Spis treści:
- Hormon FSH – definicja i rola w organizmie
- FSH – norma
- FSH badanie – kiedy wykonać?
- Niedobór FSH – przyczyny
- Nadmiar FSH – przyczyny
- FSH – cena badania
Hormon FSH – definicja i rola w organizmie
Hormon FSH (ang. follicle-stimulating hormone), inaczej hormon folikulotropowy lub folitropina, jest związkiem odpowiadającym przede wszystkim za dojrzewanie płciowe oraz rozmnażanie.
Hormon FSH współdziała ściśle z lutropiną (LH) – są to dwa hormony przysadkowe (gonadotropiny), które stymulują gonady: jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn. Wraz z nieprawidłowym poziomem FSH mogą pojawiać się objawy świadczące o przedwczesnym lub opóźnionym dojrzewaniu, niepłodności czy wczesnej menopauzie.
FSH jest wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej pod wpływem pulsacyjnej produkcji hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRH) w podwzgórzu. Gdy częstotliwości impulsów GnRH są niskie, wówczas wzrasta produkcja FSH. Wysokie częstotliwości impulsów GnRH powodują większą sekrecję LH. Zaś ciągłe uwalnianie GnRH powoduje zahamowanie produkcji FSH, co jednocześnie wpływa na zablokowanie owulacji i produkcji estrogenów u kobiet, a u mężczyzn skutkuje obniżeniem liczby plemników i osłabieniem ich jakości.
Hormon FSH jest wytwarzany zarówno przez organizm kobiety, jak i mężczyzny, jednak pełni różne role w zależności od płci.
U kobiet FSH pełni rolę hormonu warunkującego dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie żeńskich hormonów płciowych (estradiolu i progesteronu).
Rolą FSH u mężczyzn jest stymulacja produkcji plemników i synteza testosteronu.
Jak jest norma FSH u kobiet, mężczyzn, dzieci?
Normy hormonu FSH zależą od płci oraz wieku. Najwyższe stężenie FSH u kobiet występuje w połowie cyklu miesiączkowego – krótko przed owulacją, oraz po menopauzie. Produkcja związku u dorosłych mężczyzn jest stała. U dzieci poziom FSH, nie licząc pierwszych miesięcy życia, jest niski i wzrasta przed dojrzewaniem.
Prawidłowe wartości FSH dla kobiet wynoszą:
- faza folikularna: 2–10 IU/l,
- owulacja: 5–20 IU/l,
- faza lutealna: < 10 IU/l,
- menopauza: > 20 IU/l (wartości FSH w tym okresie mogą osiągać nawet 250 IU/l),
- ciąża: minimalna ilość FSH.
Prawidłowa wartość FSH dla dorosłych mężczyzn wynosi: 2–10 IU/l.
U dzieci stężenie FSH utrzymuje się na bardzo niskim poziomie aż do okresu przed dojrzewaniem.
FSH badanie – kiedy wykonać?
Oznaczenie hormonu FSH wykonuje się w przypadku:
- braku miesiączek lub nieregularnych miesiączek,
- zmniejszenia popędu seksualnego,
- objawów takich jak: utrata masy ciała, zmęczenie, obniżenie apetytu, co może świadczyć o chorobach przysadki,
- niepłodności,
- opóźnionego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego,
- przedwczesnej menopauzy,
- diagnostyki chorób jajników,
- diagnostyki chorób jąder.
Aby wykonać badanie FSH, wystarczy zwykłe pobranie krwi żylnej ze zgięcia łokciowego (możliwe jest także oznaczenie FSH w moczu). Zaleca się wykonanie badania na początku fazy folikularnej, a najlepiej między 3. a 5. dniem cyklu. Na tydzień przed badaniem zalecane jest odstawienie leków hormonalnych.
Niedobór FSH – przyczyny
Niski poziom FSH powoduje hipogonadyzm oraz niepłodność.
U kobiet niski poziom FSH często oznacza czynnościowe zaburzenia funkcji przysadki lub osi podwzgórzowo-przysadkowej. Przyczyną może być silne przeżycie emocjonalne, anoreksja lub intensywne uprawianie sportu.
Niedobór FSH u kobiet może wynikać również z choroby, np. zespołu Sheehana (gdy dochodzi do martwicy przysadki wskutek krwotoku w okresie okołoporodowym), guza przysadki lub podwzgórza, hiperprolaktynemii, wrodzonego hipogonadyzmu hipogonadotropowego.
U mężczyzn niskie stężenie FSH świadczy o hipogonadyzmie hipogonadotropowym, który zwykle ujawnia się w okresie dojrzewania w postaci braku cech dojrzewania płciowego (brak owłosienia łonowego i pod pachami do 14. roku życia, brak zwiększenia wielkości jąder). Przyczyną niskiego stężenia FSH może być choroba genetyczna (np. zespół Kallmanna – gdzie charakterystyczna jest utrata węchu) lub choroby przysadki (np. guz, zapalenie).
Niski poziom FSH u dzieci może świadczyć o opóźnionym dojrzewaniu płciowym. Dochodzi do tego wskutek różnych zaburzeń np. zespołu Turnera u dziewcząt, zespołu Klinefeltera u chłopców, innych zaburzeń jajników lub jąder, infekcji, anoreksji.
Nadmiar FSH – przyczyny
Wysoki poziom hormonu FSH w organizmie powoduje przedwczesne dojrzewanie lub przedwczesną menopauzę.
Zwiększone stężenie FSH u kobiet może świadczyć o:
- przedwczesnej niewydolność jajników (przedwczesna menopauza występuje przed 40. rokiem życia),
- zespole Turnera,
- gruczolakach przysadki wydzielających nadmiar FSH.
Należy dodać, że przedwczesne wygasanie czynności jajników pojawia się czasami w przebiegu chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Gravesa-Basedowa, choroba Addisona lub autoimmunizacyjnego zespołu niedoczynności wielogruczołowej.
U mężczyzn przyczynami zwiększonej ilości FSH mogą być:
- brak jąder,
- zespół Klinefeltera (charakteryzujący się ginekomastią, zmniejszoną wielkością jąder, wysokim wzrostem),
- choroba Steinerta (ujawnia się około 30. roku życia),
- uraz, choroby w obrębie jąder.
Do podwyższenia produkcji FSH prowadzą także niektóre metody leczenia, w tym chemioterapia i radioterapia.
Wysoki poziom FSH u dzieci może oznaczać przedwczesne dojrzewanie płciowe. Są różne możliwe przyczyny takiego stanu, w tym choroby ośrodkowego układu nerwowego.
FSH – cena badania
Badanie FSH jest testem niedrogim i łatwo dostępnym. Aby oznaczyć FSH we krwi, należy zapłacić od 10 do 40 zł. Jeśli na badanie kieruje lekarz w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, jest ono bezpłatne.
Czytaj także:
Prolaktyna – normy, co oznacza wysoki lub niski poziom prolaktyny, cena badania
Zaburzenia hormonalne – przyczyny, objawy, jak wyregulować hormony?
Bez niej nie ma ciąży. Jak rozpoznać, że masz owulację?
Hiperandrogenizm – przyczyny, objawy, leczenie
Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy, przyczyny i leczenie
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
