Benzodwuazepiny w leczeniu seniorów
Stosowanie benzodwuazepin przez osoby w wieku podeszłym jest bardzo częste. Dane z badań epidemiologicznych wskazują, że pacjenci po 65. roku życia otrzymują ponad jedną czwartą wszystkich recept na benzodwuazepiny. Ponadto, w przeciwieństwie do osób młodszych stosowanie benzodwuazepin w grupie wiekowej powyżej 65. roku życia jest często przewlekłe, a wskazania do kontynuacji zaleceń rzadziej oceniane i weryfikowane w toku terapii.
Ryzyko przewlekłego stosowania benzodwuazepin
Wśród czynników ryzyka długotrwałego stosowania benzodwuazepin u chorych w wieku podeszłym wymienia się: starszy wiek, płeć żeńską, niższy poziom wykształcenia, liczne hospitalizacje (także niepsychiatryczne) lub przebywanie w ośrodkach opiekuńczych oraz korzystanie z porad wielu lekarzy. Wielu klinicystów zwraca uwagę na zjawisko stosowania przez osoby starsze, zwłaszcza kobiety, leków zapisanych innym pacjentom, co często prowadzi nie tylko do poważnych, nieprzewidzianych interakcji, ale także do rozwoju uzależnień. Takie „wspólne leczenie” niezwykle często dotyczy środków psychotropowych, zwłaszcza uspokajających i nasennych.
Kiedy może pojawić się uzależnienie?
Badania kliniczne pokazują, ze najsilniejszymi predyktorami sięgnięcia po benzodwuazepiny są uporczywe zaburzenia snu, uporczywe zaburzenia nastroju oraz zaburzenia lękowe (zwłaszcza zespół lęku uogólnionego) i adaptacyjne, związane ze stresem. Włączenie benzodwuazepin po raz pierwszy w związku z epizodem depresyjnym jest bardziej ryzykowne w kontekście ryzyka uzależnienia u chorych z depresją nawracającą niż u chorych z chorobą dwubiegunową. Zjawiskiem typowym dla pacjentów w wieku podeszłym jest „uzależnienie niskiej dawki”, polegające na długotrwałym przyjmowaniu niewielkich dawek benzodwuazepin (np. 1 mg lorazepamu czy 0,5 mg klonazepamu na dobę), których odstawienie prowadzi do klasycznych zespołów odstawiennych.
Zobacz też: Czy nie zażywasz nadmiernej ilości leków?
Benzodwuazepiny – jak ograniczyć stosowanie?
Zasadnicze znaczenie ma prewencja i ograniczanie stosowania benzodwuazepin do niezbędnego (zwłaszcza czasowo!) minimum. U już uzależnionych podstawowym krokiem jest poprawne leczenie współistniejących zaburzeń psychicznych, co często pozwala na odstawienie lub istotną redukcję dawkowania. Odstawianie benzodwuazepin powinno przeprowadzać się bardzo wolno, zwykle zalecane tempo to 25% w ciągu 2-4 tygodni. Przy odstawianiu benzodwuazepin u osób w wieku podeszłym wcześniej długotrwale przyjmujących lek spotyka się zjawisko „dawki oporu”, zwykle dość niskiej, poniżej której dalsze odstawianie powoduje znaczne nasilenie współistniejącej psychopatologii lub jawne objawy abstynencyjne. Doświadczenie poucza, że w takich sytuacjach warto rozważyć przynajmniej czasową zgodę na przyjmowanie leku i ponowienie próby odstawienia po kilku tygodniach, a w wybranych przypadkach (uzależnienie niskiej dawki) – nawet długoterminowe, kontrolowane ordynowanie leku.
Przypisywany niektórym benzodwuazepinom (jak i nasennym lekom niebenzodwuazepinowym) brak lub niewielki potencjał uzależniający należy uznać za klinicznie zwodniczy. Opisywano poważne uzależnienia od zopiklonu, zolpidemu, zaleplonu, alprazolamu…
Nadużywanie i uzależnienia od innych leków
W grupie osób w wieku podeszłym szczególny problem stanowi nadużywanie leków przeciwbólowych. Dotyczy to szczególnie relatywnie łatwo dostępnych i chyba nadmiernie ochoczo przepisywanych preparatów zawierających tramadol. Problematyczne, także w kontekście działań niepożądanych i interakcji lekowych, jest także nadużywanie niesterydowych leków przeciwzapalnych. Spotyka się ponadto uzależnienia od leków złożonych (czasami dostępnych bez recepty) zawierających kodeinę. Błędem jednak jest unikanie stosowania silnych (opiatowych) leków przeciwbólowych do zwalczania bólu nowotworowego lub innych uporczywych i silnych bólów w obawie przed rozwojem uzależnienia.
Inne często nadużywane przez osoby w wieku podeszłym leki, zwłaszcza środki przeczyszczające, mieszanki ziołowe oraz preparaty witaminowe, są zwykle stosowane bez zalecenia lekarskiego, a wykrycie ich stosowania wymaga aktywnego zbierania wywiadu farmakologicznego.
Zobacz też: Leki - co robić, gdy jest ich za dużo?
Nikotynizm
Wbrew powszechnemu przekonaniu osobom w wieku podeszłym jest łatwiej niż młodszym chorym rzucić palenie tytoniu. Badania pokazują, że efekty prewencyjne zaprzestania palenia są widoczne już po roku. Pomocniczo można u wybranych chorych zastosować suplementację nikotynową lub bupropion XR (Zyban).
Fragment pochodzi z książki "Praktyczna psychogeriatria: rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym" Tomasza Sobów (Wydawnictwo Continuo, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
