Spis treści:
- Opryszczka - czym jest?
- Opryszczka - drogi zakażenia
- Rodzaje opryszczki
- Objawy opryszczki
- Przyczyny nawrotu opryszczki
- Opryszczka w ciąży
- Opryszczka u noworodków
- Opryszczka u niemowląt i dzieci
- Leczenie opryszczki
- Jak się pozbyć opryszczki? Domowe sposoby
- Powikłania opryszczki
- Czy można wyleczyć opryszczkę?
Opryszczka - czym jest?
Opryszczka jest chorobą zakaźną wywoływaną przez Herpes simplex virus (HSV). HSV jest powszechnie występującym DNA-wirusem, który dostaje się do organizmu i pozostaje w nim już do końca życia, co pewien czas uaktywniając się i wywołując objawy.
Do pierwszego w życiu zakażenia opryszczką (pierwotnego) dochodzi najczęściej między 16. a 29. rokiem życia.
Opryszczka występuje pod postacią pęcherzykowej wysypki, na styku skóry i błon śluzowych, przeważnie w okolicy ust lub narządów płciowych.
Chociaż zakażenie w większości przypadków ma łagodny przebieg, może powodować objawy ogólnoustrojowe i wymagać leczenia szpitalnego. Opryszczka najbardziej niebezpieczna jest dla kobiet ciężarnych, noworodków oraz osób z obniżoną odpornością.
Opryszczka – drogi zakażenia
Do zakażenia opryszczką dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z zakażoną osobą, a dokładniej z wydzieliną zawierającą wirusa, i w mniejszym stopniu drogą kropelkową, np. podczas mówienia z bliskiej odległości. Opryszczka może być transmitowana przez ślinę, poprzez uszkodzenia naskórka oraz w trakcie stosunku płciowego.
Najbardziej zaraźliwe są wypełnione płynem i pękające pęcherzyki. Mniej zakaźne są przyschnięte, gojące się zmiany.
Do zakażenia opryszczką może dojść gdy występują objawy, ale też podczas bezobjawowej reaktywacji wirusa (ok. 70% przypadków zakażenia). Wirus opryszczki co pewien czas jest obecny w ślinie, nasieniu, wydzielinie z pochwy lub szyjki macicy.
Rodzaje opryszczki
Wyróżnia się dwa rodzaje wirusa opryszczki:
- HSV-1 – wywołuje głównie zmiany w okolicy czerwieni wargowej (opryszczka na ustach, opryszczka wargowa), na śluzówce jamy ustnej, dziąseł, spojówek, ale też na tułowiu lub rękach, rzadko zakażenie narządów płciowych (opryszczkę genitalną),
- HSV-2 – wywołuje opryszczkę narządów płciowych oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Opryszczka – objawy
Objawy opryszczki zależą od rodzaju zakażenia (pierwotne czy nawrotowe), miejsca zakażenia, wieku i odporności danej osoby.
Objawy opryszczki wargowej
Opryszczka na ustach, zwana opryszczką wargową, jest najczęstszą postacią zakażenia wirusem HSV. Jej objawy to:
- objawy prodromalne: mrowienie i pieczenie w okolicy ust, następnie zaczerwienienie, obrzęk, ciepło, ból lub swędzenie, zanim pojawi się wysypka,
- bolesne, wypełnione płynem pęcherzyki, występujące w skupiskach, pojawiające się na wargach, skórze wokół warg, a czasami w jamie ustnej - wówczas występują w postaci aft.
Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką wargową
Pierwsze w życiu zakażenie, czyli pierwotne zakażenie wirusem opryszczki, przebiega zwykle jako opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł. Szczególnie narażone są na nie dzieci do 5. roku życia. Na ogół choroba ma łagodny przebieg, ale zdarzają się przypadki wymagające pobytu w szpitalu. Objawami są wówczas:
- wysoka gorączka,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- drażliwość,
- duże osłabienie,
- utrudnione przyjmowanie posiłków i płynów,
- bolesne, drobne pęcherzyki w jamie ustnej, które pękają i zmieniają się w owrzodzenia i nadżerki.
Objawy opryszczki narządów płciowych
Opryszczka narządów płciowych jest najczęstszą wirusową chorobą przenoszona drogą płciową. Głównym objawem są drobne pęcherze na czerwonym tle, wypełnione płynem w okolicach intymnych. Z czasem pęcherze pękają i zamieniają się w owrzodzenia i nadżerki.
U kobiet opryszczka genitalna objawia się:
- zmianami na wargach sromowych, w pochwie i na szyjce macicy,
- obrzękiem warg sromowych,
- bólem, szczególnie w trakcie poruszania się.
U mężczyzn opryszczka narządów płciowych objawia się zmianami na napletku, żołędzi i skórze prącia.
Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką narządów płciowych
Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką narządów płciowych pojawiają się między 2. a 12. dniem od kontaktu z osobą zakażoną. Należą do nich:
- pęcherze występujące na początku na wargach sromowych i przedsionku pochwy, z czasem przemieszczające się na krocze i w kierunku odbytu; w niektórych przypadkach pęcherze pojawiają się również w pochwie i na szyjce macicy,
- dodatkowo mrowienie skóry oraz objawy ogólnoustrojowe, jak podwyższona temperatura, złe samopoczucie, bóle mięśniowe,
- czasami u kobiet problemy z oddawaniem moczu.
Przyczyny nawrotu opryszczki
Są pewne czynniki, które sprzyjają nawrotom opryszczki. Do reaktywacji wirusa może dojść w wyniku:
- nadmiernego stresu,
- wychłodzenia organizmu,
- wysiłku fizycznego,
- przeziębienia,
- po ekspozycji słonecznej,
- miesiączki,
- obniżenia odporności,
- chorób nowotworowych,
- przyjmowania leków immunosupresyjnych,
- urazu w okolicy ust,
- działania wiatru, mrozu.
Opryszczka może pojawić się również bez konkretnej przyczyny.
Opryszczka w ciąży
Według statystyk około 20% kobiet w ciąży jest zakażonych wirusem opryszczki, a u około 2% dochodzi do zakażenia w trakcie ciąży. Największe ryzyko występuje u kobiet, które mają za sobą związki partnerskie trwające krócej niż rok.
Największe ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko występuje wtedy, gdy do zakażenia doszło w drugiej połowie ciąży, szczególnie w III trymestrze oraz w okresie okołoporodowym. Wówczas organizm matki nie jest w stanie wytworzyć wystarczającej ilości przeciwciał i dziecko jest zagrożone najbardziej poważnymi powikłaniami.
Najbardziej niebezpieczne zakażenia w trakcie ciąży, to zakażenia pierwotne (pierwsze w życiu). Jeśli u kobiety dojdzie tylko do nawrotu opryszczki w trakcie ciąży, to ryzyko przeniesienia wirusa na noworodka jest znacznie mniejsze, niż w przypadku pierwotnego zakażenia. Wynika to z faktu, że organizm matki jest uzbrojony wtedy w większą liczbę przeciwciał, a dodatkowo w trakcie nawrotu choroby namnażanie wirusa jest mniejsze niż w okresie pierwotnego zakażenia.
Zakażenie opryszczką w czasie ciąży jest zagrożeniem dla płodu i może prowadzić do:
- poronienia (do poronień dochodzi w 25% przypadków, gdy do zakażenia płodu opryszczką doszło do 20. tygodnia ciąży),
- niskiej masy urodzeniowej,
- przedwczesnego porodu,
- małogłowia,
- jaskry,
- zapalenia tęczówki,
- małoocza.
Bardzo ważna jest profilaktyka. Jeśli partner kobiety ciężarnej jest zakażony opryszczką narządów płciowych, powinien stosować prezerwatywy, a czasami zaleca się przeciwwirusowe leczenie lub całkowite powstrzymanie się od zbliżeń. Jeżeli partner kobiety ciężarnej przechodzi opryszczkę na ustach, to odradzany jest kontakt oralny. W takich przypadkach należy rozważyć profilaktyczne leczenie przeciwwirusowe partnera.
Opryszczka u noworodków
Do zakażenia opryszczką noworodka może dojść przez łożysko pod koniec porodu, w trakcie porodu lub zaraz po porodzie. Noworodkom zagraża cięższa choroba niż u niemowląt i starszych dzieci. Przebieg takiego zakażenia może być różnorodny.
Jeśli doszło do wewnątrzmacicznego zakażenia opryszczką pod koniec ciąży, to u noworodka objawy opryszczki są widoczne bezpośrednio po urodzeniu lub w ciągu 24-48 godzin po urodzeniu. Gdy do zakażenia u noworodka doszło w czasie porodu, objawy pojawiają się kilka - kilkanaście dni później.
U niektórych noworodków rozwijają się zmiany skórne, śluzówkowe, zmiany w obrębie oczu, u innych występuje postać ogólnoustrojowa o śmiertelności od 30% w przypadku leczonej choroby do 90%, gdy nie jest leczona.
Zakażenie uogólnione może powodować u dziecka uszkodzenie wątroby, zakażenie układu oddechowego oraz uszkodzenie nadnerczy. Gdy wirus opryszczki zaatakuje ośrodkowy układ nerwowy, to w zdecydowanej większości przypadków (70% noworodków) dochodzi do uszkodzeń neurologicznych.
Inną postacią zakażenia noworodkowego jest opryszczka rozsiana – dotyczy ona wielu narządów. Zdarza się, że przebiega z opryszczkowym zapaleniem mózgu. W aż 80% przypadków ta postać choroby kończy się śmiercią.
Jeśli dojdzie do zakażenia opryszczką u noworodka, konieczna jest hospitalizacja i jak najszybsze podanie dziecku leku przeciwwirusowego.
Jeśli kobieta po porodzie ma czynną opryszczkę i boi się zakazić noworodka, powinna podjąć działania zapobiegawcze: unikać bezpośredniego kontaktu dziecka ze zmianami i często myć ręce.
Opryszczka u niemowląt i dzieci
Niemowlęta i dzieci mogą zakazić się opryszczką w wyniku kontaktu z osobami z otoczenia, u których występuje aktywna postać zakażenia.
U dzieci i niemowląt opryszczka ma na ogół dość łagodny przebieg. Pierwotne zakażenie jest często bezobjawowe lub ma postać opryszczkowego zapalenia jamy ustnej. Z objawami opryszczki u niemowlaka należy zgłosić się do pediatry w celu przepisania leku przeciwwirusowego.
Leczenie opryszczki
Należy zacząć od tego, że opryszczka powinna być leczona. Badania wskazują, że szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego pozawala skrócić czas, zasięg i nasilenie choroby, ale przede wszystkim zapobiega powikłaniom.
Podstawowym lekiem stosowanym w zakażeniu opryszczkowym jest acyklowir – lek przeciwwirusowy na receptę, który hamuje replikację wirusów HSV-1 i HSV-2, ale też innych spokrewnionych wirusów. Lek powinien być podany w okresie objawów prodromalnych lub jak najwcześniej od pojawienia się pierwszych zmian. Jest wtedy najskuteczniejszy.
Acyklowir najczęściej jest podawany doustnie, a czasami dożylnie (w przypadku dzieci do 3. miesiąca życia, upośledzonej odporności lub ciężkiej postaci opryszczkowego zakażenia narządów płciowych).
Leczenie opryszczki może występować w różnych schematach. Aby wyleczyć opryszczkę wargową, przyjmuje się na ogół 200 mg acyklowiru 5 razy dziennie lub 400 mg 3 razy dziennie przez 5-10 dni.
Inne leki na opryszczkę to walacyklowir oraz famcyklowir.
Stosowane miejscowo maści i kremy nie są zalecane jako główna metoda leczenia opryszczki, ponieważ są mniej skuteczne i sprzyjają lekooporności wirusa.
Jak pozbyć się opryszczki? Domowe sposoby
Jeśli zakażenie opryszczką ma ciężki przebieg, zmiany pojawiły się na narządach płciowych albo są nasilone, zawsze należy udać się do lekarza. W przypadku niewielkich zmian w okolicy ust, można zastosować domowe leczenie. Do naturalnych środków stosowanych na „zimno” na ustach należą:
- miód,
- płukanki ziołowe z szałwii albo rumianku,
- czosnek,
- preparaty z witaminą E do stosowania miejscowego,
- witamina C,
- maść cynkowa.
Aby pozbyć się opryszczki, lepiej unikać słodyczy (nadmiar cukru nasila objawy) oraz pokarmów alergizujących (mogą osłabiać zdolność organizmu do walki z chorobą).
Powikłania opryszczki
Opryszczka może skutkować różnorodnymi powikłaniami. Zagrożone są zwłaszcza osoby z obniżoną odpornością oraz kobiety ciężarne, u których zakażenie może rzutować na zdrowie płodu i dziecka po narodzinach.
Do powikłań opryszczki wargowej należą:
- wyprysk opryszczkowaty Kaposiego,
- zapalenie siatkówki,
- powikłania ciąży (szczególnie, gdy doszło do pierwotnego zakażenia).
Do powikłań opryszczki narządów płciowych należą:
- zapalenie nerwów obwodowych,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie wątroby,
- powikłania ciąży.
Czy można całkowicie wyleczyć opryszczkę?
Zakażenie wirusem opryszczki jest nieuleczalne. Po pierwszym okresie objawowym wirus opryszczki ukrywa się w zwojach nerwowych przez całe życie osoby zakażonej – w obrębie głowy w nerwie trójdzielnym, a poniżej pasa w zwoju krzyżowym. Tam pozostaje w formie utajonej (latentnej). Okresowo dochodzi do bezobjawowej lub objawowej reaktywacji wirusa.
Źródła:
R. Nowicki (red.), S. Majewski (red.), Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019,
A. Boroń-Kaczmarska (red.), A. Wiercińska-Drapało (red.), Choroby a zakaźne i pasożytnicze, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020,
A. Lesiak, J. Narbutt, Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej, Forum Dermatologicum 2017;3(4):147-151.
Czytaj także:
Ospa u dziecka – ospa wietrzna objawy, zdjęcia, leki i leczenie
Półpasiec - objawy, zdjęcia zmian skórnych, zarażanie, leczenie
Opryszczka narządów płciowych
Domowe sposoby na opryszczkę - tanie, sprawdzone i ogólnodostępne
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
