Co to jest słuch fonematyczny?
Słuch fonematyczny to rodzaj słuchu, dzięki któremu wyodrębniamy i rozróżniamy dźwięki mowy. Ćwiczenia z zakresu słuchu fonematycznego doskonalą umiejętność rozpoznawania przez dziecko wymawianych przez nas wyrazów, sylab i głosek.
Jakie zabawy i ćwiczenia rozwijają słuch fonematyczny?
Przykładowe zestawy ćwiczeń:
1. Wyodrębnianie zdań w mowie:
- tworzenie prostych zdań, które opisują wygląd zwierzęcia, np. To pies. On jest czarny;
- słuchanie prostych wypowiedzi dotyczących obrazka, np. To kotek. On pije mleko. Dzieci biorą tyle klocków, ile jest zdań, wskazując pierwszy klocek, powtarzają pierwsze zdanie, drugi – drugie zdanie.
2. Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu:
- opisywanie zwierzęcia lub obrazka ze zwierzęciem zdaniami dwuwyrazowymi, np. To pies. Dzieci wypowiadają zdanie, następnie powtarzają je wspólnie z nauczycielem, określają wyraz pierwszy i drugi, tym samym liczą wyrazy w zdaniu, i przyporządkowują każdy wyraz do określonego miejsca w zdaniu;
- tworzenie prostych zdań opisujących postać lub obrazek i zapisywanie ich np. metodą bitów kołowych [rozpoczynamy od najprostszych (dwuwyrazowych), przechodząc do coraz bardziej złożonych], np. dziecko tworzy prostą konstrukcję: To pies. Zapisuje ją następnie za pomocą bitów. Z czasem tworzy coraz bardziej złożone zdania, np. To jest mały pies;
- rozwijanie zdań, zwiększanie liczby wyrazów w zdaniu i określanie ich kolejności. Dzięki temu ćwiczeniu dziecko uczy się tworzyć wypowiedzi złożone;
- tworzenie zdań ze słów podanych przez nauczyciela, ułożenie ich we właściwej kolejności, np. Mleko kotek pije – Kotek pije mleko;
- układanie zdań zbudowanych z tylu słów, ile jest klocków, np. dwa klocki – zdanie dwuwyrazowe. Utrudnieniem jest ułożenie zdań opisujących obrazek według liczby klocków;
- uzupełnianie zdań o brakujący wyraz, np. Ptak pije..., Ptak pije wodę, a kot... (mleko);
- dobieranie par wyrazów lub obrazków, których nazwy się rymują: ptaki – raki, sowa – krowa, kotek – płotek.
Zobacz też: Dogoterapia – ćwiczenia doskonalące umiejętność liczenia
3. Wyodrębnianie sylab w wyrazach:
- śpiewanie prostych piosenek z wyróżnianiem sylab, np. wlazł ko-tek na pło-tek..., w następnym etapie wypowiadamy tekst piosenki bez melodii, podobnie jednak wydzielając sylaby;
- dzielenie wyrazów na sylaby – rozpoczynamy od wyrazów znanych dziecku, krótkich, np. ma-ma, ta-ta, własne imię, np. O-la;
- wydzielanie sylab w wyrazach trudniejszych, np. imię psa: Bu-rek, Mar-go, Jag-na;
- wydzielanie sylab w nazwach części ciała zwierzęcia, np. gło-wa, szy-ja, ła-py, ple-cy, brzuch, o-gon itp.;
- wyszukiwanie elementów ciała zwierzęcia z zamkniętymi oczami, a następnie nazywanie ich przez sylabizację;
- łączenie wyrazów z sylab (synteza sylabowa), np. zabawa „wyszukaj u psa...” – podajemy dziecku dwie sylaby, a jego zadaniem jest odgadnięcie, jaki to wyraz, i wskazanie desygnatu na zwierzęciu – o-ko, u-cho;
- dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym układaniem klocków – układanie obrazów graficznych modelu sylabowego wyrazu, liczenie sylab, np. dzieci siedzą obok psa, losują jeden z obrazków przedstawiających części ciała zwierzęcia, następnie wskazany uczestnik zajęć pokazuje tę część ciała, którą przedstawia obrazek, i nazywa ją, sylabizując, np. ła-pa, kolejne dziecko zapisuje tę nazwę na kartce z obrazkiem za pomocą kodu, np. bity kołowe (jedno koło to jeden wyraz), kwadraty to sylaby, prostokąty to głoski;
- porównywanie liczby sylab w wyrazach, np. części ciała psa na podstawie liczby klocków przy każdym wyrazie, obrazku, np. gło-wa, ła-pa, o-ko, u-cho – dwie sylaby; nos, brzuch, sierść – jedna sylaba; pa-zu-ry, o-go-nek – trzy sylaby;
- zabawa w dokańczanie wyrazów: podajemy dziecku obrazki ze zwierzętami, a następnie wypowiadamy pierwszą sylabę jednego z nich (rozpoczynamy od znanych dziecku wyrazów dwusylabowych), np. ko...(za), ku...(ra); przykład innej zabawy tego typu: przed dzieckiem i psem lub kotem leżą zgromadzone przedmioty niezbędne do codziennej opieki nad zwierzęciem, zadaniem dziecka jest wskazanie tego przedmiotu, którego nazwa rozpoczyna się wskazaną sylabą, np. mi...(ska), o...(bro-ża);
- zabawa w wyszukiwanie obrazków, które pasują do podanej sylaby, np. ko- (-tek,-za, -mar);
- tworzenie wyrazów do podanej sylaby (jedno dziecko podaje sylabę wyrazu określającego część ciała zwierzęcia lub jego akcesoria, a drugie dziecko dokańcza nazwę i pokazuje część ciała lub przedmiot): u...(szy), o...(gon), szy...(ja), o...(ko), ła...(pa);
- zabawa w wyszukiwanie wyrazów, przedmiotów, obrazków, które kończą się podaną sylabą, np. -wa (kro-, so-, ...);
- rozpoznawanie miejsca określonej sylaby w wyrazie, np. kładziemy przed dzieckiem zbiór obrazków, wśród nich są nazwy, w których występuje sylaba, np. ba; dziecko sprawdza, w którym wyrazie jest ta sylaba i w jakim miejscu na początku, na końcu czy w środku – odpowiednio je układa: ba-ran, ża-ba, ry-ba, dzio-ba-ki. Podsumowaniem zabawy jest naśladowanie odgłosów prawidłowo wybranych zwierząt (bee, bee; kum kum lub rechu, rechu);
- wykreślanki sylabowe – dzieci, widząc i słysząc wyraz po przeczytaniu, wykreślają sylabę niepotrzebną w nazwie zwierzęcia: ry no ba, ko te tek, ku ba ra, bie dron la ka, mo ty le na;
- czytanie sylab w połączeniu z obrazkiem – rebusy sylabowe;
- układanie wyrazów z rozsypanki sylabowej i wskazywanie rozwiązania, np. elementów potrzebnych do założenia akwarium;
- układanie zdań z rozsypanki sylabowej;
- układanki, uzupełnianki, przestawianki sylabowe.
Zobacz też: Zabawy ze zwierzętami rozwijające koordynację słuchowo-ruchową
4. Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów:
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w nagłosie; zaczynamy od wyrazów, w których pierwszą głoskę słychać wyraźnie i można ją samodzielnie wyodrębnić z pozostałych, np. o-ko, u-cho; następnie w śródgłosie, wygłosie – przykład zabawy: dziecko ma zasłonięte oczy, przez dotyk wyczuwa wybraną część ciała np. psa, następnie wypowiada nazwę i głoskę w nagłosie lub w wygłosie, np. łapa – ł, ucho – o;
- wskazywanie, wyszukiwanie i grupowanie obrazków lub wskazywanie części ciała zwierzęcia, których nazwy zaczynają się wskazaną głoską, np. „pokaż mi obrazek na głoskę p, z, b – zęby, pazury, brzuch”;
- wydzielanie pierwszej głoski z nazwy obrazka: rozkładamy przed dzieckiem obrazki i wskazujemy jeden – dziecko, wypowiadając jego nazwę, ma podać pierwszą głoskę. Inny przykład zabawy – rozkładamy przed dzieckiem różne przedmioty potrzebne do pielęgnacji zwierząt, np. psa, dziecko wybiera jeden z nich, podaje nazwę i pierwszą głoskę, następnie wykonuje wybranym przedmiotem czynność adekwatną do jego przeznaczenia, np. smycz – zapina smycz i prowadzi psa po sali, szczotka – czesze psa, karma – daje zwierzęciu karmę we wskazany sposób, np. na otwartej dłoni, pies wylizuje karmę z zamkniętej dłoni, dziecko prosi psa o poszukanie ukrytej karmy;
- dobieranie i segregowanie obrazków według podanych głosek, z jednej strony obrazki przedstawiające zwierzęta, których nazwy rozpoczynają się głoską, np. b, z drugiej strony obrazki na k: kot, byk, krowa, bażant, bocian, kura, borsuk;
- wymyślanie wyrazów zaczynających się na określoną głoskę, np. b – bocian, bratek, babcia;
- rozpoznawanie i wskazywanie ostatniej głoski w wyrazie, rozpoczynamy od wyrazów kończących się samogłoską, np. kura, krowa, miska, karma;
- wybieranie i grupowanie obrazków, których nazwy kończą się taką samą literą;
- łączenie w pary obrazków, których nazwy łączą się zbiegiem głosek, np.: mak – kot, lis – sok;
- domino obrazkowe polegające na układaniu obrazków na zasadzie podobnej do ćwiczenia poprzedniego;
- rozpoznawanie głosek w wyrazach jednosylabowych – określamy kolejne głoski w wyrazie – dziecko do każdej głoski dobiera klocek (np. A-s, u-l, m-a, ...);
- zabawy z syntezą – „zgadnij, co to jest”: Podajemy dziecku wyraz w postaci analitycznej, np. k-o-t, zadaniem dziecka jest odgadnąć (czyli dokonać syntezy), jaki wyraz usłyszało; stopniowo wprowadzamy coraz dłuższe wyrazy, podnosząc tym samym stopień trudności; urozmaiceniem mogą być zabawy typu: zgaduj-zgadula, gdzie raz dziecko zadaje zagadkę, raz osoba prowadząca;
- odnajdywanie przedmiotów, elementów obrazka, którego nazwa została wypowiedziana głoskami;
- wybrzmiewanie i rozpoznawanie głosek w wyrazach jednosylabowych, trzygłoskowych (ułatwieniem jest określanie miejsca samogłoski w wyrazie), np. rak, kot, lis – dodatkowym urozmaiceniem dla dziecka będzie używanie nakładek z wykorzystaniem liter (samogłosek);
- rozpoznawanie głosek w wyrazach o różnej liczbie głosek, z liczeniem i porównywaniem ich liczby;
- zabawy wyrazowe, np. „jaką głoskę słyszysz?” lub „jaka jest druga i kolejna głoska w wyrazach: las, kot, dom, lis, lato, mata, wata, domek...?”;
- wyszukiwanie wyrazów z podaną głoską – dziecko poszukuje wśród wyrazów takich, w których występuje podana głoska, analizując wyraz; zaznacza też, w którym miejscu w wyrazie jest dana głoska i ile razy występuje.
Zobacz też: Jak pies rozwija sprawność ruchową dziecka? – ćwiczenia
Jakie zabawy doskonalą pamięć słuchową i słowną?
Przykładowe zabawy:
- „zgadnij, co słyszysz” – dziecko zza parawanu słucha odtwarzanego przez nauczyciela dźwięku, następnie przyporządkowuje usłyszany dźwięk do przedmiotu bądź obrazka;
- „czyj to głos?” – dziecko odgaduje, na bazie wcześniejszych doświadczeń, do kogo należy słyszany głos (wykorzystujemy głosy ludzi i zwierząt);
- „jakie były dźwięki?” – zabawa polegająca na odtworzeniu układu słyszanych dźwięków, rozpoczynamy od prostych układów cyklicznych, np. miau, koko, miau hau;
- wyszukiwanie obrazków według wskazanej kolejności, zapamiętywanie sekwencji;
- zapamiętywanie kolejności powtarzanych wyrazów (kot, pies, krowa, kura);
- „dokładanka” – dziecko podaje wyraz, następna osoba – kolejny, trzecia powtarza podane wyrazy i dokłada jeszcze jeden, np. Ola: „oko”, Kasia: „oko”, ucho”, Marek: „oko, ucho, nos”. Na zakończenie dzieci próbują pokazać kolejno zapamiętane części ciała np. psa;
- słuchanie opowiadań, przypominanie przedstawionych zdarzeń (proste opowieści o wybranym zwierzęciu);
Fragment pochodzi z książki „Baw się poprzez animaloterapię” autorstwa Anny Franczyk, Katarzyny Krajewskiej i Joanny Skorupy (Impuls, 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Zobacz też: Rozwijanie wrażliwości słuchowej przy pomocy zwierząt
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
