
- Objawy afazji
- Jak postępować z osobą z afazją?
- Afazja u dzieci
- Afazja– diagnostyka
- Leczenie afazji
Afazja – co to za choroba?
Afazja jest to rzadko występujące upośledzenie mowy spowodowane uszkodzeniem ośrodka mowy w mózgu. Chodzi głównie o okolicę Broki (w płacie czołowym), okolicę Wernickego (w płacie skroniowym) lub ich połączenie.
Przyczynami rozwoju afazji może być udar mózgu, uraz głowy, guz albo choroby neurodegeneracyjne. Istotą afazji jest trudność w artykułowaniu słów oraz zdań, a także zaburzenie rozumienia mowy. Choroba występują zazwyczaj u osób powyżej 65 roku życia.
Przyczyny afazji
Afazja rozwija się z powodu uszkodzenia mózgu. Do przyczyn wystąpienia tego zaburzenia mowy należą:
- udary mózgu,
- choroby neurodegeneracyjne (np. demencja, choroba Alzheimera),
- poważne urazy głowy (np. wypadek komunikacyjny),
- zapalenie mózgu,
- miażdżyca tętnic,
- guz mózgu,
- przemijający atak niedokrwienny,
- migrena (przejściowa afazja).
Najczęstszą przyczyną afazji jest udar mózgu (około 30% osób z udarem doświadcza afazji). Wskutek niedokrwienia dochodzi do uszkodzenia ośrodka mowy w korze mózgowej albo uszkodzenia kanałów przesyłających informacje z kory lub do kory.
Rodzaje afazji
Wyróżnia się kilka rodzajów afazji, które charakteryzują się odmiennymi objawami. Różnice te wynikają z tego, że inne obszary mózgu zostały uszkodzone.
Rodzaje afazji to:
- afazja ruchowa,
- afazja czuciowa,
- afazja mieszana,
- afazja transkorowa ruchowa,
- afazja transkorowa czuciowa,
- afazja konstrukcyjna,
- afazja nominacyjna.
Afazja ruchowa (motoryczna)
W afazji ruchowej (afazja Broki) pojawia się trudność w sformułowaniu wypowiedzi (w formie pisemnej i mówionej). Mowa jest niepłynna, brakuje w komunikatach przyimków, rodzajników, spójników, nieprawidłowo stosowane są przypadki, tryby i czasy. Objawem jest też powtarzanie słów bądź głosek.
Występują trudności w czytaniu (aleksja) i pisaniu (agrafia). W najcięższych przypadkach afazji ruchowej występuje całkowita niemożność wydawania dźwięków (mutyzm) lub wydawanie tylko jednego dźwięku. W łagodnej postaci afazji ruchowej chory jest w stanie przekazać informację, chociaż zdania są niepoprawne gramatycznie. Znacznie lepiej funkcjonuje u tych osób rozumienie mowy.
Afazja czuciowa (receptywna, sensoryczna)
W afazji czuciowej (uszkodzenie okolicy Warnickiego) chory nie rozumie tego, co mówią inni, wypowiada się w sposób niezrozumiały, wypowiedzi są nielogiczne, chociaż płynne. Pojawia się trudność z czytaniem i pisaniem.
Przy tym rodzaju afazji chorzy mówią dużo, niekiedy niepowstrzymalnie, pojawia się tzw. sałatka słowna. Zamiast właściwego słowa w zdaniu pojawiają się niepasujące wyrazy.
Afazja czuciowo-ruchowa (mieszana)
Afazja czuciowo-ruchowa to najczęściej występujący rodzaj afazji. Chory ma problem w rozumieniu tego, co mówią inni, jaki i wypowiadaniu słów i zdań. Bardzo często występuje afazja mieszana zanim przejdzie w czystą postać czuciową lub ruchową. Przy afazji mieszanej zaburzenia czuciowe i ruchowe współistnieją ze sobą.
Objawy afazji
Objawy afazji mogą mieć nasilenie od łagodnego zaburzenia do całkowitej utraty podstawowych funkcji języka, a zatem utraty możliwości porozumiewania się. Afazja na ogół zaczyna się nagle.
Na afazję mogą wskazywać następujące objawy:
- tworzenie nielogicznych, bezsensownych zdań,
- tworzenie zdań bez przestrzegania podstawowych zasad gramatyki,
- nierozumienie tego, co mówią inni,
- wstawianie w zdanie nielogicznych słów,
- trudność w przypomnieniu sobie słów,
- mówienie niepełnymi lub bardzo krótkimi zdaniami,
- powolna mowa,
- upośledzone rozumienie tego, co ktoś czyta,
- pisanie bezsensownych zdań,
- powtarzanie słów lub głosek,
- przestawianie sylab, głosek lub całych słów,
- świadomość swoich trudności z komunikacją.
Wiele osób z afazją ma różne objawy, które trudno zakwalifikować do jednego typu. U niektórych osób z afazją pojawiają się także zaburzenia emocjonalne tj. depresja (zwłaszcza u ludzi młodych, którzy nagle ulegli wypadkowi lub chorobie). Mogą wystąpić zobojętnienie, drażliwość, zmienność nastroju, agresywność.
Jak postępować z osobą z afazją?
Afazja jest stanem, który bardzo utrudnia komunikację, dlatego kontakt z osobą chorą wymaga specjalnego podejścia. Aby ułatwić porozumiewanie się choremu, warto trzymać się tych zasad:
- bądź wyrozumiały i cierpliwy (daj czas na sformułowanie wypowiedzi) pamiętaj że osoba z afazją pomimo starań nie może inaczej się komunikować,
- włączaj chorego do rozmów,
- mów powoli, wyraźnie i prostymi zdaniami,
- nie używaj skomplikowanych słów,
- utrzymuj kontakt wzrokowy,
- powtarzaj najważniejsza informacje,
- usuń z otoczenia rozpraszacze (wyłącz telewizor, udaj się w spokojniejsze miejsce),
- pomagaj w komunikacji poprzez słowa pisane na kartce, gesty, rysunki, wskazywanie palcem,
- podpowiadaj odpowiedzi (dając opcje do wyboru, np. Wybierasz spacer czy dom? Chcesz wodę czy herbatę?).
Afazja u dzieci. Czym jest afazja rozwojowa?
Afazja u dzieci może wynikać z urazu mózgu (afazja nabyta) lub stanowić zaburzenie rozwojowe.
W przebiegu afazji rozwojowej (rozpoznawanej m.in. jako specyficzne zaburzenie językowe) pojawiają się zaburzenia w rozwoju mowy od najmłodszych lat. Nie są one spowodowane wyraźnym uszkodzeniem mózgu, tak jak w przypadku afazji nabytej. Afazja u dzieci rozwija się stopniowo. Możliwe przyczyny to czynniki genetyczne, opóźnienia w rozwoju struktur mózgowych, zakłócenia w pracy układu neurologicznego, a także czynniki środowiskowe (np. brak stymulowania mowy w domu).
U dzieci, chociaż bardzo rzadko, może występować zespół objawów zwany afazją Landaua-Kleffnera. Jest to przypadłość rozpoznawana u dzieci w wieku od 3 do 7 lat, której zazwyczaj towarzyszą nocne ataki padaczki.
Afazja – diagnostyka
Rozpoznanie afazji opiera się przede wszystkim o ocenę mowy i rozumienia oraz tworzenia komunikatów wykonaną przez neurologopedę lub innego specjalistę. Natomiast do sprawdzenia uszkodzenia mózgu wykorzystuje się badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.
Leczenie afazji
Główną metodą leczenia afazji jest terapia mowy, która ma przywrócić umiejętność posługiwania się językiem. Trening odbywa się indywidualnie lub grupowo. Można też dodatkowo skorzystać z aplikacji, które wspierają naukę mowy u osób z afazją, pamiętając przy tym, że leczenie powinno zawsze odbywać się pod kontrolą specjalisty.
Jeżeli afazja jest wywołana udarem mózgu, rokowanie jest na ogół pomyślne, tzn. w większości przypadków można się spodziewać stopniowej poprawy mowy, podobnie jak i sprawności ruchowej. Praca jest długa i żmudna wymagająca wielkiego zaangażowania grupy specjalistów, a także samego pacjenta, i przede wszystkim jego najbliższych.
Źródła:
Le H, Lui MY. Aphasia. [Updated 2023 Mar 27]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559315/,
Rothenberger A. Aphasie bei Kindern [Aphasia in children]. Fortschr Neurol Psychiatr. 1986 Mar;54(3):92-8. German. doi: 10.1055/s-2007-1001855,
Aphasia, https://www.nidcd.nih.gov/health/aphasia.
Czytaj także:
Alzheimer - objawy. Jak rozpoznać chorobę Alzheimera?
Najważniejsze alarmowe objawy neurologiczne
Demencja starcza – rozpoznanie i leczenie. Czy jest uleczalna?
Neurologopeda - kiedy udać się do tego specjalisty?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
