Spis treści:
- Czym jest awitaminoza?
- Przyczyny awitaminozy
- Awitaminoza witaminy A
- Awitaminoza witaminy B1
- Awitaminoza witaminy B2
- Awitaminoza witaminy B3 (PP)
- Awitaminoza witaminy B6
- Awitaminoza witaminy B12
- Awitaminoza witaminy C
- Awitaminoza witaminy D
- Awitaminoza witaminy E
- Awitaminoza witaminy K
- Jak zapobiegać awitaminozie?
Czym jest awitaminoza?
Awitaminoza jest to choroba spowodowana całkowitym brakiem lub dużym niedoborem określonej witaminy w organizmie. Awitaminoza jest też określana jako długotrwały i głęboki niedobór witamin. Poszczególne awitaminozy (np. awitaminoza witaminy A, C, D) prowadzą do różnych schorzeń i objawów klinicznych.
Witaminy to grupa organicznych związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestety organizm nie produkuje ich w wystarczających ilościach, by zaspokoić zapotrzebowanie, dlatego konieczne jest dostarczanie ich z zewnątrz, głównie z pokarmem.
Przyczyny awitaminozy
Istnieje kilka możliwych przyczyn awitaminozy. Nie wszystkie są zależne od nas, niektóre są związane ze stylem życia. Poważne niedobory mogą być skutkiem:
- ubogiej diety i niedoboru witamin w pokarmie,
- zaburzenia wchłaniania witamin,
- zaburzenia metabolizmu witamin (powodem może być genetyczna wada działania enzymów lub uszkodzenie wątroby),
- przewlekłego spożywania alkoholu (zwiększa zapotrzebowanie na witaminy),
- interakcji z lekami.
Trzeba podkreślić, że tak poważne stany jak awitaminozy nie występują u ogólnie zdrowych osób, u których nie ma niedożywienia. W naszym regionie schorzenie wynikające z niedoboru witamin bywa związane na ogół z różnymi chorobami lub zaburzeniami. Leczenie powinno być poprzedzone badaniami i zaplanowane przez lekarza z uwzględnieniem indywidualnego stanu zdrowia i wieku.
Awitaminoza witaminy A
Witamina A wspiera rozwój i wzrost, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie skóry, bierze udział w tworzeniu kości i w procesie widzenia. Do rozwoju awitaminozy witaminy A dochodzi wskutek ubogiej diety, uszkodzenia wątroby lub zaburzonego wchłaniania w układzie pokarmowym. Poważny niedobór tego związku prowadzi do wystąpienia tzw. kurzej ślepoty (czyli ślepoty nocnej) oraz zespołu suchego oka. Jest przyczyną keratomalacji, inaczej wrzodu rogówki (nieleczony prowadzi do trwałej ślepoty).
Niedobory witaminy A w krajach rozwiniętych obserwuje się rzadko. Awitaminoza witaminy A jest główną przyczyną ślepoty dotykającej niedożywione dzieci w krajach rozwijających się. Przyczynia się również do osłabienia układu odpornościowego, dlatego wiele chorujących dzieci z biednych regionów świata z tego powodu umiera.
Objawy awitaminozy witaminy A
Na awitaminozę witaminy A wskazują takie objawy jak:
- zaburzenia widzenia (pojawiają się po zmroku lub przy słabym oświetleniu, np. w kinie)
- zamglony obraz,
- blaski, aury wokół źródeł światła (np. latarni, reflektorów samochodowych),
- suchość i pieczenie oczu,
- rogowacenie i łuszczenie naskórka,
- nawracające infekcje z powodu obniżonej odporności,
- u dzieci zahamowanie wzrostu.
Niedobór witaminy A wyraża stężenie retinolu we krwi poniżej 20 μg/dl.
Leczenie awitaminozy A
Leczenie awitaminozy witaminy A polega na przyjmowaniu doustnie suplementów w postaci retinolu albo beta-karotenu, który jest przekształcany przez organizm na witaminę A. Ważne jest też wzbogacenie diety o ten związek. Jeżeli przyczyną niedoboru jest choroba organiczna, to należy ją leczyć.
Witaminę A możemy znaleźć w: rybach morskich, tranie, wątróbce wołowej, maśle, mleku, jajach, marchewce, dyni, papryce, pomidorach i pietruszce.
Awitaminoza witaminy B1
Awitaminoza witaminy B1 (tiaminy) prowadzi do choroby beri-beri, objawiającej się zaburzeniami działania komórek nerwowych i włókien mięśniowych, oraz zespołu Wernickego-Korsakowa (zaburzenie pracy mózgu). Do niedoboru może prowadzić alkoholizm, choroby genetyczne, choroby jelit i głodzenie.
Objawy awitaminozy witaminy B1
Objawy poważnego niedoboru witaminy B1 to:
- nieplanowana utrata masy ciała,
- zaburzenia nastroju,
- osłabienie koncentracji,
- osłabienie i ból kończyn,
- obrzęki,
- utrata odruchów głębokich, a nawet paraliż nóg,
- nieregularne bicia serca, niewydolność serca,
- ataksja,
- oczopląs,
- apatia,
- zaburzenia pamięci.
Leczenie awitaminozy B1
Leczenie awitaminozy B1 polega na doustnej suplementacji tego związku (rzadko poprzez zastrzyki). W łagodzeniu objawów neurologicznych stosowana jest dodatkowo syntetyczna forma witaminy B1, która jest rozpuszczalna w tłuszczach. Tiamina znajduje się w: drożdżach, chlebie, płatkach owsianych, roślinach strączkowych, mięsie wieprzowym (zwłaszcza schab, polędwica), jajach, ziemniakach i orzechach.
Awitaminoza witaminy B2
Występuje rzadko. Do awitaminozy witaminy B2 (ryboflawiny) przyczynia się intensywna aktywność fizyczna, podeszły wiek i nadużywanie alkoholu. Niektóre leki mogą sprzyjać niedoborom ryboflawiny (np. leki przeciwpsychotyczne, przeciwdrgawkowe), podobnie jak choroby przewodu pokarmowego.
Objawy awitaminozy witaminy B2
Niedobór witaminy B2 powoduje takie objawy jak:
- zapalenie języka z bólem gardła,
- spierzchnięte i popękane usta,
- zajady,
- łojotokowe zapalenie skóry,
- zapalenie spojówek, swędzenie, łzawienie i przekrwienie oczu, nadwrażliwość na światło,
- zaburzenia hormonalne,
- osłabienie,
- drętwienie i mrowienie kończyn,
- brak apetytu,
- spadek masy ciała,
- zahamowanie wzrostu u dzieci.
Niedobór witaminy B2 powoduje też anemię, w której liczba czerwonych krwinki jest obniżona.
Leczenie awitaminozy witaminy B2
Awitaminozę witaminy B2 leczy się poprzez doustną suplementację tego związku oraz wzbogacenie diety. Witamina B2 znajduje się w: rybach, nabiale, mięsie, wątrobie, drożdżach, ziarnach zbóż, sałacie, grzybach. Jest nią wzbogacana żywność – ma postać żółtego barwnika i ukrywa się pod symbolem E101.
Awitaminoza witaminy B3 (PP)
Niedobór witaminy B3 (PP, niacyny) prowadzi do pelagry. Aktualnie występuje rzadko w krajach rozwiniętych ze względu na powszechne wzbogacanie żywności. Awitaminoza jest konsekwencją diety ubogiej w niacynę, ale też tryptofan (aminokwas będący prekursorem witaminy B3). Inne czynniki ryzyka to choroby powodujące zmniejszone wchłanianie tych związków, nadużywanie alkoholu i stosowanie niektórych leków (np. leki na gruźlicę).
Objawy awitaminozy B3
Awitaminoza witaminy B3 powoduje pelagrę (inaczej rumień lombardzki), odwracalną chorobę objawiającą się 3 głównymi symptomami (tzw. "3 D" od ang. dermatitis, diarrhea, dementia):
- zapalenie skóry - występuje na obszarach skóry wystawionych na działanie promieni słonecznych, jak dłonie i dekolt,
- biegunka - wśród objawów niedoboru witaminy B3 występują dolegliwości żołądkowo-jelitowe; oprócz biegunki pojawiają się nudności wymioty i bóle brzucha,
- demencja - awitaminoza witaminy B3 wpływa na pogorszenie funkcjonowania układu nerwowego, dlatego może powodować utratę pamięci, dezorientację, a w nasilonym deficycie demencję,
Nieleczony niedobór witaminy B3 może być śmiertelny. Inne objawy to np. bolesność języka, depresja, silne zmęczenie i bezsenność.
Leczenie awitaminozy witaminy B3
Objawy niedoboru witaminy B3 zaczynają ustępować w ciągu kilku dni od rozpoczęcia doustnego suplementowania dużymi ilościami związku. Czasami lekarz może zlecić podawanie dożylne w celu uzupełnienia niedoboru. Ważna jest również odpowiednia dieta. Dobre źródła witaminy B3 to: mleko, jaja, ser, mięso, drób, wątroba, ryby, drożdże, orzechy, ziemniaki, zboża.
Awitaminoza witaminy B6
Awitaminoza witaminy B6 (pirydoksyny) występuje rzadko, choć może pojawiać się przy niektórych schorzeniach, jak np. niewydolność nerek, celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także wskutek przyjmowania niektórych leków np. na gruźlicę.
Objawy awitaminozy witaminy B6
Objawy awitaminozy witaminy B6 obejmują niedokrwistość (anemię), ponieważ związek ten bierze udział w produkcji hemoglobiny. U chorych obserwuje się takie dolegliwości jak:
- łojotokowe zapalenie skóry ,
- zapalenie języka,
- zajady,
- zapalenie spojówek,
- objawy neurologiczne: drażliwość, depresja, senność, dezorientacja, neuropatia, drgawki.
Leczenie awitaminozy witaminy B6
Leczenie awitaminozy witaminy B6 może obejmować suplementację doustną lub dożylną w zależności od nasilenia objawów. Źródła witaminy B6 w pożywieniu to przede wszystkim: ziarna zbóż, mięso wołowe, mleko, ryby, jaja, orzechy, banany, soja, fasola. Gotowanie może zmniejszyć jej biodostępność o 10–50%.
Awitaminoza witaminy B12
Poważne niedobory witaminy B12 (kobalaminy) prowadzą do niedokrwistości megaloblastycznej (choroba Addisona-Biermera). Stosowanie diety wegańskiej zwiększa ryzyko awitaminozy, ponieważ źródłem witaminy B12 są głównie produkty pochodzenia zwierzęcego. Inne czynniki sprzyjające temu niedoborowi to narażenie na podtlenek azotu, zapalenie żołądka, operacje w obrębie układu pokarmowego i zaburzenia wchłaniania.
Objawy awitaminozy witaminy B12
Zaniepokoić powinny takie objawy jak:
- uczucie zmęczenia,
- duszność,
- zawroty głowy,
- bóle głowy,
- owrzodzenia jamy ustnej,
- blada skóra,
- szybkie bicie serca,
- brak apetytu,
- bóle stawów,
- drętwienie i mrowienie palców,
- wypadanie włosów,
- zapalenie języka,
- gorączka,
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
- osłabienie zdolności poznawczych,
- niskie ciśnienie krwi,
- szum w uszach.
Uszkodzenie nerwów związane z awitaminozą B12 może powodować depresję, otępienie, utratę pamięci, utratę czucia, trudności z chodzeniem oraz epizody psychotyczne.
Leczenie awitaminozy B12
Leczenie awitaminozy witaminy B12 polega przede wszystkim na domięśniowej suplementacji kobalaminy i modyfikacji diety. Warto pamiętać, że suplementacja kwasem foliowym może maskować niedobór witaminy B12 w badaniach.
Awitaminoza witaminy C
Awitaminoza witaminy C prowadzi do rozwoju szkorbutu, osłabienia naczyń włosowatych, a w konsekwencji do krwawień i uszkodzeń kości i innych struktur. Szkorbut przebiega z krwawieniem i zapaleniem dziąseł. W zaawansowanych postaciach dochodzi do wypadania zębów. Poważny niedobór kwasu askorbinowego skutkuje niedokrwistością z powodu niedostatecznego wchłaniania żelaza oraz obniżeniem odporności organizmu.
Objawy awitaminozy C
Długotrwały niedobór witaminy C prowadzi do takich dolegliwości jak:
- hiperkeratoza mieszkowa i krwawienia okołomieszkowe,
- osłabienie,
- utrata wagi,
- bóle stawowo-mięśniowe,
- choroby dziąseł,
- krwawienia,
- zaburzenia w syntezie kolagenu,
- brak apetytu,
- obrzęk kończyn dolnych.
Objawy awitaminozy witaminy C u niemowląt to:
- niepokój,
- ból w trakcie ruchu,
- brak apetytu,
- zahamowanie wzrostu,
- krwawienia,
- anemia.
Leczenie awitaminozy C
Aby zmniejszyć awitaminozę witaminy C, należy codziennie doustnie przyjmować kwas askorbinowy tak długo, aż objawy ustąpią. Zwykle mijają w ciągu 2 tygodni, ale poważniejsze symptomy mogą utrzymywać się dłużej. Dieta powinna zawierać pokarmy bogate w ten związek, jak np.: owoce dzikiej róży, owoce cytrusowe, jagodowe, natka pietruszki, papryka, pomidory, ziemniaki.
Awitaminoza witaminy D
Niedobory witaminy D występują powszechnie. Lekarze zalecają, aby każdy w miesiącach o mniejszym nasłonecznieniu (od września do kwietnia) suplementował ten związek. Zapotrzebowanie organizmu na witaminę D jest pokrywane przez syntezę skórną (w około 80%) i odżywianie. W skórze znajduje się prowitamina D, która pod wpływem promieniowania słonecznego jest przekształcana w cholekalcyferol (witaminę D3). Awitaminoza witaminy D prowadzi do krzywicy i osteomalacji (obniżonej gęstości kości), a także uszkodzenia mięśni. Dowiedziono też, że zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, depresji oraz schizofrenii.
Objawy awitaminozy D
Do objawów awitaminozy witaminy D zalicza się:
- drgania i skurcze mięśni,
- bóle mięśniowe (zwłaszcza w porze nocnej),
- osłabienie mięśni,
- zaburzenia pracy serca,
- wyczerpanie, przewlekłe zmęczenie,
- bezsenność,
- zaburzenia koncentracji,
- zaburzenia koordynacji,
- depresja,
- zaburzenia ciśnienia krwi (zmiany pozycji ciała wywołują mroczki przed oczami),
- duszność,
- ból głowy,
- nudności,
- wrażliwość na chłód,
- bladość skóry,
- krzywica,
- osteoporoza, złamania,
- bóle kostne.
Wśród konsekwencji zdrowotnych zaniżonego poziomu witaminy D w organizmie wymienia się również stwardnienie rozsiane. Aby rozpoznać niedobór witaminy D, należy oznaczyć stężenie 25-hydroksywitaminy D (25(OH)D) we krwi.
Leczenie awitaminozy D
Leczenie niedoborów witaminy D opiera się na doustnej suplementacji tego związku. Dostarczanie witaminy D wraz z jedzeniem nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania organizmu. Dieta ma więc marginalne znaczenie w uzupełnianiu niedoborów, chociaż powinna zawierać źródła witaminy D, jak ryby, jaja i nabiał.
Awitaminoza witaminy E
Poważne niedobory witaminy E (tokoferolu) występują bardzo rzadko. Przyczynami są nieprawidłowości wchłaniania lub metabolizmu tłuszczu (jest on potrzebny do jej przyswajania), a w mniejszym stopniu za mała podaż tej witaminy z pożywieniem. Tokoferol ma działanie przeciwutleniające, zapobiega miażdżycy, wpływa na krzepnięcie krwi.
Objawy awitaminozy witaminy E
Objawami awitaminozy witaminy E są ataksja (problemy z koordynacją ruchową), oczopląs, osłabienie mięśni, a także demencja i zaburzenia funkcji poznawczych. Do skutków poważnego niedoboru tokoferolu należą nawracające infekcje z powodu osłabienia układu odpornościowego, problemy ze wzrokiem i opóźnienie rozwoju u dzieci.
Leczenie awitaminozy witaminy E
Leczenie chorób powodujących niedobór witaminy E jest główną strategią postępowania. Poza tym konieczna jest doustna suplementacja tego związku. Dodatkowo warto wiedzieć, że witamina E znajduje się w takich produktach jak zboża, orzechy, olej roślinny, jaja, zielone warzywa, masło, mleko, wątróbka i ryby.
Awitaminoza witaminy K
Awitaminoza witaminy K prowadzi do skazy krwotocznej oraz innych zaburzeń krzepliwości krwi. Rzadko występuje z powodu nieprawidłowej diety. Niedobór witaminy K może być skutkiem nieprawidłowego wchłaniania tłuszczu (np. z powodu niedrożności dróg żółciowych, mukowiscydozy lub resekcji jelita cienkiego), rzadziej – zbyt małej ilości tłuszczu w pożywieniu. Niemowlęta karmione piersią należą do grupy ryzyka awitaminozy K. Wynika to z tego, że stężenie witaminy K we krwi jest niskie przy urodzeniu i w mleku mamy również nie ma jej za wiele.
Objawy awitaminozy witaminy K
O awitaminozie witaminy K świadczą najczęściej takie objawy jak:
- łatwe powstawanie siniaków,
- krwawienia z dziąseł i nosa,
- krwawienia z przewodu pokarmowego,
- krwiomocz,
- obfite miesiączki u kobiet,
- długie krwawienie z rany.
Leczenie awitaminozy witaminy K
Leczenie głębokich niedoborów witaminy K wymaga domięśniowego podania tego związku. W diecie należy postawić na takie produkty jak: szpinak, rośliny strączkowe, marchew, pomidor, truskawki, sery, kalafior, kapusta.
Jak zapobiegać awitaminozie?
Awitaminoza może mieć różne przyczyny, dlatego zapobieganie jej nie zawsze jest możliwe. Jednak w większości przypadków do profilaktyki zalicza się przestrzeganie urozmaiconej i zdrowej diety. Niekiedy konieczna jest suplementacja, jak w przypadku witaminy D. Należy ustalić z lekarzem odpowiednią formę uzupełniania niedoborów i dawkowanie. Przyjmowanie preparatów witaminowych na własną rękę może być niebezpieczne, ponieważ istnieje ryzyko ich przedawkowania. Hiperwitaminoza również może prowadzić do problemów ze zdrowiem.
Źródła:
Hodge C, Taylor C. Vitamin A Deficiency. 2023 Jan 2. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 33620821,
Kiani AK, Dhuli K, Donato K, Aquilanti B, Velluti V, Matera G, Iaconelli A, Connelly ST, Bellinato F, Gisondi P, Bertelli M. Main nutritional deficiencies. J Prev Med Hyg. 2022 Oct 17;63(2 Suppl 3):E93-E101. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2752. PMID: 36479498; PMCID: PMC9710417,
Bates CJ. Diagnosis and detection of vitamin deficiencies. Br Med Bull. 1999;55(3):643-57. doi: 10.1258/0007142991902529. PMID: 10746353,
Gana W, De Luca A, Debacq C, Poitau F, Poupin P, Aidoud A, Fougère B. Analysis of the Impact of Selected Vitamins Deficiencies on the Risk of Disability in Older People. Nutrients. 2021 Sep 10;13(9):3163. doi: 10.3390/nu13093163. PMID: 34579039; PMCID: PMC8469089,
Sivaprasad M, Shalini T, Reddy PY, Seshacharyulu M, Madhavi G, Kumar BN, Reddy GB. Prevalence of vitamin deficiencies in an apparently healthy urban adult population: Assessed by subclinical status and dietary intakes. Nutrition. 2019 Jul-Aug;63-64:106-113. doi: 10.1016/j.nut.2019.01.017. Epub 2019 Jan 28. PMID: 30954757,
Wierdsma NJ, van Bokhorst-de van der Schueren MA, Berkenpas M, Mulder CJ, van Bodegraven AA. Vitamin and mineral deficiencies are highly prevalent in newly diagnosed celiac disease patients. Nutrients. 2013 Sep 30;5(10):3975-92. doi: 10.3390/nu5103975. PMID: 24084055; PMCID: PMC3820055.
Czytaj także:
Masz problemy ze snem? Winny może być niedobór ważnego pierwiastka
Niedobór jakiej witaminy powoduje bezsenność? Uzupełnij te niedobory by lepiej spać
Niedobór elektrolitów może powodować bóle głowy i zaburzenia koncentracji. Ale to nie wszystkie objawy zaburzeń elektrolitowych
Dopamina - niedobór i nadmiar hormonu. Dla kogo lek z dopaminą?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
