Diagnoza ADHD bazuje na ocenie objawów charakterystycznych dla tego zaburzenia, które wpływają na indywidualne funkcjonowanie. Diagnoza ADHD powinna odbywać się w specjalistycznych placówkach, ukierunkowanych na rozpoznanie tego zaburzenia na podstawie odpowiednich kryteriów i wyników standaryzowanych testów.
Spis treści:
- ADHD – czym jest?
- Jakie są objawy ADHD u dorosłych i dzieci?
- Kto diagnozuje ADHD?
- Diagnoza ADHD u dorosłych
- Kiedy dorosła osoba powinna zdecydować się na diagnostykę ADHD?
- Diagnoza ADHD u dzieci
- Czy dziecko z ADHD otrzymuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?
- Jakie korzyści wynikają z diagnozy ADHD?
ADHD – czym jest?
ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest to neurobiologiczne zaburzenie rozwojowe, które powoduje trudności w różnych obszarach funkcjonowania. ADHD często pojawia się we wczesnym dzieciństwie i może utrzymywać się w dorosłym życiu.
Istnieją trzy główne postaci ADHD:
- ADHD z przewagą zaburzeń koncentracji: charakteryzuje się trudnościami w utrzymaniu uwagi, zapominaniem, trudnościami w organizacji,
- ADHD z przewagą nadpobudliwości i impulsywności: objawia się nadmierną aktywnością fizyczną, niecierpliwością, skłonnością do podejmowania działań bez zastanowienia,
- ADHD mieszane: łączy cechy zaburzenia uwagi oraz nadpobudliwości i impulsywności.
Jakie są objawy ADHD u dorosłych i dzieci?
Diagnostyka ADHD opiera się na ocenie objawów tego zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu (w przypadku dorosłych na przestrzeni lat). Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych objawy ADHD mogą dotyczyć tych samych obszarów: nadpobudliwości, impulsywności oraz trudności w koncentracji i zapamiętywaniu. Według kryteriów diagnostycznych DSM-5 objawy ADHD powinny wystąpić między 6. miesiącem a 12. rokiem życia.
U poszczególnych osób objawy ADHD mogą się nieco różnić oraz mogą mieć odmienne nasilenie. Różnica pomiędzy dorosłymi a dziećmi polega w dużej mierze na tym, że na ogół pobudzenie ruchowe staje się z wiekiem mniej nasilone, a inne trudności mogą przejawiać się w inny sposób. Przykładowo osłabiona kontrola impulsów u dorosłej osoby może występować pod postacią ryzykownej jazdy autem, nieprzemyślanych zakupów czy zaciągnięcia kredytu pod wpływem chwili, a także nadużywania substancji psychoaktywnych.
Objawy ADHD u dorosłych
O ADHD u dorosłych świadczą takie objawy jak:
- odczuwanie niepokoju,
- trudnością z czekaniem na swoją kolej,
- trudność w koncentrowaniu się na zadaniu,
- zapominalstwo, roztargnienie,
- niedoprowadzanie zadań do końca,
- trudność w ustalaniu priorytetów,
- problem z regulacją emocji, np. wybuchy złości,
- trudności w relacjach z innymi.
Objawy ADHD u dzieci
U dzieci o ADHD świadczą najczęściej:
- problem ze skupieniem uwagi na zadaniu, łatwe rozpraszanie się,
- popełnianie błędów z powodu nieuwagi,
- zapominanie codziennych obowiązków,
- nadpobudliwość ruchowa,
- niezdolność do utrzymania spokoju, siedzenia w miejscu,
- gadatliwość,
- przerywanie innym w trakcie rozmowy lub zabawy,
- przeskakiwanie z jednej aktywności na drugą bez zakończenia poprzedniej,
- podejmowanie działań bez zastanowienia,
- trudności w czekaniu na swoją kolej,
- niezdarność,
- wyniki szkolne poniżej faktycznych możliwości.
Kto diagnozuje ADHD?
W procesie diagnostycznym ADHD bierze udział przynajmniej dwóch specjalistów, z których ostateczną diagnozę stawia lekarz psychiatra.
Zespół hiperkinetyczny u dzieci powinien diagnozować psycholog diagnosta w porozumieniu z psychiatrą w wyspecjalizowanych placówkach. Diagnostyką ADHD zajmują się doświadczeni specjaliści, którzy wiedzą, jak rozpoznać to zaburzenie i ewentualne inne zaburzenia, z którymi można pomylić ADHD
– wyjaśnia Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Diagnoza ADHD jest usługą odpłatną w prywatnych placówkach i na ogół wymaga więcej niż jednej wizyty u specjalisty. Można również skorzystać z bezpłatnej diagnostyki, jednak czas oczekiwania jest dłuższy.
Diagnoza ADHD u dorosłych
Diagnoza w kierunku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej to złożony proces, w który jest zaangażowanych zarówno psycholog, jak i psychiatra wyspecjalizowany w diagnozie i leczeniu ADHD. Na diagnostykę ADHD u osoby dorosłej składają się:
- Wywiad kliniczny z psychologiem diagnostą.
- Około dwugodzinne spotkanie, na którym psycholog przeprowadza diagnozę przy wykorzystaniu baterii testów psychometrycznych. Wykorzystuje m.in. przesiewowy test DIVA-5, test neuropsychologiczny i inne testy oceniające funkcje poznawcze.
Po wykonaniu badań specjalista omówi z pacjentem cały proces diagnostyczny oraz postawioną diagnozę. Wyjaśni ci także, jak będzie przebiegał dalszy proces terapii i leczenia. Proces diagnostyczny kończy się wystawieniem profesjonalnej opinii psychologicznej. Z tą opinią pacjent kierowany jest do lekarza psychiatry, który stawia ostateczne rozpoznanie, i jeżeli jest to wskazane, proponuje rozpoczęcie bezpiecznej farmakoterapii
– wyjaśnia Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Kiedy dorosła osoba powinna zdecydować się na diagnostykę ADHD?
Skierowanie się do psychologa jest wskazane, jeśli obserwujemy u siebie objawy ADHD, trudności w funkcjonowaniu oraz w relacjach z innymi. Udaj się do psychologa specjalizującego się w tematyce ADHD, jeśli:
- jako dziecko miałeś problemy z nauką i skupieniem uwagi na lekcjach, czekaniem na swoją kolei i wysiedzeniem na miejscu,
- masz problemy z doprowadzaniem zadań do końca,
- inni zarzucają ci, że sprawiasz wrażenie, jakbyś nie słuchał, był myślami nieobecny,
- często odczuwasz niepokój bez wyraźnej przyczyny,
- zdarzało ci się słyszeć, że postępujesz nieodpowiedzialnie lub w sposób nieprzemyślany,
- masz problemy z komunikacją z bliskimi (z dzieckiem, partnerem),
- miewasz częste wahania nastroju,
- masz skłonność do ryzykownych zachowań i używania substancji psychoaktywnych,
- nie możesz długo usiedzieć na miejscu, odczuwasz potrzebę ruchu,
- popełniasz błędy przez nieuwagę,
- unikasz wykonywania prac, które wymagają dłuższego skupienia i wysiłku umysłowego.
Jeśli zauważasz wiele z tych oznak u siebie, warto skierować się do specjalisty, który oceni, czy faktycznie masz ADHD, czy może jednak twoje problemy wynikają z innych przyczyn.
Diagnoza ADHD u dzieci
Jeżeli podejrzewamy u dziecka ADHD, możemy najpierw udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pracownicy placówki podpowiedzą, gdzie w okolicy są miejsca specjalizujące się w rozpoznawaniu ADHD.
Badania diagnostyczne w kierunku ADHD dzieci obejmują:
- Ocenę funkcjonowania dziecka poprzez obserwację i wspólną zabawę/rozmowę z psychologiem i lekarzem.
- Badania przy wykorzystaniu standaryzowanych kwestionariuszy i innych narzędzi psychologicznych. Umożliwia to całościową ocenę stanu psychicznego i pozwala na zdiagnozowanie ADHD, rozpoznanie u dzieci zaburzeń nastroju, zaburzeń emocjonalnych i innych.
- Badanie u lekarza psychiatry, który ostatecznie stawia diagnozę na podstawie zebranej dokumentacji. Potrzebne są wyniki badania psychologicznego.
Warto pamiętać, że przydatna (a czasami konieczna) jest również opinia na temat dziecka wystawiona przez opiekuna w przedszkolu lub szkole. Nauczyciel ma szanse obserwować dziecko w innym środowisku niż rodzic, śledzić jego pracę w grupie i interakcje z innymi, dlatego jego ocena jest cenna dla diagnosty.
Czy dziecko z ADHD otrzymuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz orzeczenie o niepełnosprawności?
Sama diagnoza ADHD nie upoważnia do uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ani orzeczenia o niepełnosprawności. Przy czym ADHD jest rozpoznawane często z innymi zaburzeniami, które dają taką możliwość.
Według rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej „orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się dla dzieci i uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, o których mowa w przepisach w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym".
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego jest dokumentem wydawanym przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne (na wniosek opiekunów), w którym są zawarte wszystkie zalecane dla konkretnego dziecka formy wsparcia, jakie powinna zapewnić mu placówka edukacyjna. Orzeczenie otrzymują m.in. dzieci z zespołem Aspergera, niewidome, niesłyszące, słabosłyszące czy z niepełnosprawnością intelektualną.
Z kolei orzeczenie o niepełnosprawności jest dokumentem wydawanym przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności i daje on możliwość ubiegania się o różne świadczenia, w tym zasiłek pielęgnacyjny, a także uprawnia do korzystania ze zniżek czy dofinansowań.
Chociaż dziecko z ADHD nie dostaje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, dokument taki otrzymują dzieci np. z diagnozą autyzmu, a ADHD często współwystępuje z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Jeśli taką diagnozę otrzymają, szkoła powinna dostosować wymagania do potrzeb ucznia, w tym zapewnić zajęcia, podczas których uczeń będzie mógł pracować nad swoimi dysfunkcjami, np. umiejętnością koncentracji. Niektóre placówki nawet bez orzeczenia tworzą tak zwany IPET – indywidualny plan edukacyjno-terapeutyczny dla ucznia (który przysługuje też każdemu dziecku z orzeczeniem), a w tym zajęcia dodatkowe rewalidacyjne czy korekcyjno-kompensacyjne, do których szkoła jest zobowiązana, w ramach możliwości organizacyjnych placówki
– mówi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Po co jest potrzebna diagnoza ADHD i jakie korzyści z tego wynikają?
Diagnoza ADHD u dorosłych i dzieci jest przydatna i umożliwia uzyskanie różnych form wsparcia.
Korzyści z uzyskania diagnozy ADHD to m.in. świadomość trudności i jej przyczyn, możliwość prowadzenia bardziej satysfakcjonującego życia, dzięki odpowiednio dobranemu procesowi pomocy terapeutycznej i edukacyjnej. Diagnoza pozwala także na przywrócenie możliwości czerpania z własnego potencjału. Dodam, że najlepsze rezultaty daje połączenie różnych metod wsparcia: terapii, psychoedukacji i farmakoterapii
– mówi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Dzięki uzyskaniu diagnozy ADHD można lepiej zrozumieć siebie lub osobę, która ma to zaburzenie, a to ułatwia komunikację i poprawia relacje. Wskazówki eksperta znajdziesz tutaj: Jak postępować z dzieckiem i dorosłym z ADHD?
Czytaj także:
ADHD a ADD – czym się różnią, jak się diagnozuje i leczy te zaburzenia?
„Kobiece” ADHD – jak je rozpoznać i okiełznać?
Obalamy mity: Czy tran jest dobry na ADHD?
Jak wspierać dziecko z ADHD w nauce? Porady dla rodziców
Ukończyła studia w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej na wydziale psychologii społecznej w Warszawie. Ma 15-letnie doświadczenie zawodowe. Pierwsze doświadczenie zdobyła na rocznym stażu w Ośrodku Zdrowia Psychicznego SYNAPSIS. Pracuje z osobami dorosłymi, młodzieżą i z dziećmi. Jest w trakcie szkoleń do uzyskania certyfikatu psychoterapeuty. Studentka Studiów podyplomowych Akademii Medycznej w Warszawie na kierunku seksuologia kliniczna. Udziela pomocy psychologicznej w pełnym zakresie, w tym m.in. wsparcie osób przewlekle chorych, interwencje kryzysowe, wsparcie osób doświadczających przemocy, wypalenia zawodowego, wsparcie par, praca terapeutyczna z dziećmi i młodzieżą ze spektrum autyzmu (ZA).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
