Nieco odwrotnym stanem psychicznym, są zaburzenia maniakalne. Raczej nieczęsto się o nich wspomina, jako o zaburzeniu samym w sobie. Zwykle łączymy je z chorobą afektywną dwubiegunową, zwaną psychozą maniakalno-depresyjną.
Jakie są objawy manii?
Mania jest stanem, który trwa co najmniej tydzień. Podobnie jak w przypadku depresji, jej objawy zostały podzielone na dwie grupy:
- objawy osiowe, czyli podstawowe,
- wtórne, zwane niespecyficznymi.
Do pierwszej grupy zaliczamy wygórowanie nastroju, euforię, ogromne zadowolenie, radość, ale również drażliwość, popadanie w konflikty, wybuchowość i agresję, co określa się mianem dysforii.
Ponadto osoba w manii czuje pobudzenie, które w pewnym momencie staje się męczące dla niej samej. Przeżywa natłok i gonitwę myślową, ma słowotok, jej wypowiedzi to „sałata słowna”, jest gadatliwa, co często jest trudne do opanowania. Szybko rozprasza się jej uwaga, nie może skupić się na jednym problemie, szybko zmienia temat na inny.
Zauważa się rozerwanie związków myślowych, hipermnezję (niewiarygodna poprawa pamięci, ponadnormalna zdolność pamięciowa, zdolność do nieograniczonego odtwarzania zapamiętanych przeżyć psychicznych), aż po skrajne nasilenie wymienionych objawów, zwane szałem maniakalnym, który wymaga leczenia na oddziale psychiatrycznym.
Oprócz tego można zaobserwować problemy ze snem – bezsenność (chory uważa, że nie ma czasu na spanie) trwającą nawet kilka nocy i dni. Jeżeli chodzi o funkcjonowanie fizyczne, człowiek jest pobudzony ruchowo (odczuwa przymus poruszania się, nie może usiedzieć w miejscu, leżeć, odpoczywać), ma zwiększony popęd płciowy (skłonność do przygodnych stosunków płciowych z nieznanymi partnerami).
Mania tak wycieńcza, że może dojść do spadku masy ciała. Chory zaczyna jeść nieregularnie lub pomija posiłki. Może wpaść w nałogi (ciągi alkoholowe, nadmierne palenie papierosów). Często ma problemy z utrzymaniem higieny – na którą „szkoda mu czasu”, jak również ma trudności w doborze ubrań (niepasujące ubrania, przypadkowe zestawienia), czy w wykonaniu makijażu (przesadny, ostry, jaskrawy) – co zwraca uwagę innych i bywa przedmiotem kpin i docinek (wzbudzających agresję).
Poczucie wyjątkowości i „galopu życia” występujące w manii, może zwiększyć próg odczuwalnego bólu fizycznego. Osoba w manii jest dosłownie wszędzie obecna, pełna energii i nie odczuwa zmęczenia. Niespełnienie ambicji wynikającej ze stanu chorobowego wzmaga objawy manii. Dochodzi wtedy do zachowań gwałtownych i agresywnych skierowanych na otoczenie i na samego siebie, stąd konieczna jest pomoc psychiatryczna.
Druga grupa objawów dotyczy zaburzeń treści myślenia oraz zaburzeń aktywności złożonej. Zaburzenia treści myślenia obejmują przesadny bezkrytycyzm, wygórowane poczucie własnej wartości, znaczne zawyżenie samooceny, poczucie wyjątkowych zdolności (urojenia).
Zaburzenia aktywności złożonej odbierane są jako nienaturalna beztroskość, zachowania ryzykowne, spontaniczne rozwody i małżeństwa, przypadkowe podróże, zbędne zakupy, zaciąganie kredytów, zmiana środowiska, miejsc pracy, zainteresowań oraz przekraczanie norm społecznych i częste konflikty z prawem.
Czy zbliżającą się manię można „wyczuć”?
Istnieją objawy zapowiadające manię, choć nie u wszystkich chorych są one obecne. Zwykle dotyczą zaburzeń snu 1-3 dni przed pojawieniem się stanu maniakalnego. Osoba gorzej śpi, budzi się, nie może zasnąć, pojawia się bezsenność. W tym czasie warto już zgłosić się do swojego lekarza. Samodzielne leczenie nic nie pomoże. Stosowanie alkoholu i innych używek w celu „złagodzenia” dyskomfortów, może jedynie przyspieszyć i spotęgować objawy.
Co to jest hipomania?
Hipomania to mania o małym nasileniu. Trwa zwykle kilka dni i nie jest łatwo ją zidentyfikować. Zmiany w zachowaniu osoby dostrzegają wyłącznie znajomi chorego i jego rodzina. W hipomanii człowiek jest nieznacznie pobudzony, ma wenę do tworzenia, jest chętny do współpracy, agituje innych do działania, czuje się potrzebny, ma dobry nastrój. Często jednak dzieje się tak, ze podjęte zobowiązania i inicjatywy w stanie hipomanii, zatrzymują się w miejscu i nie są zrealizowane do końca.
Czy mania może być jeszcze bardziej nasilona?
Manii mogą towarzyszyć objawy psychotyczne. Ma ona przykry przebieg zarówno dla osoby chorej, jak i jej rodziny. Trwa minimum tydzień. Oprócz wspomnianych wyżej objawów dołączają się bowiem urojenia wielkościowe, prześladowcze, ksobne i idee nadwartościowe. Myśli napływają bardzo szybko, zauważa się w trudności w mówieniu z powodu słowotoku. Chory nawet chrypnie. Częściej zdarzają się napady złości i agresji. Zauważa się skrajny brak dbałości o swój wizerunek, higienę i odżywianie. Może dojść do wyniszczenia organizmu.
Z jakimi zaburzeniami psychicznymi psychiatrzy różnicują manię?
Doświadczony lekarz psychiatra zna większość chorób, którym towarzyszy mania i w procesie diagnostycznym musi je wziąć pod uwagę i dłużej obserwować chorego. Do zaburzeń z manią w tle zaliczamy:
- chorobę afektywną dwubiegunową – faza maniakalna,
- cylkotymię,
- postać maniakalną zaburzeń schizoafektywnych,
- anoreksja,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
- schizofrenia,
- depresja agitowana.
Warto też wiedzieć, że stan hipomanii może pojawić się po nieprzespanej nocy i dniu lub kilku nieprzespanych nocach. Mania jest również skutkiem ubocznym przyjmowanych leków, jak np. leki przeciwparkinsonowskie, kortykosterydy (Encorton, Pabi-Dexamethazon), przeciwhistaminowe (Amertil, Loratadyna, Claritine, Allertec), preparaty tarczycowe z lewotyroksyną (Euthyrox), rozluźniający mięśnie baklofen (Baklofen), przeciwwymiotny metoklopramid (Metoclopramidum), przeciwlękowy alprazolam (Xanax, Neurol, Afobam, Zomiren). Amfetamina i kokaina (środki psychoaktywne) także są przyczyną stanu maniakalnego.
Jak opanować manię?
Leczenie powinno być wielokierunkowe i jest długotrwałe. Nie należy do łatwych, ale prowadzone zgodnie z wytycznymi psychiatry pozwala złagodzić nieprzyjemne objawy. Podstawą jest psychoterapia i edukacja (pacjenta i rodziny), w następnej kolejności leki (sole litu, przeciwdrgawkowe, neuroleptyki, uspokajające i nasenne). Bywa też pomocne zastosowanie sejsmoterapii, czyli leczenie elektrowstrząsami. Trzeba być w stałym kontakcie z lekarzem psychiatrą i psychoterapeutą.
Stany ostre wymagają leczenia w ramach oddziału psychiatrycznego zamkniętego, z tej uwagi, że chory może stanowić zagrożenie sam dla siebie, ale i innych osób.
Konsekwencje społeczne manii
Mania jest dla większości osób stanem niepojętym, który trudno zrozumieć. Osoba jej doświadczająca może nieświadomie przyczynić się do powstania najróżniejszych problemów. Bardzo dotkliwe stają się konflikty rodzinne, małżeńskie, a nawet rozwody. Stąd konieczność edukacji rodziny i włączenia jej w proces terapeutyczny. Mania jest wycieńczająca dla bliskich chorego.
Na polu zawodowym też może dojść do pojawienia się problemów. Absencje w miejscu pracy, zmiany miejsc pracy, częste zwolnienia skutkują degradacją zawodową i obniżeniem statusu społecznego. Jest to również ciężkie przeżycie dla chorego, zwłaszcza gdy praca była dla niego ważnym elementem życia.
Na sam koniec trzeba wspomnieć o konsekwencjach finansowych manii. Chory często popada w długi, jest łatwowierny i podejmuje niebezpieczne zobowiązania, niekorzystne dla niego. Swoje pieniądze lokuje w nieprzemyślany sposób, stąd też przyczynia się do rozpadu budżetu domowego i brakuje mu środków na życie.
Wskazówki dla rodziny
Najlepszym źródłem informacji o manii, dla członków rodziny chorego jest jego lekarz prowadzący (psychiatra), zatem do niego trzeba zwracać się w razie jakichkolwiek wątpliwości i po wiedzę z zakresu stanu maniakalnego.
Choroba psychiczna członka rodziny jest trudnym przeżyciem, wymagającym od bliskich wyrozumiałości, opanowania, ale i konkretnego działania. W przypadku manii, aby zapobiec całkowitej degradacji poleca się:
- ubezwłasnowolnić chorego z powodu choroby psychicznej uniemożliwiającej racjonalne funkcjonowanie (spontaniczne rozwody, zawieranie małżeństw, kupna i sprzedawanie domu, pożyczki, kredyty),
- odebrać choremu karty kredytowe i płatnicze,
- zablokować konta w banku,
- postarać się dostarczyć telefon komórkowy na kartę, a nie na abonament.
Warto też zasięgnąć pomocy w grupach samopomocowych i zdobyć kontakt do innych rodzin z podobną sytuacją. Wspólne wspieranie i zrozumienie, pozwala na uzyskanie i wypracowanie właściwych postaw wobec chorego, a tym samym wspiera go w procesie zdrowienia.
Zobacz też:
Które leki na depresję są najskuteczniejsze?
Jak leczyć depresję?
Źródła:
Heitzman J., Psychiatra. Podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2007Cameron D. A., Sidorowicz S. K. (red. wyd. polskiego), Psychiatria Crash Course, Urban&Prtner, Wrocław 2009
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
