Spis treści:
- Tabletki antykoncepcyjne – rodzaje
- Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych
- Tabletki antykoncepcyjne a nowotwory
- Tabletki antykoncepcyjne a tycie
- Odstawienie tabletek antykoncepcyjnych a ciąża
- Pigułki antykoncepcyjne a trądzik
- Zakrzepica a tabletki antykoncepcyjne
- Przeciwwskazania do stosowania tabletek antykoncepcyjnych
- Profilaktyka podczas stosowania tabletek antykoncepcyjnych
- Tabletki antykoncepcyjne a badania kontrolne
- Korzyści ze stosowania tabletek antykoncepcyjnych
Jakie tabletki antykoncepcyjne są dzisiaj dostępne dla kobiet? Które są bezpieczniejsze?
Dr Małgorzata Nowicka, ginekolożka: Wszystkie hormonalne tabletki antykoncepcyjne dostępnie obecnie są tabletkami niskodawkowymi, tzn. zawierają najniższe skuteczne dawki estrogenów.
Mogą być tabletkami dwuskładnikowymi, czyli składać się z dwóch hormonów: estrogenu i progestogenu, albo jednoskładnikowymi (tzw.”mini-pill”), np. z drospirenonem, co oznacza, że składają się jedynie z syntetycznej pochodnej progesteronu.
Wszystkie wymienione tabletki antykoncepcyjne są bezpieczne, jednak te zawierające pochodną estrogenową mogą wpływać na nieznaczny wzrost ryzyka prozakrzepowego.
Tabletki zawierające tylko pochodną progesteronu („mini-pill”) nie zwiększają tego ryzyka. Jednak zdarza się, że niska zawartość estrogenu wiąże się z częstszym występowaniem plamień międzymiesiączkowych, szczególnie w pierwszych miesiącach stosowania.
Jakie są najczęstsze skutki uboczne stosowania tabletek antykoncepcyjnych i jak często występują?
Najczęściej skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych występują w pierwszych 3-4 miesiącach stosowania tabletek, kiedy organizm musi się do nich „przyzwyczaić”. Są to:
- nieregularne plamienia i krwawienia,
- tkliwość piersi,
- czasem nudności,
- pobolewania głowy,
- a w przypadku tabletek zawierających estrogeny również przejściowe uczucie gromadzenia płynów.
Te objawy na początku nie powinny nikogo niepokoić.
Niektóre pacjentki wraz z długością stosowania tabletek zauważają spadek libido czy suchość pochwy.
Powodem do odstawienia tabletek antykoncepcyjnych, a już na pewno kontaktu z lekarzem, powinny być takie skutki uboczne jak:
- silne bóle głowy,
- zaburzenia widzenia,
- bóle w klatce piersiowej,
- duszność,
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- obrzęki (zwłaszcza asymetryczne) kończyn,
- ból kończyn dolnych.
Czy tabletki antykoncepcyjne mogą sprzyjać rozwojowi nowotworów?
Tabletki antykoncepcyjne powodują nieznaczny wzrost ryzyka raka piersi: ryzyko to jest 1,1 razy większe niż u kobiet niestosujących tej metody antykoncepcji i jest najwyższe u kobiet, które zaczęły antykoncepcję hormonalną jako nastolatki.
Trzeba mieć jednak świadomość, że kobieta stosująca antykoncepcję hormonalną, która w Polsce jest dostępna jedynie na receptę lekarską, pozostaje pod opieką ginekologiczną, a więc powinna być regularnie badana w tym kierunku (badanie palpacyjne, ultrasonografia piersi czy mammografia w późniejszym wieku).
Poza tym kobiety stosujące antykoncepcję są bardziej świadome, również w zakresie samobadania piersi.
Więc rak piersi, jeśli występuje, nie dość, że jest wykrywany we wcześniejszym stadium, to często bardziej poddaje się leczeniu, gdyż zawiera receptory dla estrogenów czy progesteronu.
Za to nieocenionym efektem korzystnym stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej jest zmniejszenie ryzyka raka trzonu macicy, ale przede wszystkim raka jajnika, który jest tzw. cichym zabójcą, bo nie ma żadnych badań przesiewowych w jego kierunku (jak USG czy mammografia w raku piersi). Rozwija się bezobjawowo, a daje o sobie znać już na etapie zaawansowanym.
Warto pamiętać, że zmniejszenie ryzyka tych nowotworów utrzymuje się do 10 lat po odstawieniu antykoncepcji.
Czy stosowanie doustnej antykoncepcji wpływa na zmianę masy ciała?
Według badań stosowanie doustnej antykoncepcji u 1/3 kobiet powoduje wzrost masy ciała, u 1/3- spadek, a 1/3 nie zmienia swojej masy. Jednak jeśli chodzi o wzrost czy spadek, zmiany spowodowane stosowaniem tabletek są rzędu 2-3 kg.
W przypadku większych zmian masy ciała należy poszukiwać innych przyczyn.
Jest niewielka grupa kobiet – z moich obserwacji dotyczy to kilku procent pacjentek – u których dochodzi do wzrostu łaknienia w czasie stosowania tabletek, więc trzeba mieć to na uwadze i poinformować pacjentkę, żeby obserwowała siebie, szczególnie na początku terapii, by nie doszło do niepożądanego wzrostu masy ciała.
Czy kobiety po odstawieniu pigułek antykoncepcyjnych mogą mieć problem z zajściem w ciążę oraz utrzymaniem ciąży?
Tabletki antykoncepcyjne absolutnie nie są przyczyną trudności z zajściem w ciążę ani jej utrzymania. Wręcz przeciwnie, po odstawieniu tabletek wyrzut własnych hormonów sprzyja zajściu w ciążę (nie udowodniono, żeby była wyższa ilość ciąż mnogich).
Ponadto jednym z mechanizmów antykoncepcyjnych jest zagęszczenie śluzu szyjkowego, a to chroni kobiety je stosujące przed infekcjami wstępującymi, powodującymi zapalenia przydatków (jajników i jajowodów), które w przyszłości mogą skutkować niepłodnością.
Oczywiście należy mieć świadomość, że jeśli antykoncepcja była włączona u kobiety mającej jakieś problemy hormonalne (nieregularne miesiączki, trądzik, nadmierne owłosienie), a przed włączeniem nie przeprowadzono diagnostyki tych zaburzeń, to po odstawieniu antykoncepcji ten problem będzie nadal istniał.
Poza tym pamiętajmy, że płodność kobiety jest najwyższa do 24. roku życia, więc zdecydowanie większe szanse na zajście w ciążę będzie miała pacjentka w wieku 24 lat niż taka, która odstawia antykoncepcję w 35. roku życia.
Czy stosowanie doustnej antykoncepcji powoduje trądzik?
Praktycznie wszystkie tabletki antykoncepcyjne mają korzystny wpływ na skórę, przez zmniejszenie łojotoku. Niektóre są wręcz włączane jako leczenie trądziku. Wówczas wykorzystywane są preparaty o aktywności antyandrogenowej.
Jak często występuje zakrzepica u kobiet stosujących doustną antykoncepcję?
Zakrzepica u kobiet stosujących tabletki antykoncepcyjne występuje z częstością od 5 do 12 przypadków na 10 tysięcy stosujących.
Istotna jest dawka etynyloestradiolu (wyższa to wyższe ryzyko), jak i typ progestagenu w tabletce.
Trzeba pamiętać jednak, że ryzyko to jest i tak o wiele mniejsze w porównaniu do występującego u całkowicie zdrowej młodej kobiety w fizjologicznej ciąży i połogu. Choroba zakrzepowo-zatorowa występuje wtedy częściej niż u 20 kobiet na 10 tysięcy.
Według dotychczasowych badań wydaje się, że preparaty zawierające tylko progestogen takiego ryzyka ze sobą nie niosą. Po koniec ubiegłego roku opublikowane zostało stanowisko polskich ekspertów na temat jednoskładnikowej doustnej antykoncepcji hormonalnej mającej dużo mniejsze ryzyko zakrzepowo-zatorowe.
Które kobiety nie powinny decydować się na doustną antykoncepcję?
Szczegółowe wytyczne dotyczące przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej oparte są na rekomendacjach WHO. Z najważniejszych przeciwwskazań należy wymienić:
- chorobę zakrzepowo-zatorową przebytą lub aktualną,
- nieustabilizowane nadciśnienie tętnicze,
- stan po udarze mózgu czy zawale serca,
- stan po raku piersi,
- marskość wątroby lub inne jej choroby związane z jej niewydolnością,
- cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi,
- niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych,
- migreny z aurą.
Po 35. roku życia kobieta paląca papierosy czy cierpiąca z powodu migren (również tych bez aury, czyli zaburzeń neurologicznych poprzedzających ból głowy) nie powinna stosować antykoncepcji dwuskładnikowej. Może za to stosować jednoskładnikową. To samo dotyczy kobiet karmiących.
W jaki sposób kobieta sama może zmniejszać ryzyko związane z przyjmowaniem pigułek antykoncepcyjnych?
Przede wszystkim być szczerą z lekarzem, jeśli chodzi o swoje choroby i nie ukrywać np. palenia papierosów, które zwiększa ryzyko prozakrzepowe i jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do dwuskładnikowej antykoncepcji po 35. roku życia.
W razie pojawienia się wątpliwości, poradzić się lekarza, a nie szukać odpowiedzi na forach czy blogach.
Kobieta powinna też zebrać wywiad wśród krewnych i rodziny dotyczący występowania chorób zakrzepowo-zatorowych, regularnie się kontrolować i w przypadku pojawienia się przeciwwskazań odstawić lub zmienić preparat.
Przy stosowaniu tabletek zawierających estrogen, powinna dbać o odpowiednie nawodnienie (2,5 l płynów dziennie), prowadzić aktywny tryb życia. Siedzenie w jednej pozycji, bez robienia chociażby krótkich przerw, czy to w pracy czy w podróży, sprzyja tworzeniu zakrzepów.
To, co może zrobić, by zmniejszyć ryzyko, to także starać się utrzymywać odpowiednie BMI, nie przekraczające 25 kg/m2. Zarówno nadwaga, jak i otyłość, ponad dwukrotnie zwiększają występowanie incydentów zakrzepowo-zatorowych u stosujących antykoncepcję dwuskładnikową.
Zalecam także, aby kobieta wybierała preparat oparty wyłącznie na gestagenach, który nie zwiększa ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej.
Jakie badania należy wykonywać w czasie stosowania tabletek antykoncepcyjnych?
W czasie stosowania tabletek wymagana jest regularna kontrola ginekologiczna, w zależności od potrzeb 1-2 razy w roku.
W czasie wizyty oprócz omówienia tolerancji antykoncepcji, rozważenia ewentualnych przeciwwskazań, jakie mogły się pojawić w międzyczasie w życiu pacjentki, wykonywane jest badanie piersi, pomiar ciśnienia, badanie ginekologiczne oraz dodatkowe badania w zależności od potrzeb (badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy czy USG, ale nie dotyczą one przecież jedynie pacjentek stosujących antykoncepcję).
Nie ma wskazań do wykonywania badań biochemicznych ani w kierunku ewentualnej zakrzepicy, jeśli objawy nie wskazują na konieczność ich przeprowadzenia.
Czy tabletki antykoncepcyjne mogą mieć korzystny wpływ na zdrowie, poza właściwościami blokującymi płodność?
Tak. Tabletki antykoncepcyjne mogą mieć korzystny wpływ na skórę poprzez obniżenie łojotoku, a więc mniejsze przetłuszczanie się włosów i skóry, zmniejszenie lub wyleczenie trądziku, poprawę kondycji włosów na głowie, a zmniejszenie niepożądanego owłosienia na ciele.
Tabletki antykoncepcyjne mogą też chronić przyszłą płodności w mechanizmie ochrony przed infekcjami wstępującymi czy w przypadku endometriozy.
Są wykorzystywane są w leczeniu zaburzeń endokrynologicznych takich np. jak zespół policystycznych jajników, chorób narządu rodnego, takich jak endometrioza, nawracające torbiele jajników i bolesne miesiączkowanie.
Tabletki antykoncepcyjne zmniejszają ryzyko raka trzonu macicy, jelita grubego i jajnika oraz występowania niedokrwistości w przypadku obfitych miesiączek.
Działają pozytywnie na regulację cyklu w przypadku jego zaburzeń w okresie przedmenopauzalnym. Inną korzyścią ich stosowania jest także przewidywalność miesiączek w przypadku stosowania antykoncepcji, co poprawia jakość życia.
Czytaj także:
Spirala antykoncepcyjna – 10 pytań o wkładkę wewnątrzmaciczną
Nowa antykoncepcja w dobie koronawirusa – dla kogo nowe tabletki antykoncepcyjne? Zalety stosowania
Jak odstawić tabletki antykoncepcyjne? Skutki, objawy, ciąża
Plastry antykoncepcyjne - ile kosztują i jak należy je stosować?
Do jakiego wieku można zajść w ciążę?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
