Chociaż niemożliwe jest w tej chwili pełne wyleczenie Parkinsona, odpowiednie leki hamują jednak jego objawy. Jakie leki stosuje się przy tej chorobie i jakie mogą spowodować skutki uboczne? Pytamy profesora doktora hab. n. med. Jarosława Sławka – neurologa, Prezesa Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
Jaki jest cel leczenia w chorobie Parkinsona?
Prof. dr hab. n. med. Jarosław Sławek: Choroba Parkinsona jest schorzeniem związanym przede wszystkim z zaburzeniami ruchowymi, takimi jak:
- spowolnienie ruchów,
- sztywność mięśniowa,
- zaburzenia postawy, w tym zaburzenia równowagi,
- a także drżenie (wprawdzie występuje nie u wszystkich pacjentów, ale u większości jest obecne).
Głównym celem leczenia jest zmniejszenie objawów choroby, przede wszystkim spowolnienia ruchów, drżenia i sztywności, bo właśnie te trzy najlepiej poddają się leczeniu.
W miarę postępu choroby dochodzą także inne objawy, które nazywamy pozaruchowymi. Są wśród nich takie dolegliwości, jak: spadki ciśnienia, szczególnie przy pionizacji, nazywane spadkami ortostatycznymi, nasilone zaparcia, nasilone zaburzenia w oddawaniu i nietrzymanie moczu.
Może się też pojawiać depresja, pogorszenie funkcji poznawczych, czasami występują zaburzenia psychotyczne, które niekiedy wiążą się również z niepożądanym działaniem leków, a także zaburzenia snu. W takich sytuacjach stosuje się farmakologiczne leczenie objawowe.
To, do czego dążymy, co chcielibyśmy osiągnąć i ku czemu zmierzają badania naukowe, to znaczne spowolnienie przebiegu choroby lub jej zatrzymanie. W tym celu jednak musielibyśmy znać dokładną przyczynę lub chociaż sposób jej rozprzestrzeniania się w układzie nerwowym, a ponieważ jej nie znamy, to na razie nie jesteśmy w stanie jej wyeliminować, czyli wyleczyć pacjenta.
Choroba ma charakter postępujący, znając zatem jej patogenezę, czyli właśnie sposób rozprzestrzeniania się, mechanizm powstawania objawów, potencjalne nowoczesne terapie wdrożone na wczesnym etapie mogłyby spowolnić jej przebieg.
Jakie leki stosuje się w chorobie Parkinsona i na jakie objawy działają?
Wiodącym lekiem w chorobie Parkinsona, często nazywanym „złotym standardem”, jest od prawie pięćdziesięciu lat lewodopa. To aminokwas, prekursor dopaminy, której brakuje w mózgu osoby z chorobą Parkinsona.
Samej dopaminy nie możemy podawać pacjentom, ponieważ nie przechodzi ona przez barierę krew-mózg, a więc nie wchodzi do mózgu. Dlatego wymyślono lewodopę, która jest jej prekursorem i bez problemu przedostaje się do mózgu, gdzie jest przerabiana na dopaminę.
Inne leki, które są na drugim miejscu pod względem siły działania, to leki z grupy agonistów dopaminy, czyli takie, które działają na receptory stymulowane przez dopaminę. Poniekąd więc naśladują one jej działanie.
Inne leki to z kolei takie, które ograniczają rozkład lewodopy/dopaminy, czyli tak zwane inhibitory dwóch szlaków metabolicznych jej rozkładu. Do tej grupy należą takie leki jak rasagilina, entakapon, tolkapon, opikapon.
Wśród tych wspomnianych wcześniej agonistów dopaminy mamy kilka leków o różnym mechanizmie działania. W Polsce dostępne są: pramipeksol, ropinirol, piribedil i rotygotyna, która jest jedynym lekiem w plastrze podawanym przezskórnie. Działają one głównie na objawy ruchowe, ale niektóre także poprawiają funkcje pozaruchowe.
Niestety w miarę postępu choroby leki także są przyczyną różnych działań niepożądanych. Lewodopa, a szczególnie agoniści dopaminy, obniżają ciśnienie tętnicze. Wspomniana wcześniej hipotonia, czyli spadki ciśnienia przy pionizacji, np. przy wstawaniu z łóżka czy z fotela, mogą być przez te leki nasilone. Po stosowaniu leków mogą również pojawić się zaburzenia psychotyczne, takie jak omamy wzrokowe.
O czym jeszcze powinien pamiętać chory?
Poza samą farmakoterapią warto zwrócić uwagę na inne aspekty, które w mogą wpływać na skuteczność leczenia. Na każdym etapie leczenia istotne znaczenie ma m.in. prawidłowe odżywianie oraz dostosowanie diety do przyjmowanych leków.
Leków takich jak lewodopa nie należy podawać z pokarmami białkowymi, ponieważ powodują one zmniejszenie jej wchłaniania i słabszy efekt działania.
U niektórych pacjentów w zaawansowanym stadium choroby Parkinsona obserwuje się chudnięcie, które stanowi niekorzystny wskaźnik przebiegu choroby. Terapie w zaawansowanym okresie mogą także wpływać na zmianę masy ciała. Dlatego też w 2018 roku wspólnie z interdyscyplinarną grupą ekspertów przygotowaliśmy rekomendacje dotyczące leczenia żywieniowego w chorobie Parkinsona.
Więcej na temat diety w chorobie Parkinsona
Czy wszystkie leki przy tej chorobie są dostępne na receptę?
Tak. Są to bowiem silne leki, o których wdrożeniu musi zadecydować lekarz. Są jednak metody leczenia wspierającego w chorobie Parkinsona, które po konsultacji z lekarzem pacjent lub jego opiekun mogą zakupić bez recepty w aptekach. Jest to na przykład wymienione wcześniej żywienie medyczne, czyli specjalistyczne preparaty odżywcze, które zapewniają choremu odpowiednią podaż wszystkich składników odżywczych.
Jak już wspomniałem, odpowiednie odżywienie organizmu jest niezwykle ważne w chorobie Parkinsona. W celu uzyskania jak najlepszego efektu leczenia lewodopą lekarz powinien zwrócić uwagę na potrzebę ograniczenia ilości białka w diecie. Ale to nie oznacza eliminacji białka, które jest bardzo potrzebne dla różnych funkcji organizmu. Oznacza to tylko zmianę czasu przyjmowania pokarmów białkowych.
Często stosuje się dietę z redystrybucją białka, czyli zmniejszeniem jego ilości podczas śniadania i obiadu na korzyść posiłku wieczornego. Poza tym zażywane leki, jak lewodopa, wpływają na zwiększone zapotrzebowanie na witaminy z grupy B, przede wszystkim B6, B12, PP i kwas foliowy. A dodatkowo występujące u większości chorych drżenie zwiększa zapotrzebowanie na energię.
Z posiłkami i przyjmowaniem leków wiąże się też problem dysfagii, czyli problemów z połykaniem. W takich sytuacjach należy spożywać posiłki ostrożnie, powoli, dobierając ich konsystencję do możliwości chorego. Dostępne są w aptekach specjalne zagęszczacze pokarmu dla chorych z zaburzeniami połykania, które mogą chronić chorego przed zachłyśnięciem się.
Ile kosztuje leczenie tej choroby?
Leczenie choroby Parkinsona nie jest tanie dla systemu opieki zdrowotnej, ale dla samych pacjentów nie stanowi bardzo dużego obciążenia finansowego, ponieważ większość leków, szczególnie tych podstawowych, jest refundowana.
Największa refundacja, bo pacjent płaci tylko ryczałt, czyli 3,20 zł za opakowanie, obejmuje podstawowy lek w tej chorobie, czyli lewodopę. Natomiast inne leki, takie jak grupa agonistów dopaminy, są refundowane na poziomie 30%. W stu procentach odpłatne są natomiast rotygotyna w plastrach, rasagilina, entakapon, tolkapon, czyli leki poprawiające efektywność działania lewodopy.
Czy leki, o których Pan wspomniał, mają jakieś skutki uboczne?
Skutkami ubocznymi tak zwanych leków dopaminergicznych, czyli takich, które poprawiają poziom dopaminy albo działają bezpośrednio na receptory, na początku przyjmowania najczęściej mogą być nudności i wymioty. Zdarza się to jednak szczególnie wtedy, kiedy lekarz przepisze zbyt dużą początkową dawkę leku.
Dlatego zasadą terapii jest powolne zwiększanie dawki, a także podawanie leku na samym początku stosowania w trakcie posiłków, żeby ten efekt zniwelować.
Natomiast objawy niepożądane, które pojawiają się trochę później, to wspomniane spadki ciśnienia, zwiększenie ryzyka zaburzeń psychotycznych, czyli np. omamów wzrokowych.
Po niektórych lekach z grupy agonistów dopaminy może wystąpić zespół zaburzeń kontroli impulsów. Co to oznacza? Mianowicie u osób, które mają skłonność do uzależnień, może pojawić się patologiczny hazard, hiperseksualizm, nadmierne objadanie się, patologiczne zakupy, np. w internecie. Dlatego lekarz przed włączeniem leków, a także w trakcie terapii powinien zebrać dokładny wywiad, czy pacjent nie miał w przeszłości epizodów uzależnień np. od alkoholu, bo to jest dodatkowy czynnik ryzyka rozwoju tych powikłań.
U niewielkiej grupy chorych zdarzają się też nagłe zaśnięcia, które mogą być niebezpieczne dla osób prowadzących pojazdy.
Trzeba jednak zaznaczyć, że większość leków w chorobie Parkinsona jest bezpieczna, dobrze tolerowana przez organizm, nie uszkadza nerek, wątroby ani innych narządów i można je stosować przez wiele lat bez żadnych skutków niepożądanych.
Zobacz też:
Rehabilitacja przy późnych objawach Parkinsona
Jak opiekować się osobą chorą na Parkinsona?
Kierownik Oddziału Neurologicznego i Udarowego Szpitala św. Wojciecha w Gdańsku oraz Kierownik Zakładu Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, Prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, które jest także partnerem kampanii edukacyjnej „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą”.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
