„Cichy złodziej kości” to określenie doskonale opisuje chorobę zwaną osteoporozą. Według National Institute of Health Consensus Development Panel (2001) osteoporoza to choroba tkanki kostnej charakteryzująca się obciążeniem wytrzymałości kości, co prowadzi do zwiększenia ryzyka złamań.
Choroba ta rozwija się długo i podstępnie. Ubytek kości następuje powoli i zazwyczaj nie daje on żadnych objawów. W Polsce osteoporozą zagrożonych jest prawdopodobnie aż 9 milionów osób. Większość z nich dowie się o chorobie, gdy dojdzie u nich do złamania kości. Dlatego w walce z osteoporozą niezmiernie ważna jest profilaktyka.
Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy
- wiek – ryzyko wystąpienia choroby zwiększa się powyżej 65. roku życia,
- płeć – osteoporoza dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn, co ma związek z wcześniejszym występowaniem menopauzy u kobiet niż andropauzy u mężczyzn,
- rasa – znacznie częściej chorują osoby rasy białej i żółtej niż przedstawiciele rasy czarnej,
- szczupła budowa ciała lub nadwaga (obciążenie),
- uwarunkowania genetyczne,
- długotrwałe unieruchomienie, które może spowodować zmiany osteoporotyczne nawet u młodych osób,
- menopauza u kobiet – wpływa na to niedobór hormonów, takich jak estradiol i progesteron,
- przyjmowanie leków: kortykosteroidów, nasennych, hormonów tarczycy,
- inne choroby: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, kamica nerkowa,
- inne czynniki, takie jak: zaburzenia miesiączkowania lub pierwotny albo wtórny jej brak, przedwczesne wygaśnięcie aktywności jajników, szereg czynników związanych z dietą ubogobiałkową oraz ubogo wapniową, niedobór wapnia i witaminy D, nadmiar sodu, siedzący tryb życia oraz różnego rodzaju używki (alkohol, papierosy, nadmierne spożywanie kawy).
Warto wiedzieć: Czy grozi ci osteoporoza?
Profilaktyka osteoporozy
Działania profilaktyczne mogą okazać się niezwykle skuteczne i należy je rozważyć szczególnie u osób, które mają jeden lub więcej czynników ryzyka wspomnianych powyżej.
Aby zmniejszyć ryzyko występowania osteoporozy, należy:
- odstawić używki,
- podnieść aktywność fizyczną,
- eliminować upadki,
- dostarczyć odpowiednią ilość wapnia w diecie,
- co 3 lata wykonywać profilaktycznie badanie densytometryczne.
Jakie są objawy osteoporozy?
Osteoporoza w większości przypadków przebiega bezobjawowo, przynajmniej we wczesnych fazach rozwoju choroby. Jest to schorzenie rozwijające się powoli w ciągu wielu lat.
W zaawansowanym stadium objawami choroby są złamania: nadgarstka, kości udowej, kręgów kręgosłupa i – znacznie rzadziej – złamania żeber.
Warto podkreślić, że do złamań osteoporotycznych dochodzi bez wyraźnych przyczyn, są to tzw. złamania samoistne. Aby do tego nie dopuścić, należy przeprowadzić badanie diagnostyczne, które pozwala wykryć osteoporozę w jej stadium bezobjawowym.
Dowiedz się również: Diagnostyka hormonalna u pacjentów z osteoporozą
Jak zdiagnozować osteoporozę?
Najczęściej stosowanymi metodami pomocnymi w diagnozowaniu osteoporozy są różnego rodzaju testy biochemiczne i badania obrazowe (radiologiczne, densytometryczne). Należą do nich zdjęcia przeglądowe kości (radiologiczne, rentgen). Zdjęcia te są najpopularniejszą i najtańszą metodą umożliwiającą diagnozę. Niestety jej podstawową wadą jest fakt, że znaczące ubytki wywołane chorobą widać dopiero, gdy przekroczą 30 proc. masy kostnej. Ograniczona efektywność tych metody jest powodowana także współistnieniem innych zmian zwyrodnieniowych kości, co ma często miejsce u osób w podeszłym wieku.
Densytometria jest obecnie podstawowym badaniem umożliwiającym rozpoznanie osteoporozy na wczesnym etapie choroby. Metoda ta umożliwia niezwykle dokładne i precyzyjne zmierzenie masy kostnej (z dokładnością do 1 proc.). W efekcie dzięki densytometrii możliwe jest stworzenie komputerowego obrazu struktury kości.
Densytometria – na czym polega to badanie?
Densytometria jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce osteoporozy i osteopenii. Dzięki niej możemy nie tylko ocenić ryzyko zachorowania na te choroby, ale również potwierdzić je lub wykluczyć oraz ocenić stopień ich zaawansowania.
Do właściwej oceny ryzyka złamań konieczne jest wykonanie badania densytometrycznego, które obejmuje kręgosłup lędźwiowy oraz szyjkę kości udowej. Densytometria kręgosłupa ocenia wczesne zmiany okołomenopauzalne, których nie widać w szyjce kości udowej. Badanie szyjki kości udowej natomiast pozwala ocenić ryzyko złamań kości długich.
Densytometria jest dwuwymiarową odmianą tomografii komputerowej. Opiera się na radiologicznej ocenie różnicy absorpcji między kością a tkanką tłuszczową i mięśniową. Wartość pomiaru wyrażana jest dwuwymiarowo w gramach (BMC – Bone Mineral Content) i w g/cm2 (BMD – Bone Mineral Density).
Badanie densytometryczne wykonywane jest metodą absorpcjometrii podwójnej energii (DEXA), będącej obecnie standardem w diagnostyce osteoporozy. Badanie jest bezbolesne, nieszkodliwe, nieinwazyjne (dawka otrzymanego promieniowania RTG jest minimalna), krótkotrwałe (całość badania wraz z ułożeniem pacjenta, ustawieniem aparatury i wykonaniem skanu kręgosłupa lędźwiowego i biodra trwa około 20 min.). Badanie wykonuje się pacjentom od 17. roku życia, nie zaleca się go natomiast kobietom w ciąży. Pacjent nie musi się specjalnie przygotowywać do tego badania; nie musi się nawet do niego rozbierać. Powinien jednak poinformować personel, jeśli ma endoprotezę lub ma wszczepione inne metalowe elementy, które mogłyby się znaleźć w obszarze napromieniowania.
Zobacz także: Osteoporoza a sprawność fizyczna – program ćwiczeń
Przebieg badania densytometrycznego
Badany leży na specjalnym stole, ramię densytometru przesuwa się nad ocenianym fragmentem kośćca, a na ekranie monitora pojawia się obraz kości, których gęstość jest mierzona. Badanie trwa do kilkunastu minut.
Komputer przedstawia wynik w postaci wykresu i tabeli. Gęstość minerałów tkanki kostnej podawana jest w gramach na centymetr kwadratowy.
Badanie wykonywane jest na podstawie gęstości mineralnej kości kręgów lędźwiowych oraz szyjki kości udowej
Co daje badanie densytometryczne?
Pomiar gęstości minerałów pozwala pośrednio wnioskować o wytrzymałości kości na obciążenia mechaniczne. Udowodniono istnienie zależności między masą kostną a częstotliwością występowania złamań. Badanie densytometryczne pozwala wcześnie (z wyprzedzeniem od 5 do 20 lat) stwierdzić zwiększone ryzyko złamań kręgów i kości udowej.
Określenie stopnia zmniejszenia zawartości składników mineralnych w kości ma ogromne znaczenie nie tylko we wczesnej diagnostyce osteoporozy, ale również osteopenii, czyli prawdopodobnego zagrożenia osteoporozą. Wykrycie tego zagrożenia z kilku- lub kilkunastoletnim wyprzedzeniem ma zasadnicze znaczenie w podjęciu intensywnej profilaktyki.
Badanie to jest też główną metodą sprawdzania efektów leczenia, pozwala bowiem określić, jak zmienia się gęstość mineralna kości pod wpływem stosowanej terapii.
Polecamy: Jakie są rodzaje osteoporozy?
Jak ocenić ryzyko osteoporozy?
Aby ocenić ryzyko osteoporozy, należy określić zagrożenia wystąpienia tej choroby. Można to zrobić wykonując test ryzyka osteoporozy opracowany przez IOF (Międzynarodowa Fundacja Osteoporozy).
Odpowiedź na poniższe pytania:
1. Czy któreś z Twoich rodziców doznało złamania kości udowej po niewielkim upadku lub stłuczeniu?
2. Czy doznałaś złamania kości po niewielkim upadku lub stłuczeniu?
3. Czy zażywałaś leki kortykosteroidowe, np.: Encorton itp. dłużej niż 3 miesiące?
4. Czy twój wzrost zmniejszył się o więcej niż 3 cm?
5. Czy pijesz regularnie duże ilości alkoholu (znacznie ponad normę, powyżej 0,5 promila we krwi)?
6. Czy wypalasz dziennie więcej niż 20 papierosów?
7. Czy cierpisz na częste biegunki (spowodowane takimi chorobami jak celiakia albo choroba Crohna)?
8. Czy przechodziłaś menopauzę przed 45. rokiem życia?
9. Czy przestałaś miesiączkować na 12 miesięcy lub więcej (z innych powodów niż ciąża)?
Jeżeli co najmniej 2 odpowiedzi są pozytywne, należy skontaktować się z lekarzem.
Zobacz również: Czy weszłaś już w okres przekwitania? - quiz
Autor: materiał przygotowany przez lek. med. Jacka Podsiadłowkiego, specjalisty chirurga ortopedy i traumatologa dorosłych i dzieci (chirurgia i ortopedia dzieci i młodzieży) z Przychodni Rehabilitacyjnej MEDIKAR/ mk
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
