Cechy indywidualne człowieka – przyczyna anoreksji
M. Wolska, na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz własnych doświadczeń badawczych i terapeutycznych, proponuje, aby do charakterystycznych cech dziewcząt chorujących na anoreksję zaliczyć:
– odpowiedzialność, solidność, obowiązkowość, pilność;
– niską samoocenę;
– wysokie ambicje i wzmożoną potrzebę sukcesu;
– trudności w kontaktach z rówieśnikami;
– trudności w akceptowaniu własnego wyglądu.
Autorka ta wskazuje, że osoby chorujące na anoreksję psychiczną większość obowiązków szkolnych i domowych wykonują rzetelnie i sumiennie. Odczuwają silną potrzebę sukcesów, a jednocześnie pomniejszają wartość swoich dokonań i możliwości intelektualnych. Większość czasu spędzają w samotności, mają trudności z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami. Starają się w dużym stopniu spełniać oczekiwania rodziców/dziadków/nauczycieli. Nadmiernie koncentrują się na kształcie własnej sylwetki, przy czym postrzegają ją jako nienaturalnie grubą.
Podobne stanowisko zajmują A. Kozak oraz G. Kozak i stwierdzają, na podstawie wyników badań własnych przeprowadzonych w 2000 i 2001 roku, że
[...] pacjentki z jadłowstrętem w porównaniu ze zdrowymi rówieśniczkami charakteryzuje: niższa samoocena, krytycyzm i surowsza ocena siebie, wątpienie w swoje możliwości, większe trudności adaptacyjne, mniejsze zaufanie do siebie, większy lęk przed bliskością i kontaktami z innymi ludźmi, unikanie konfliktów i częstsze uleganie innym ludziom [...].
Poza tym, zdaniem tych autorów, dziewczętom z anoreksją
[...] nie brak ambicji i chęci odnoszenia sukcesów, jednak nie spostrzegają siebie jako osób szczególnie pracowitych, sumiennych czy wytrwałych w każdym działaniu.
M. Wolska zaznacza, że „cechy takie mogą też występować u dzieci, u których zaburzenia odżywiania się nigdy nie wystąpią”. W związku z tym, zdaniem tej autorki, trzeba zachować ostrożność „przy prognozowaniu przyszłości młodego człowieka tylko i wyłącznie na podstawie tego, jakim był dzieckiem”.
Przeczytaj: Jak osoba z anoreksją postrzega jedzenie?
Właściwości rozwojowe w stadium adolescencji
Okres adolescencji charakteryzuje się dużymi zmianami fizycznymi, emocjonalnymi, poznawczymi i społecznymi młodzieży. Szybki przyrost masy ciała, osiągnięcie dojrzałości płciowej, zmiana proporcji sylwetki bywają powodem licznych zmartwień i niepokojów młodych ludzi. Młodzież w tym okresie nadmiernie koncentruje się na kształcie własnej sylwetki, przesadnie troszczy się o estetykę i higienę ciała. Dużo czasu poświęca na mierzenie i ważenie się oraz – niekiedy – na stosowanie różnorodnych diet odchudzających, przy czym młodzi ludzie porównują swój wygląd z rozpowszechnianym przez media ideałem urody.
Dla wielu adolescentów szczupłe, wysportowane ciało staje się środkiem do zdobycia popularności w grupie rówieśniczej, znalezienia sympatii, zrobienia przyszłej błyskotliwej kariery zawodowej. W konsekwencji młodzież coraz częściej stosuje niewłaściwe, wręcz patologiczne metody zmniejszania masy ciała, takie jak: głodzenie się, stosowanie tzw. cudownych diet, zażywanie leków przeczyszczających/moczopędnych/obniżających łaknienie, wywoływanie wymiotów, uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Takie postępowanie może przyczynić się do wystąpienia anoreksji psychicznej.
W okresie dojrzewania dochodzi do rozwoju zachowań seksualnych, dużych zmian hormonalnych, czasami występuje także tzw. infantylizm psychiczny, czyli niechęć do rozstania się z dziecięcymi zachowaniami. Młodzi ludzie ulegają presji grupy rówieśniczej, podejmują nowe role społeczne, dość często wchodzą w konflikty z rodzicami. W tym okresie pojawia się także kryzys tożsamości płciowej. A. Romejko-Borowiec wskazuje, że
zaburzenia odżywiania się stanowią jeden ze sposobów rozwiązania kryzysu tożsamości płciowej. Jest to rozwiązanie [...] polegające na unikaniu i odroczeniu konfrontacji z rolami dorosłej kobiety.
Czynniki biologiczne
M. Pilecki, na podstawie analizy polskiej i zagranicznej literatury psychologicznej i medycznej dotyczącej przyczyn rozwoju jadłowstrętu psychicznego u dziewcząt, wymienia następujące czynniki biologiczne powstawania anorexia nervosa:
– predyspozycje genetyczne;
– wrodzone uszkodzenie ośrodków regulujących poczucie głodu i funkcje reprodukcyjne w podwzgórzu;
– zaburzenia w percepcji i interpretacji sygnałów z układu pokarmowego.
Wymienione czynniki mogą predysponować do zachorowania na anoreksję, przyspieszać lub zaostrzać przebieg anoreksji, jednak – jak podkreśla wielu badaczy – zależności te powinny być zweryfikowane przez dalsze badania naukowe.
Czynniki rodzinne
Zdaniem S. Minuchina „[...] pewien sposób organizacji rodziny ma związek z pojawieniem się i utrzymaniem objawu [tu: anoreksji – przyp. M. K.]”. Według S. Minuchina rodziny, w których wystąpiły przypadki anoreksji, charakteryzują się następującymi cechami:
– uwikłanie,
– sztywność,
– nadopiekuńczość,
– unikanie konfrontacji i nierozwiązywanie konfliktów,
– włączanie dzieci w konflikty małżeńskie.
S. Minuchin uważa, że typową cechą rodzin anorektycznych jest zacieranie się granic między jej poszczególnymi podsystemami. Zdaniem tego autora prowadzi to do braku indywidualności oraz prywatności poszczególnych osób. Problem jednego członka rodziny staje się problemem całego systemu rodzinnego. Członkowie rodziny anorektycznej, według S. Minuchina, dość często rezygnują z własnych pragnień, potrzeb na rzecz innego członka rodziny. Prowadzi to najczęściej do trudności w osiągnięciu przez nich życiowej autonomii, niezależności, w określeniu własnej tożsamości. Poza tym w rodzinach, w których wystąpiła anoreksja, rodzice dość często organizują czas swoim dzieciom, nie biorąc pod uwagę ich pomysłów, propozycji i inicjatyw. Sprawy wychowywania dzieci są dla nich ważniejsze niż dbanie o jakość relacji małżeńskiej. Taka sytuacja może być przykrywką dla walki małżonków o władzę i prestiż w rodzinie.
Ponadto w rodzinach anorektycznych jedzenie dość często staje się oznaką więzi, wyrazem miłości rodziców do dzieci, sposobem komunikowania się. W związku z tym występują tu takie zachowania, jak: celebrowanie posiłków, dbałość o estetykę posiłków, nagradzanie/karanie dzieci słodyczami.
Przeczytaj: Co może wskazywać na anoreksję?
Normy społeczno-kulturowe
Na podstawie analizy treści spotów reklamowych, magazynów i programów telewizyjnych przedstawiających tendencje w modzie i urodzie, można przypuszczać, że akceptowane ciało współczesnego człowieka powinno być szczupłe. Z. Melosik na określenie tej sytuacji używa terminu „mania szczupłego ciała”. Dla znacznej części dziewcząt (zwłaszcza w stadium adolescencji) „ciało władcze, ciało sprawne i ciało kierownicze to ciało chude”. Posiadanie smukłej, wysportowanej sylwetki staje się dla nich skutecznym środkiem do odnoszenia sukcesów społecznych i zawodowych, do zdobycia przyszłej atrakcyjnej pracy, pozycji w grupie rówieśniczej. W konsekwencji coraz więcej adolescentów ma obsesję na punkcie jedzenia, stosowania różnorodnych diet i kontrolowania masy ciała (np. przez głodzenie się, zażywanie środków przeczyszczających/moczopędnych/obniżających łaknienie, wywoływanie wymiotów, uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych). Takie postępowanie może się przyczynić do wystąpienia anoreksji psychicznej.
Podsumowując rozważania dotyczące przyczyn jadłowstrętu psychicznego, trzeba zaznaczyć, że propagowany przez mass media ideał szczupłej sylwetki jest ważnym, ale nie decydującym czynnikiem występowania anorexia nervosa. Dopiero w połączeniu z innymi, wyżej wzmiankowanymi czynnikami, może się stać przyczyną rozwoju tej choroby.
Fragment pochodzi z książki „Pedagogiczna diagnoza i profilaktyka zaburzeń odżywiania się u młodzieży szkolnej”, autor Marta Kowalczyk, Kraków 2008. Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna w redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
