Chociaż w 90% zabiegi transplantacji kończą się sukcesem, to jednak odrzucenia przeszczepów są głównym problemem transplantologii (obok niewystarczającej liczby dawców). Każde przeszczepienie narządu jest dla organizmu biorcy sygnałem uruchamiającym mechanizmy odporności humoralnej i komórkowej. Reakcja jest tym silniejsza, im większe są różnice antygenowe między dawcą i biorcą. Dobra wiadomość jest taka, że odrzucanie przeszczepu może być zahamowane odpowiednimi lekami. W niektórych przypadkach możliwe jest też kilkukrotne poddanie się przeszczepowi tego samego organu. Odrzucanie przeszczepu wymaga czasami niestety usunięcia narządu.
Spis treści:
- Odrzucenie przeszczepu - na czym polega?
- Odrzucenie przeszczepu - rodzaje (nadostre, ostre, przewlekłe)
- Jak rozpoznać odrzucanie przeszczepu?
- Odrzucanie przeszczepu - rokowania
- Zapobieganie odrzuceniu przeszczepu
Odrzucenie przeszczepu - na czym polega?
Odrzucenie przeszczepu jest reakcją obronną organizmu na obce białka znajdujące się w przeszczepie (czyli przeszczepionym narządzie lub tkance). Odrzucanie przeszczepu jest procesem, w którym układ odpornościowy rozpoznaje obcy składnik w organizmie, produkuje różnorodne komórki obronne (w tym limfocyty, przeciwciała, makrofagi, komórki NK), które stopniowo uszkadzają przeszczep, traktując go jako wroga.
Rolą układu odpornościowego jest ochrona organizmu przed wrogimi związkami (np. zarazkami, toksynami, a nawet komórkami rakowymi). Układ immunologiczny rozpoznaje je poprzez antygeny, czyli białka umieszczone na powierzchni obcych komórek. Po pojawieniu się danego antygenu w organizmie identyfikuje go i zaczyna atakować. Niestety również narządy oraz tkanki, które ratują życie i zdrowie, są rozpoznawane jako obce ciała, które należy zniszczyć. Jest to reakcja trudna do przewidzenia. Na szczęście dochodzi do niej coraz rzadziej dzięki postępowi medycyny.
Odrzucenie przeszczepu - rodzaje
Odrzucanie przeszczepu można podzielić na 3 rodzaje:
- nadostre,
- ostre,
- przewlekłe.
Nadostre odrzucanie przeszczepu
Nadostre odrzucanie przeszczepionego narządu jest spowodowane istniejącymi już przed wszczepieniem przeciwciałami przeciwko antygenom dawcy. Obecność przeciwciał przeciwko cząsteczkom MHC, antygenom grupowym ABO czy antygenom swoistym dla śródbłonka może wywołać tego typu reakcję.
Przebieg nadostrego odrzucania jest bardzo gwałtowny. Trwa kilka minut, dochodzi do masywnego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego oraz obfitych nacieków zapalnych wokół przeszczepionego narządu i martwicy krwotocznej tkanek.
Rozpoznanie nadostrego odrzucania jest bezwzględnym wskazaniem do usunięcia wszczepionego narządu celem zapobiegnięcia silnej odpowiedzi immunologicznej biorcy oraz rozwinięcia się rozległej martwicy tkanek. Obecnie rutynowo stosuje się test cytotoksyczny między surowicą biorcy a limfocytami dawcy. Praktyka ta znacząco zredukowała przypadki nadostrego odrzucenia przeszczepu w transplantologii.
Ostre odrzucanie przeszczepu
Ostre odrzucanie najczęściej występuje w pierwszych trzech miesiącach od przeszczepienia narządu. Klinicznie cechuje się pogorszeniem czynności przeszczepionego narządu. Ostre odrzucanie jest procesem odwracalnym. Podstawą leczenia są glikokortykosteroidy podawane w dużych dawkach.
Późne rozpoznanie procesu odrzucania i wdrożenie leczenia w czasie, kiedy choroba postępuje, może skutkować nieodwracalnym zniszczeniem przeszczepionego narządu. Dlatego tak ważny jest ścisły nadzór nad pacjentem w pierwszych miesiącach po transplantacji.
Przewlekłe odrzucanie przeszczepu
Przewlekłe odrzucanie przeszczepu jest najczęstszą formą odrzucania i główną przyczyną niepowodzeń transplantacji. Rozwija się powoli przez lata od transplantacji narządu.
Procesy zapalne toczące się w przeszczepionym narządzie prowadzą do stopniowego niszczenia komórek przeszczepu, a zmiany naczyniowe przyczyniają się do zwężenia świateł naczyń. W efekcie tych procesów dochodzi do niewydolności przeszczepionego narządu.
Jak rozpoznać odrzucanie przeszczepu?
Objawy świadczące o odrzucaniu przeszczepu mogą być różne w zależności od rodzaju przeszczepianego narządu oraz mechanizmów odrzucania. O odrzucaniu przeszczepu mogą świadczyć np.:
- w przypadku nerki: ból w okolicy przeszczepu, stan podgorączkowy lub gorączka, zmniejszenie ilości oddawanego moczu, obrzęki, wzrost stężenia kreatyniny, białkomocz, nadciśnienie tętnicze,
- w przypadku wątroby: złe samopoczucie, ból brzucha, powiększenie wątroby i śledziony, czasami gorączka i wodobrzusze, żółtaczka,
- w przypadku trzustki: nieprawidłowe stężenie glukozy, wysokie stężenie amylazy i lipazy,
- w przypadku serca: niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca, choroby naczyń wieńcowych, duszność, osłabienie,
- w przypadku płuc: mniejsza tolerancja wysiłku, osłabienie, brak apetytu, spadek saturacji, stany podgorączkowe, kaszel, obrzęki.
Aby rozpoznać odrzucenie wykonuje się m.in. biopsję przeszczepionego narządu, co pozwala potwierdzić odrzucenie. Biopsja może również pomóc we wczesnym wykryciu odrzucenia przeszczepu, kiedy nie ma jeszcze objawów. W zależności od tego, jaki narząd był przeszczepiany, w diagnostyce odrzucenia wykonuje się inne badania, np. USG nerek, ECHO serca czy RTG klatki piersiowej.
Odrzucanie przeszczepu - rokowania
Statystyki dotyczące powodzenia zabiegów transplantacyjnych w dłuższej perspektywie są różne i zależą od rodzaju przeczepionego narządu czy tkanki. Uważa się, że gorsze rokowania ma przewlekłe odrzucanie przeszczepu niż ostre. W takich przypadkach częściej konieczne jest wykonanie ponownego zabiegu. Epizody ostrego odrzucania rzadko prowadzą do niewydolności narządowej i są skuteczniej leczone. Na rokowanie kluczowy wpływ ma przyjmowanie leków immunosupresyjnych, które odbywa się zazwyczaj do końca życia.
Zapobieganie odrzuceniu przeszczepu
Odrzucaniu przeszczepów można zapobiegać poprzez odpowiednie stosowanie leczenia immunosupresyjnego, które redukuje odpowiedź układu odpornościowego na przeszczepiony narząd. Kluczową sprawę stanowi również staranne dobieranie dawców z punktu widzenia antygenów zgodności tkankowej. Ale to nie wszystko. Należy dbać o zdrowie, przestrzegać zaleceń lekarskich i strać się unikać infekcji, ponieważ mogą one mieć wpływ na odrzucenie narządu. Ryzyko takie stwarzają też niektóre leki, dlatego z ostrożnością trzeba podchodzić do samoleczenia i wszelkie wątpliwości konsultować z lekarzem. Aby zapobiec odrzuceniu przeszczepu, należy też wykonywać wymagane badania kontrolne.
Wykorzystano fragmenty artykułu Michała Rutkowskiego. Treść została pierwotnie opublikowana 26.01.2012.
Czytaj także:
Co jest dobre dla nerek? 10 sposobów na zachowanie nerek w dobrej formie
Dializa nerek – jaką metodę wybrać?
Jak przygotować się do przeszczepu nerki?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
