Spis treści:
- Czym jest ADHD?
- Czy ADHD jest dziedziczne?
- Jakie są szanse na odziedziczenie ADHD po rodzicach?
- Jak dziedziczy się ADHD?
- Jakie geny odpowiadają za rozwój ADHD?
- ADHD może być dziedziczne, ale środowisko rodzinne ma też znaczenie
- Czy można zmniejszyć ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka, gdy rodzic miał to zaburzenie?
Czym jest ADHD i jakie są przyczyny?
ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to zaburzenie neurorozwojowe, które powoduje objawy w obszarach nieuwagi, impulsywności i nadpobudliwości psychoruchowej.
Jest wiele możliwych przyczyn ADHD – są one związane z zaburzonym rozwojem mózgu (najczęściej) lub uszkodzeniem mózgu. Zaburzony rozwój może z kolei wynikać z genetyki albo czynników środowiskowych (np. narażenia na metale ciężkie, komplikacji w czasie ciąży). W efekcie może dojść do obniżenia poziomu określonych substancji chemicznych w mózgu, zmniejszonej aktywność mózgu w pewnych obszarach albo np. niedojrzałości konkretnych struktur mózgu. To sprawia, że pojawiają się trudności w koncentracji, impulsywność czy pobudzenie psychoruchowe – charakterystyczne oznaki ADHD.
Problemy zaczynają się we wczesnych latach życia. ADHD jest jednym z najczęściej występujących u dzieci zaburzeń dotyczących zachowania. Rozpoznaje się je u 5-7% dzieci, a objawy utrzymują się często w późniejszym życiu – ADHD stwierdza się u około 3% osób dorosłych. Rozpoznanie problemu u dziecka często skłania rodziców do przemyśleń, czy są w jakiś sposób odpowiedzialni za wystąpienie tego zespołu u potomstwa i czy jest to przypadłość dziedziczna.
Przeczytaj też: ADHD u dorosłych
Czy ADHD jest dziedziczne?
ADHD często jest dziedziczone po rodzicu albo rodzicach. Szacuje się, że około 75% przypadków ADHD wynika z dziedziczenia. Niektóre źródła naukowe podają, że odsetek ten wynosi nawet 90%. Za pozostałe przypadki odpowiadają przyczyny inne niż genetyczne.
Dziedziczność ADHD potwierdzają badania z udziałem bliźniąt jednojajowych i dwujajowych, całego rodzeństwa oraz przyrodniego rodzeństwa ze strony obojga rodziców. Obserwacje rodzin po adopcji również pokazują, że skłonność do ADHD jest dziedziczna, a czynniki środowiskowe i społeczne (w tym np. sposoby wychowania) nie wpływają tak silnie na wystąpienie przypadków tego zaburzenia. Przy czym mogą one oddziaływać na geny i być jedną z przyczyn rozwoju cech zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
Jak podają eksperci na łamach pisma Current Psychiatry Reports stopień dziedziczności ADHD jest podobny do tego występującego w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu (około 80%), choroby afektywnej dwubiegunowej (około 75%) i schizofrenii (około 80%).
Jakie są szanse na odziedziczenie ADHD po rodzicach?
Badania pokazują, że jeśli jeden rodzic ma ADHD, ryzyko, że dziecko je rozwinie, wynosi około 35%. Jeśli mama i tata mają ADHD, to prawdopodobieństwo to jest jeszcze większe.
Na ogół rodzice są nieświadomi obecności zaburzenia u siebie, dopóki nie zostanie taka diagnoza postawiona dziecku. Przyczynia się do tego m.in. zmniejszanie się nasilenia niektórych objawów z wiekiem i to, że kiedy aktualne pokolenie 30-latków i 40-latków było w wieku szkolnym, to diagnostyka ADHD w Polsce nie była tak dobrze rozwinięta jak dzisiaj
– mówi Joanna Maciejewska, psycholog.
Zauważono też, że ryzyko pojawienia się ADHD u rodzeństwa dziecka z ADHD wynosi od 26 do 42%. W pracy, która ukazała się w 2008 roku na łamach American Journal of Medical Genetics, wskazano, że ryzyko pojawienia się ADHD u rodzeństwa dziecka z tym problemem jest 9-krotnie większe niż w całym społeczeństwie. Okazuje się też, że chłopcy są bardziej obciążeni ryzykiem odziedziczenia ADHD niż dziewczynki.
Jak dziedziczy się ADHD po rodzicach?
Na ogół jest dziedziczona skłonność do rozwoju ADHD, poprzez otrzymanie od rodzica lub rodziców genów zwiększających ryzyko wystąpienia tego zespołu. Dokładny sposób dziedziczenia ADHD nie jest znany. Zbadanie mechanizmu utrudnia to, że za problem może odpowiadać wiele różnych genów. Przy czym można uznać, że im więcej nieprawidłowych genów, tym większe ryzyko, że objawy się pojawią i będą poważniejsze.
Jakie geny odpowiadają za rozwój ADHD i co z tego wynika?
Naukowcy są przekonani, że geny wpływają na wystąpienie ADHD u dziecka. W związku z tym od lat poszukują wariantów DNA, które odpowiadają za podatność na to zaburzenie. Okazuje się, że rzadko winny jest defekt pojedynczego genu. W wielu przypadkach są to zmiany wielogenowe – z ADHD powiązano dziesiątki genów.
Jednym z ważniejszych jest gen DRD4, który nazywany jest też genem „poszukiwania nowości”. U osób z ADHD jest on dłuższy, co sprawia, że większa jest skłonność do ryzyka, poszukiwania nowych i intensywnych doznań. Wiąże się to z obniżoną czułością receptorów dopaminowych. Organizm potrzebuje nowych silniejszych wrażeń, aby zwiększyć produkcję dopaminy i zaspokoić swoją potrzebę.
Gdy „geny ADHD” wystąpią u dziecka, często okazuje się, że związki chemiczne w mózgu nazywane neuroprzekaźnikami (zwłaszcza wspomniana dopamina) nie działają prawidłowo. Przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi w mózgu jest wówczas zakłócone. U niektórych osób zauważono mniejszą aktywność mózgu w określonych obszarach lub niedojrzałość konkretnych regionów. Przez to pojawiają się kłopoty z pamięcią, koncentracją, kontrolą emocji, precyzją ruchów czy nastrojem.
ADHD może być dziedziczne, ale środowisko też ma znaczenie
Do czynników ryzyka ADHD zalicza się też czynniki środowiskowe, takie jak np.:
- komplikacje w ciąży, np. ciężka infekcja, nadciśnienie, picie alkoholu, przyjmowanie narkotyków lub przedwczesny poród,
- niedotlenienie w trakcie porodu,
- uraz głowy dziecka na wczesnym etapie życia,
- udar u dziecka,
- nadmierne narażenie na ołów.
Czynniki ryzyka mogą wpływać na geny i aktywować objawy ADHD. Błędy wychowawcze mogą za to nasilać trudności u dziecka. Rodzic z tym samym zaburzeniem może przekazywać nieprawidłowe wzorce postępowania dziecku. Dlatego tak ważne jest, aby był on świadomy również własnych trudności i aby cała rodzina otrzymała fachową pomoc
– uważa Joanna Maciejewska, psycholog.
Czy można zmniejszyć ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka, gdy rodzic miał to zaburzenie?
Na ten temat krąży wiele mitów. Nie udowodniono, żeby takie czynniki jak nadmiar cukru w diecie, złe rodzicielstwo, oglądanie telewizji, szczepienia czy granie w gry przyczyniały się do rozwoju ADHD. To nie oznacza, że inne składowe niż geny nie mają znaczenia.
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia u dziecka ADHD, należy zapobiegać czynnikom ryzyka takim jak komplikacje w ciąży, picie alkoholu ciężarnej, urazy ośrodkowego układu neurologicznego u dziecka po porodzie, które mogą wpływać na wystąpienie zespołu nadpobudliwości.
Dzieci z ADHD nie powinny być zbyt krytycznie oceniane, a niestety często tak właśnie się dzieje. Zgłaszają się do mnie rodzice, którzy oczekują „wyleczenia” dziecka, nie dostrzegając niczego do naprawienia u siebie. Nie widzą też własnego wpływu na jego zachowanie. Są zapracowani, w ciągłym biegu, oczekują, że dziecko będzie poukładane i nie będzie przeszkadzać. Wiele dorosłych osób z ADHD pamięta z okresu dzieciństwa ciągłe przywoływanie do porządku i krzywdzące opinie, np. „zdolny, ale leniwy”, „nie wierć się”, „uspokój się” i inne. Nie tędy droga. Pamiętajmy, że dziecko nie ma wpływu na objawy zaburzenia, a nadmierna krytyka będzie tylko nasilać niepokój, spowoduje obniżenie nastroju i poczucia własnej wartości
– mówi Joanna Maciejewska, psycholog.
Zapewnienie dziecku właściwej opieki, dostępu do fachowego wsparcia, dobrych wzorców, bezpieczeństwa i miłości może łagodzić trudności wynikające z ADHD i ułatwić dziecku codzienne funkcjonowanie. Są to czynniki, które możemy kontrolować.
Źródła:
Faraone SV, Larsson H. Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. Mol Psychiatry. 2019 Apr;24(4):562-575. doi: 10.1038/s41380-018-0070-0,
Grimm O, Kranz TM, Reif A. Genetics of ADHD: What Should the Clinician Know? Curr Psychiatry Rep. 2020 Feb 27;22(4):18. doi: 10.1007/s11920-020-1141-x,
Chen W et al., DSM-IV combined type ADHD shows familial association with sibling trait scores: a sampling strategy for QTL linkage. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet. 2008 Dec 5;147B(8):1450-60. doi: 10.1002/ajmg.b.30672,
R.A. Barkley, ADHD. Podjąć wyzwanie, Wydanie II, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.
Czytaj także:
Diagnoza ADHD u dorosłych i dzieci. Kto i gdzie rozpoznaje ADHD?
ADHD a ADD – czym się różnią, jak się diagnozuje i leczy te zaburzenia?
„Kobiece” ADHD – jak je rozpoznać i okiełznać?
„Instrukcja obsługi” ADHD-owca. Psycholog radzi, jak postępować z dzieckiem i dorosłym z ADHD
9 popularnych suplementów na ADHD. Które naprawdę działają, a które to strata pieniędzy?
Jest psychologiem, psychotraumatologiem, psychoterapeutą dialektyczno-behawioralnym, specjalistą ds. terapii uzależnień i współuzależnienia. Specjalizuje się w diagnozie ADHD oraz w diagnostyce zaburzeń osobowości. Jest absolwentką studiów Doctor of Public Health (DPH) w ramach członkostwa w Business Graduates Association (BGA) należącym do BGA&AMBA w Londynie. Ukończyła specjalizację w Instytucie Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie z akredytacją Ministerstwa Zdrowia w Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Jest absolwentką całościowego szkolenia z psychoterapii dialektyczno-behawioralnej DBT Comprehensive, magistrem psychologii o specjalności: psychologia kliniczna i osobowości, które ukończyła z wyróżnieniem oraz magistrem studiów z psychotraumatologii i absolwentką Harvard Medical School, gdzie ukończyła szkolenie z leczenia wszystkich postaci lęku. Ukończyła również całościowe 4-częściowe szkolenie z mentalizacji (MBT Adult) w Instytucie Anny Freud w Londynie. Joanna Maciejewska regularnie uczestniczy w kongresach naukowych, szkoleniach, jest pod stałą superwizją u Superwizorów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Prowadzi psychoterapię indywidualną osób dorosłych i młodzieży oraz psychoterapię grupową dla kobiet współuzależnionych. Pracuje również z parami doświadczającymi kryzysu w związku – zrealizowała program szkoleniowy Psychoterapia par i małżeństw w Akademii Psychoterapii Inter Ego w Warszawie oraz Terapię schematów z elementami terapii małżeńskiej w Centrum Badań Psychologicznych w Warszawie.
Specjalistka pracuje w nurcie integracyjnym, co oznacza, że wykorzystuje różne nurty i techniki, by dopasować je do indywidualnych potrzeb klienta.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
