Spis treści:
- Botulizm (zatrucie jadem kiełbasianym) – co to jest?
- Przyczyny botulizmu
- Botulizm – objawy
- Botulizm dziecięcy
- Botulizm dziecięcy – objawy
- Botulizm przyranny
- Diagnostyka botulizmu
- Botulizm – pierwsza pomoc
- Leczenie botulizmu
- Nieleczony botulizm — skutki
- Czy botulizm jest zaraźliwy?
- Profilaktyka botulizmu
Botulizm (zatrucie jadem kiełbasianym) – co to jest?
Botulizm, czyli zatrucie jadem kiełbasianym, to rzadka choroba wywołana przez neurotoksynę produkowaną przez bakterię Clostridium botulinum (laseczka jadu kiełbasianego). Zatrucie polega na porażeniu mięśni oraz upośledzeniu działania układu nerwowego. Termin botulizm pochodzi od łac. botulus, co oznacza kiełbasę.
Do zatrucia dochodzi najczęściej po spożyciu zanieczyszczonego toksyną produktu spożywczego. Bakterie mogą się rozwijać nie tylko w żywności, ale również w przewodzie pokarmowym niemowląt lub ranie. Stąd wyróżnia się odmiany botulizmu: botulizm dziecięcy oraz botulizm przyranny.
Bakterie jadu kiełbasianego występują naturalnie w glebie i wodzie. Gdy mają sprzyjające warunki (np. niski poziom tlenu w żywności konserwowanej) namnażają się i wytwarzają toksynę botulinową. W warunkach beztlenowych bakteria wytwarza większe ilości toksyn.
Warto dodać, że toksyna botulinowa w kontrolowany sposób jest stosowana w kosmetologii do usuwania zmarszczek (botoks) oraz w medycynie.
Przyczyny botulizmu. Jak dochodzi do zatrucia?
Botulizm najczęściej jest spowodowany spożyciem pokarmu zawierającego toksynę, zwłaszcza konserw warzywnych (w tym domowych przetworów), owocowych, mięsnych lub rybnych. Toksyna botulinowa może występować w pokarmach pakowanych próżniowo, peklowanych przetworach, warzywach, wędlinach i kiełbasach.
Formy przetrwalnikowe laseczki jadu kiełbasianego znajdują się w glebie, ściekach, kurzu, gdzie mogą przeżyć bardzo długi okres, liczony w latach. Mogą też występować w układzie pokarmowym zwierząt.
Przyczynami zatrucia jadem kiełbasianym może być też namnożenie się bakterii w jelicie u niemowląt do 1. roku życia (najczęściej po spożyciu miodu). Inną przyczyną może być zakażenie rany, gdzie bakterie produkują toksynę. Dochodzi do tego zazwyczaj u osób przyjmujących dożylnie narkotyki.
Znane są też przypadki botulizmu, które rozwinęły się wskutek inhalacji toksyny. Nie występują one jednak w naturalnych warunkach, lecz np. w trakcie ataku bioterrorystycznego.
Bardzo rzadką przyczyną choroby jest zatrucie jadem kiełbasianym po przedawkowaniu toksyny botulinowej w trakcie zabiegów medycznych.
Botulizm – objawy
Objawy botulizmu pojawiają się średnio po 12-72 godzinach od zjedzenia zanieczyszczonego toksyną botulinową pokarmu. Charakterystyczna jest triada objawów: symetryczne, wiotkie i zstępujące (poczynając od górnych partii ciała w dół) porażenie bez zaburzeń świadomości.
Objawy botulizmu to:
- niedowłady,
- zaparcie,
- nudności i wymioty,
- bóle brzucha,
- biegunka,
- ból głowy,
- światłowstręt,
- zatrzymanie mikcji (oddawania moczu),
- ślinotok,
- podwójne widzenie,
- mowa zamazana, bezgłośna, raczej nosowa, osłabienie głosu),
- opadanie powiek,
- duszność,
- niewydolność oddechowa (gdy dojdzie do zajęcia przepony).
Pierwszymi objawami często są: zmęczenie, zaburzenia widzenia, trudności w przełykaniu, zaburzenia mowy, suchość w jamie ustnej i zawroty głowy.
Co istotne, botulizm nie objawia się jak infekcja. Charakterystyczny jest brak gorączki (wyjątkiem jest botulizm przyranny).
Botulizm dziecięcy
Botulizm dziecięcy to rodzaj botulizmu występujący u niemowląt. Do rozwoju choroby dochodzi zazwyczaj po zjedzeniu miodu, w którym naturalnie mogą występować laseczki jadu kiełbasianego.
Do namnożenia bakterii dochodzi w układzie pokarmowym, który u najmłodszych nie jest jeszcze na tyle silny, aby poradzić sobie z patogenem. Dlatego nie wolno podawać miodu dzieciom w wieku do 12. miesiąca życia. U starszych dzieci i dorosłych flora bakteryjna jelit zazwyczaj potrafi poradzić sobie z rozrostem bakterii.
Botulizm dziecięcy – objawy
Pierwszym objawem botulizmu u niemowląt jest często zaparcie, które z racji powszechności bywa niestety bagatelizowane. Pozostałe objawy botulizmu u dzieci to:
- osłabienie,
- senność,
- trudności w karmieniu,
- cichy płacz,
- ślinienie,
- „przelewanie się” dziecka przez ręce.
Co charakterystyczne, objawy postępują w czasie, dziecko staje się coraz słabsze, apatyczne, mniej reaguje. Choroba może rozwinąć się w niewydolność oddechową, dlatego ważna jest czujność i szybkie reagowanie w razie wystąpienia objawów zatrucia jadem kiełbasianym.
Botulizm przyranny
Botulizm przyranny jest jednym z rodzajów botulizmu. Jest jedyną odmianą tej choroby, która objawia się gorączką i dolegliwościami typowymi dla infekcji. W tym przypadku dochodzi do rozwoju bakterii jadu kiełbasianego w zakażonej przez bakterie ranie. Dotyczy to najczęściej ran po dożylnym przyjmowaniu narkotyków. Czas inkubacji botulizmu przyrannego wynosi od 5 do 15 dni.
Diagnostyka botulizmu
Botulizm rozpoznaje się na podstawie objawów. Poza tym przeprowadza się hodowlę bakterii z wykorzystaniem pobranego od chorego materiału, najczęściej krwi lub kału. Możliwe jest również szybsze wykrycie materiału genetycznego bakterii lub jej przetrwalników metodami genetycznymi, np. PCR.
Botulizm – pierwsza pomoc
Botulizm jest groźną chorobą, która może prowadzić do śmierci, dlatego potrzebna jest szybka pomoc.
- Wezwij karetkę pogotowia, jeśli zauważysz objawy zatrucia jadem kiełbasianym.
- Nie pozostawiaj chorego bez opieki.
- Monitoruj stan poszkodowanego.
- W razie potrzeby podejmij resuscytację krążeniowo-oddechową.
Potwierdzenie botulizmu można uzyskać na podstawie badań krwi, kału lub posiewu z rany. Jednak rozpoznanie często stawia się na podstawie objawów i badania lekarskiego, co pozwala szybko rozpocząć leczenie bez oczekiwania na wyniki badań.
Leczenie botulizmu
Leczenie botulizmu polega na podaniu antytoksyny i przebiega w szpitalu. Należy je rozpocząć jak najszybciej. W przypadku ciężkiego przebiegu zatrucia może być konieczny pobyt w oddziale intensywnej terapii.
Zajęcie przepony powoduje niewydolność oddechową, dlatego niektóre osoby wymagają intubacji i wentylacji mechanicznej. W przypadku zakażenia rany podawane są antybiotyki. Elementami terapii mogą być też dożylne nawadnianie, sztuczne karmienie oraz cewnikowanie — postępowanie zależy od indywidualnego stanu pacjenta i występujących u niego problemów.
Powrót do pełnego zdrowia trwa około pół roku. W tym czasie objawy botulizmu cofają się. Przebycie takiego zakażenia nie daje jednak odporności na laseczkę jadu kiełbasianego. Niejednokrotnie po wyjściu ze szpitala chory kierowany jest na rehabilitację przywracającą do sprawności.
Nieleczony botulizm — skutki
Zaniechanie postępowania leczniczego w przypadku botulizmu kończy się zgonem z powodu trudności w oddychaniu. Poszkodowany udusi się z powodu unieruchomienia mięśni oddechowych i niedrożności dróg oddechowych (porażenie mięśni dróg oddechowych).
Leczenie nie tylko jest konieczne, ale też powinno być rozpoczęte jak najszybciej. Badania dowodzą, że wczesne podanie antytoksyn (poniżej 12 godzin) skraca czas pobytu na oddziale intensywnej terapii.
Czy botulizm jest zaraźliwy?
Nie, botulizm nie jest chorobą zaraźliwą. Nie jest przenoszony z człowieka na człowieka. Nie można się również zarazić poprzez kontakt płciowy czy wspólne używanie przedmiotów.
Profilaktyka botulizmu
Botulizmowi można skutecznie zapobiegać. Profilaktyka zatrucia jadem kiełbasianym polega na:
- unikaniu jedzenia zepsutych konserw, weków czy próżniowo zamykanych produktów spożywczych — zaniepokoić powinno wypukłe dno konserwy albo syczący dźwięk przy jej otwieraniu, a także nieprzyjemny zapach zjełczałego tłuszczu.
- dokładnym myciu produktów przed przygotowaniem przetworów, gotowanie pod ciśnieniem, doprawianie solą, właściwa pasteryzacja,
- obróbce termicznej żywności (bakterie giną w temp. ponad 85°C),
- niepodawaniu miodu ani produktów z miodem dzieciom przed ukończeniem 1. roku życia,
- unikaniu spożywania produktów z niepewnego źródła,
- prawidłowym przechowywanie żywności,
- chirurgicznym leczeniu zakażeń rany (aby uniknąć botulizmu przyrannego).
Nie istnieje skuteczna szczepionka przeciwko botulizmowi.
Źródła:
Botulism, World Health Organization, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/botulism,
Cox N, Hinkle R. Infant botulism. Am Fam Physician. 2002 Apr 1;65(7):1388-92. PMID: 11996423,
Cherington M. Clinical spectrum of botulism. Muscle Nerve. 1998 Jun;21(6):701-10. doi: 10.1002/(sici)1097-4598(199806)21:6<701::aid-mus1>3.0.co;2-b,
Sobel J. Botulism. Clin Infect Dis. 2005 Oct 15;41(8):1167-73. doi: 10.1086/444507,
Jeffery IA, Karim S. Botulism. [Updated 2023 Jul 17]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459273/.
Czytaj także:
Zatrucie pokarmowe. Jak rozpoznać, zapobiegać i leczyć?
Trupi jad – czym jest i dlaczego jest groźny?
Objawy zatrucia grzybami. Po jakim czasie występują?
Zatrucie wodą z rzeki – jakie objawy powinny zaniepokoić?
Zatrucie rtęcią – jak rozpoznać i pomóc?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
