Opryszczka – objawy, leczenie, profilaktyka. Opryszczka w ciąży i u dzieci

opryszczka fot. Adobe Stock, RFBSIP
Opryszczka to zakażenie wirusowe, najczęściej występujące w postaci wypełnionych płynem surowiczym pęcherzyków w okolicy ust. Przyczyną tej bolesnej wysypki jest zakażenie wirusem Herpes simplex (HSV). Opryszczka zagraża najbardziej kobietom w ciąży, noworodkom oraz osobom z osłabioną odpornością. Zakażenie opryszczką może również obejmować narządy płciowe oraz inne obszary ciała.
/ 27.09.2021 11:43
opryszczka fot. Adobe Stock, RFBSIP

Spis treści:

  1. Opryszczka - czym jest?
  2. Opryszczka - drogi zakażenia
  3. Rodzaje opryszczki
  4. Objawy opryszczki
  5. Przyczyny nawrotu opryszczki
  6. Opryszczka w ciąży
  7. Opryszczka u noworodków
  8. Opryszczka u niemowląt i dzieci
  9. Leczenie opryszczki
  10. Jak się pozbyć opryszczki? Domowe sposoby
  11. Powikłania opryszczki
  12. Czy można wyleczyć opryszczkę?

Opryszczka - czym jest?

Opryszczka jest chorobą zakaźną wywoływaną przez Herpes simplex virus (HSV). HSV jest powszechnie występującym DNA-wirusem, który dostaje się do organizmu i pozostaje w nim już do końca życia, co pewien czas uaktywniając się i wywołując objawy.

Do pierwszego w życiu zakażenia opryszczką (pierwotnego) dochodzi najczęściej między 16. a 29. rokiem życia.  

Opryszczka występuje pod postacią pęcherzykowej wysypki, na styku skóry i błon śluzowych, przeważnie w okolicy ust lub narządów płciowych.

Chociaż zakażenie w większości przypadków ma łagodny przebieg, może powodować objawy ogólnoustrojowe i wymagać leczenia szpitalnego. Opryszczka najbardziej niebezpieczna jest dla kobiet ciężarnych, noworodków oraz osób z obniżoną odpornością.

Opryszczka – drogi zakażenia

Do zakażenia opryszczką dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z zakażoną osobą, a dokładniej z wydzieliną zawierającą wirusa, i w mniejszym stopniu drogą kropelkową, np. podczas mówienia z bliskiej odległości. Opryszczka może być transmitowana przez ślinę, poprzez uszkodzenia naskórka oraz w trakcie stosunku płciowego.

Najbardziej zaraźliwe są wypełnione płynem i pękające pęcherzyki. Mniej zakaźne są przyschnięte, gojące się zmiany.

Do zakażenia opryszczką może dojść gdy występują objawy, ale też podczas bezobjawowej reaktywacji wirusa (ok. 70% przypadków zakażenia). Wirus opryszczki co pewien czas jest obecny w ślinie, nasieniu, wydzielinie z pochwy lub szyjki macicy.

Rodzaje opryszczki

Wyróżnia się dwa rodzaje wirusa opryszczki:

  • HSV-1 – wywołuje głównie zmiany w okolicy czerwieni wargowej (opryszczka na ustach, opryszczka wargowa), na śluzówce jamy ustnej, dziąseł, spojówek, ale też na tułowiu lub rękach, rzadko zakażenie narządów płciowych (opryszczkę genitalną),
  • HSV-2 – wywołuje opryszczkę narządów płciowych oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Opryszczka – objawy

Objawy opryszczki zależą od rodzaju zakażenia (pierwotne czy nawrotowe), miejsca zakażenia, wieku i odporności danej osoby.

Objawy opryszczki wargowej

Opryszczka na ustach, zwana opryszczką wargową, jest najczęstszą postacią zakażenia wirusem HSV. Jej objawy to:

  • objawy prodromalne: mrowienie i pieczenie w okolicy ust, następnie zaczerwienienie, obrzęk, ciepło, ból lub swędzenie, zanim pojawi się wysypka,
  • bolesne, wypełnione płynem pęcherzyki, występujące w skupiskach, pojawiające się na wargach, skórze wokół warg, a czasami w jamie ustnej - wówczas występują w postaci aft.

Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką wargową

Pierwsze w życiu zakażenie, czyli pierwotne zakażenie wirusem opryszczki, przebiega zwykle jako opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł. Szczególnie narażone są na nie dzieci do 5. roku życia. Na ogół choroba ma łagodny przebieg, ale zdarzają się przypadki wymagające pobytu w szpitalu. Objawami są wówczas:

  • wysoka gorączka,
  • powiększenie węzłów chłonnych,
  • drażliwość,
  • duże osłabienie,
  • utrudnione przyjmowanie posiłków i płynów,
  • bolesne, drobne pęcherzyki w jamie ustnej, które pękają i zmieniają się w owrzodzenia i nadżerki.

Objawy opryszczki narządów płciowych

Opryszczka narządów płciowych jest najczęstszą wirusową chorobą przenoszona drogą płciową. Głównym objawem są drobne pęcherze na czerwonym tle, wypełnione płynem w okolicach intymnych. Z czasem pęcherze pękają i zamieniają się w owrzodzenia i nadżerki.

U kobiet opryszczka genitalna objawia się:

  • zmianami na wargach sromowych, w pochwie i na szyjce macicy,
  • obrzękiem warg sromowych,
  • bólem, szczególnie w trakcie poruszania się.

U mężczyzn opryszczka narządów płciowych objawia się zmianami na napletku, żołędzi i skórze prącia.

Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką narządów płciowych

Objawy pierwotnego zakażenia opryszczką narządów płciowych pojawiają się między 2. a 12. dniem od kontaktu z osobą zakażoną. Należą do nich:

  • pęcherze występujące na początku na wargach sromowych i przedsionku pochwy, z czasem przemieszczające się na krocze i w kierunku odbytu; w niektórych przypadkach pęcherze pojawiają się również w pochwie i na szyjce macicy,
  • dodatkowo mrowienie skóry oraz objawy ogólnoustrojowe, jak podwyższona temperatura, złe samopoczucie, bóle mięśniowe,
  • czasami u kobiet problemy z oddawaniem moczu.

Przyczyny nawrotu opryszczki

Są pewne czynniki, które sprzyjają nawrotom opryszczki. Do reaktywacji wirusa może dojść w wyniku:

  • nadmiernego stresu,
  • wychłodzenia organizmu,
  • wysiłku fizycznego,
  • przeziębienia,
  • po ekspozycji słonecznej,
  • miesiączki,
  • obniżenia odporności,
  • chorób nowotworowych,
  • przyjmowania leków immunosupresyjnych,
  • urazu w okolicy ust,
  • działania wiatru, mrozu.

Opryszczka może pojawić się również bez konkretnej przyczyny.

Opryszczka w ciąży

Według statystyk około 20% kobiet w ciąży jest zakażonych wirusem opryszczki, a u około 2% dochodzi do zakażenia w trakcie ciąży. Największe ryzyko występuje u kobiet, które mają za sobą związki partnerskie trwające krócej niż rok.

Największe ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko występuje wtedy, gdy do zakażenia doszło w drugiej połowie ciąży, szczególnie w III trymestrze oraz w okresie okołoporodowym. Wówczas organizm matki nie jest w stanie wytworzyć wystarczającej ilości przeciwciał i dziecko jest zagrożone najbardziej poważnymi powikłaniami.

Najbardziej niebezpieczne zakażenia w trakcie ciąży, to zakażenia pierwotne (pierwsze w życiu). Jeśli u kobiety dojdzie tylko do nawrotu opryszczki w trakcie ciąży, to ryzyko przeniesienia wirusa na noworodka jest znacznie mniejsze, niż w przypadku pierwotnego zakażenia. Wynika to z faktu, że organizm matki jest uzbrojony wtedy w większą liczbę przeciwciał, a dodatkowo w trakcie nawrotu choroby namnażanie wirusa jest mniejsze niż w okresie pierwotnego zakażenia.

Zakażenie opryszczką w czasie ciąży jest zagrożeniem dla płodu i może prowadzić do:

  • poronienia (do poronień dochodzi w 25% przypadków, gdy do zakażenia płodu opryszczką doszło do 20. tygodnia ciąży),
  • niskiej masy urodzeniowej,
  • przedwczesnego porodu,
  • małogłowia,
  • jaskry,
  • zapalenia tęczówki,
  • małoocza.

Bardzo ważna jest profilaktyka. Jeśli partner kobiety ciężarnej jest zakażony opryszczką narządów płciowych, powinien stosować prezerwatywy, a czasami zaleca się przeciwwirusowe leczenie lub całkowite powstrzymanie się od zbliżeń. Jeżeli partner kobiety ciężarnej przechodzi opryszczkę na ustach, to odradzany jest kontakt oralny. W takich przypadkach należy rozważyć profilaktyczne leczenie przeciwwirusowe partnera.

Opryszczka u noworodków

Do zakażenia opryszczką noworodka może dojść przez łożysko pod koniec porodu, w trakcie porodu lub zaraz po porodzie. Noworodkom zagraża cięższa choroba niż u niemowląt i starszych dzieci. Przebieg takiego zakażenia może być różnorodny.

Jeśli doszło do wewnątrzmacicznego zakażenia opryszczką pod koniec ciąży, to u noworodka objawy opryszczki są widoczne bezpośrednio po urodzeniu lub w ciągu 24-48 godzin po urodzeniu. Gdy do zakażenia u noworodka doszło w czasie porodu, objawy pojawiają się kilka - kilkanaście dni później.

U niektórych noworodków rozwijają się zmiany skórne, śluzówkowe, zmiany w obrębie oczu, u innych występuje postać ogólnoustrojowa o śmiertelności od 30% w przypadku leczonej choroby do 90%, gdy nie jest leczona.

Zakażenie uogólnione może powodować u dziecka uszkodzenie wątroby, zakażenie układu oddechowego oraz uszkodzenie nadnerczy. Gdy wirus opryszczki zaatakuje ośrodkowy układ nerwowy, to w zdecydowanej większości przypadków (70% noworodków) dochodzi do uszkodzeń neurologicznych.

Inną postacią zakażenia noworodkowego jest opryszczka rozsiana – dotyczy ona wielu narządów. Zdarza się, że przebiega z opryszczkowym zapaleniem mózgu. W aż 80% przypadków ta postać choroby kończy się śmiercią.

Jeśli dojdzie do zakażenia opryszczką u noworodka, konieczna jest hospitalizacja i jak najszybsze podanie dziecku leku przeciwwirusowego.

Jeśli kobieta po porodzie ma czynną opryszczkę i boi się zakazić noworodka, powinna podjąć działania zapobiegawcze: unikać bezpośredniego kontaktu dziecka ze zmianami i często myć ręce.

Opryszczka u niemowląt i dzieci

Niemowlęta i dzieci mogą zakazić się opryszczką w wyniku kontaktu z osobami z otoczenia, u których występuje aktywna postać zakażenia. 

U dzieci i niemowląt opryszczka ma na ogół dość łagodny przebieg. Pierwotne zakażenie jest często bezobjawowe lub ma postać opryszczkowego zapalenia jamy ustnej. Z objawami opryszczki u niemowlaka należy zgłosić się do pediatry w celu przepisania leku przeciwwirusowego

Leczenie opryszczki

Należy zacząć od tego, że opryszczka powinna być leczona. Badania wskazują, że szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego pozawala skrócić czas, zasięg i nasilenie choroby, ale przede wszystkim zapobiega powikłaniom.

Podstawowym lekiem stosowanym w zakażeniu opryszczkowym jest acyklowir  – lek przeciwwirusowy na receptę, który hamuje replikację wirusów HSV-1 i HSV-2, ale też innych spokrewnionych wirusów. Lek powinien być podany w okresie objawów prodromalnych lub jak najwcześniej od pojawienia się pierwszych zmian. Jest wtedy najskuteczniejszy.

Acyklowir najczęściej jest podawany doustnie, a czasami dożylnie (w przypadku dzieci do 3. miesiąca życia, upośledzonej odporności lub ciężkiej postaci opryszczkowego zakażenia narządów płciowych).

Leczenie opryszczki może występować w różnych schematach. Aby wyleczyć opryszczkę wargową, przyjmuje się na ogół 200 mg acyklowiru 5 razy dziennie lub 400 mg 3 razy dziennie przez 5-10 dni.

Inne leki na opryszczkę to walacyklowir oraz famcyklowir.

Stosowane miejscowo maści i kremy nie są zalecane jako główna metoda leczenia opryszczki, ponieważ są mniej skuteczne i sprzyjają lekooporności wirusa.

Jak pozbyć się opryszczki? Domowe sposoby

Jeśli zakażenie opryszczką ma ciężki przebieg, zmiany pojawiły się na narządach płciowych albo są nasilone, zawsze należy udać się do lekarza. W przypadku niewielkich zmian w okolicy ust, można zastosować domowe leczenie. Do naturalnych środków stosowanych na „zimno” na ustach należą:

  • miód,
  • płukanki ziołowe z szałwii albo rumianku,
  • czosnek,
  • preparaty z witaminą E do stosowania miejscowego,
  • witamina C,
  • maść cynkowa.

Aby pozbyć się opryszczki, lepiej unikać słodyczy (nadmiar cukru nasila objawy) oraz pokarmów alergizujących (mogą osłabiać zdolność organizmu do walki z chorobą).

Powikłania opryszczki

Opryszczka może skutkować różnorodnymi powikłaniami. Zagrożone są zwłaszcza osoby z obniżoną odpornością oraz kobiety ciężarne, u których zakażenie może rzutować na zdrowie płodu i dziecka po narodzinach. 

Do powikłań opryszczki wargowej należą:

  • wyprysk opryszczkowaty Kaposiego,
  • zapalenie siatkówki,
  • powikłania ciąży (szczególnie, gdy doszło do pierwotnego zakażenia).

Do powikłań opryszczki narządów płciowych należą:

  • zapalenie nerwów obwodowych,
  • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
  • zapalenie wątroby, 
  • powikłania ciąży.

Czy można całkowicie wyleczyć opryszczkę?

Zakażenie wirusem opryszczki jest nieuleczalne. Po pierwszym okresie objawowym wirus opryszczki ukrywa się w zwojach nerwowych przez całe życie osoby zakażonej – w obrębie głowy w nerwie trójdzielnym, a poniżej pasa w zwoju krzyżowym. Tam pozostaje w formie utajonej (latentnej). Okresowo dochodzi do bezobjawowej lub objawowej reaktywacji wirusa.

Źródła:
R. Nowicki (red.), S. Majewski (red.), Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019,
A. Boroń-Kaczmarska (red.), A. Wiercińska-Drapało (red.), Choroby a zakaźne i pasożytnicze, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020,
A. Lesiak, J. Narbutt, Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej, Forum Dermatologicum 2017;3(4):147-151.

Czytaj także:
Ospa u dziecka – ospa wietrzna objawy, zdjęcia, leki i leczenie
Półpasiec - objawy, zdjęcia zmian skórnych, zarażanie, leczenie
Opryszczka narządów płciowych
Domowe sposoby na opryszczkę - tanie, sprawdzone i ogólnodostępne

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Redakcja poleca

REKLAMA