Roślina z długą tradycją
Jest zaliczany do najcenniejszych roślin leczniczych. Znany od dawna, a jeśli nie wspomina o nim piśmiennictwo starożytne, to dlatego, iż będąc rośliną północnoeuropejską nie był znany w basenie Morza Śródziemnego. Natomiast wiele o zaletach leczniczych arcydzięgla piszą średniowieczni autorzy z obszarów na północ od Alp. W Polsce spotyka się arcydzięgiel w Sudetach i Tatrach, nad brzegami potoków, miejscami na niżu. Jest najczęściej rośliną dwuletnią, w wyjątkowych warunkach – czteroletnią. Dorasta wysokości dwu i pół metra. Liść i kulki kwiatowe roztarte w palcach wydają przyjemny, korzenno-żywiczny zapach, podobne są w smaku. Korzeń, który jest surowcem leczniczym, w smaku jest początkowo słodkawy, później palący, wreszcie korzenno-gorzki.
Arcydzięgiel bywa uprawiany dla celów leczniczych, kosmetycznych, oraz spożywczych.
Zawiera liczne związki, m.in. olejek eteryczny, związki kumarynowe i furanokumarynowe, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne.
Właściwości lecznicze
Korzeń działa rozkurczowo, kojąco, moczopędnie, wykrztuśnie, pobudza czynności żołądka, wzmacnia nerwy i naczynia krwionośne, jest środkiem na uspokojenie serca, wzmacnia ogólnie, jest świetnie działającym środkiem gorzkim, reguluje krwawienia miesięczne, działa napotnie, pomaga w zaflegmieniu płuc, kolce jelitowej, wzdęciach, zimnicy, blednicy, kurczowych wymiotach, nerwowych bólach głowy, przewlekłych nieżytach układu oddechowego, reumatyzmie, szkorbucie, padaczce, histerii, białych upławach, kaszlu, niedrożności jelit, pomaga narkomanom w kuracjach odwykowych, wskazany po zatruciach alkoholem i nikotyną, leczy śluzówki ust, gruczołów wydzielniczych, żołądka, jelit, pomaga na bezsenność, grypę, przeziębienie, przemianę materii, obrzęk gruczołów chłonnych, pobudza łaknienie, jest wiatropędny, stanowi odtrutkę na belladonnę, atropinę (i inne alkaloidy), zimowit jesienny i cykutę.
Pobudza wytwarzanie pepsyny i pentagastryny w żołądku, pomaga w wydalaniu toksyn z organizmu drogą nerek. Pochodne furanokumaryny i niektóre składniki olejku eterycznego działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Angelicyna, zawarta w przetworach z arcydzięgla, działa uspokajająco. Arcydzięgiel jest składnikiem polskiej mieszanki z pięciu krajowych ziół wzmacniających, co przypomina działanie żeń-szenia. Ksantotoksyna, ksantotoksol, angelicyna i inne pochodne furanokumaryny wykazują działanie fotodynamiczne i zwiększają wytwarzanie pigmentu melaniny w skórze po wystawieniu jej na działanie światła słonecznego. Olejek eteryczny z arcydzięgla wykazuje właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.
Wyciąg płynny z arcydzięgla wchodzi w skład płynu Nervosol („Herbapol”), stosowanego w stanach zwiększonego napięcia nerwowego, uczuciu niepokoju, trudności w zasypianiu.
Zobacz też: Jak osiągnąć szczęście i równowagę?
Cukiernictwo
W cukiernictwie wykorzystuje się zielone pochewki liściowe i młode pędy oraz łodygi smażone w cukrze na suchą konfiturę, tzw. anżeliki, które są używane do dekoracji tortów, mazurków, keksów ze względu na piękny kolor zielony. Jest to znakomity środek trawienny; jeden, najwyżej dwa listki trzeba dobrze pożuć i popić czymkolwiek, a okaże się to niesłychanie skuteczne po najcięższym obiedzie.
Nalewka i surówki
Z młodych pędów i ogonków liściowych można przyrządzić surówkę, można je też dodawać do innej surówki, ale wtedy trzeba ją posłodzić. Na korzeniu arcydzięgla (do 10 dag świeżego korzenia i kilku cm łodygi nad korzeniem na litr spirytusu, postawić w ciemnym miejscu na dwa tygodnie, rozcieńczyć gotowaną woda do właściwej mocy wódki, można osłodzić) górale podhalańscy robią swoją słynną „dźwigoniówkę”, która jednak dla osób o wysokim ciśnieniu krwi jest niewskazana.
Zobacz też: Dobroczynne działanie olejków zapachowych
Olejek arcydzięglowy
Olejek arcydzięglowy, oprócz zastosowań medycznych, jest używany w przemyśle mydlarskim, kosmetycznym i chemii gospodarczej. Wyciągów z owoców i korzeni używa się w połączeniu z innymi surowcami roślinnymi do wyrobu likierów ziołowych lub aromatycznych wódek. W krajach anglosaskich i nordyckich korzeń arcydzięgla stosuje się w kompozycji z innymi surowcami ziołowymi do aromatyzowania piwa.
Artykuł powstał na podstawie książki Jadwigi Górnickiej „Apteka natury”, Raszyn 2004.
Zobacz koniecznie - Vademecum ziół
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
