W Polsce co roku przybywa ponad 3 tys. nowych pacjentek z rakiem jajnika, przez co nowotwór ten zajmuje drugie miejsce wśród najczęstszych nowotworów narządów rodnych kobiet. Rak jajnika długo nie daje objawów. Wykrywany jest późno.
Spis treści:
- Rozpoznanie raka jajnika
- Objawy raka jajnika
- Komu grozi rak jajnika?
- Profilaktyka raka jajnika
- Rokowania w raku jajnika
- Typy raka jajnika
- Leczenie raka jajnika
Rozpoznanie raka jajnika. Czym jest badanie CA 125?
Badania, które pomagają w wykryciu raka jajnika to:
- badanie ginekologiczne,
- badania obrazowe,
- oznaczenie markerów nowotworowych,
- laparoskopia.
Badanie ginekologiczne oraz badanie USG pozwala na wykrycie tego nowotworu dopiero w późnych stadiach (kiedy jego średnica przekracza 5 cm). Doskonałym badaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia raka jajnika lub określenia rozległości procesu nowotworowego jest PET-CT, czyli pozytonowa tomografia emisyjna
– wyjaśnia dr n.med. Rafał Kuźlik, specjalista ginekologii z Kliniki Saskamed.
Białko CA 125 i inne markery nowotworowe
U chorych z rakiem jajnika we krwi często występuje podwyższony poziom markerów nowotworowych. Ich badanie można wykorzystać do rozpoznania raka. Najczęściej w ramach diagnostyki raka jajnika oznacza się białko CA 125. Robi się to również w celu kontrolowania stanu chorych z rakiem jajnika, po zakończeniu chemioterapii oraz do wykrywania nawrotu choroby zanim pojawią się objawy.
W badaniach wykazano większą obecność CA 125 u ok. 80% pacjentek z nieśluzowym rakiem jajnika. Według analiz norma białka poniżej 35 jm./ml występuje prawie u wszystkich zdrowych kobiet, zaś stężenie wyższe niż 65 jm./ml występuje u 76% kobiet z rakiem jajnika (wszystkich stopni i typów tego nowotworu). Mimo to nie stosuje się tej metody do oceny guza przed operacją.
Podwyższenie stężenia CA 125 może być również następstwem ciąży, endometriozy, mięśniaków i torbieli jajnika, stanów zapalnych, a nawet miesiączki. CA 125 może wzrosnąć w wyniku zapalenia trzustki, marskości wątroby, zapalenia jelita grubego czy nowotworów w jamie brzusznej niezwiązanych z narządami płciowymi. Badanie jest też obarczone dużym ryzykiem wyniku fałszywie dodatniego lub fałszywie ujemnego.
W diagnostyce raka jajnika pomocne może być też oznaczenie innych markerów nowotworowych, jak: CA 19-9, CA 15.3, CA 72.4, COX-1, katepsyna L, tetanektyna, TPS, CASA, TAG.
Objawy raka jajnika
Niestety nie istnieją jednoznaczne objawy świadczące o raku jajnika. Są one bardzo niespecyficzne i mogą wskazywać na inne patologie. Należą do nich:
- bóle brzucha,
- powiększenie się obwodu brzucha,
- osłabienie,
- bladość skóry,
- zaburzenia defekacji i inne.
Większość objawów raka jajnika jest związana ze wzrostem guza w miednicy mniejszej, który uciska okoliczne narządy i najczęściej produkuje płyn powodujący powiększanie się obwodu brzucha (kobiety najpierw poluzowują pasek, potem poszerzają spódnicę itd). Duża ilość płynu w jamie otrzewnej może powodować uczucie duszności, szczególnie w pozycji leżącej
– wyjaśnia dr n.med. Rafał Kuźlik, specjalista ginekologii z Kliniki Saskamed.
Którym kobietom grozi raka jajnika? Mutacje genu BRCA i inne predyspozycje
Nie ma jednoznacznych cech predysponujących do zachorowania na raka jajnika. - Jednak według badań statystycznie częściej chorują kobiety z grupą krwi A, żydówki aszkenazyjskie, palaczki tytoniu oraz te, u których w najbliższej rodzinie były przypadki tego raka lub innych, jak rak piersi, trzonu macicy, żołądka czy jelita grubego (są to raki gruczołowe). Mówimy w takich przypadkach o obciążeniu rodzinnym – wymienia dr Rafał Kuźlik, ginekolog z Kliniki Saskamed.
W podejrzewaniu raka jajnika ogromne znaczenie ma występowanie tego nowotworu w rodzinie. Na dziedziczny rozwój najbardziej narażone są kobiety, u których w rodzinie są lub były co najmniej dwie chore w pierwszym lub drugim stopniu pokrewieństwa (np. matka, siostra, ale też babcia, siostra mamy).
Mutacja BRCA1 i BRCA2
Najczęstszym zespołem dziedzicznym raka jajnika jest zespół raka sutka i raka jajnika związany z mutacją genu BRCA1 lub rzadziej BRCA2.
W Polsce istnieje plan profilaktyczny refundowany przez NFZ, który umożliwia wykonanie bezpłatnego badania genetycznego w kierunku mutacji BRCA. Wskazaniem do testu jest występowanie choroby w rodzinie. Badanie jest niezwykle ważne, ponieważ kobiety obciążone dziedziczną skłonnością zachorowania mają aż 90-procentowe ryzyko, że rozwinie się u nich rak sutka lub rak jajnika.
Profilaktyka raka jajnika. Rak jajnika a używanie talku
Nie istnieją badania przesiewowe w kierunku raka jajnika (z wyjątkiem jego postaci dziedzicznych stanowiących 5-10% przypadków choroby, kiedy można wykonać wspomniane badania genetyczne).
Badania genetyczne w kierunku raka jajnika wykonuje się w przypadku wystąpienia raka u któregoś z członków rodziny. Nie wykonuje się tych badań przesiewowo, ponieważ ich wynik mówi jedynie o ryzyku, a nie pewności wystąpienia choroby, a jedynym leczeniem jest usunięcie narządu, co byłoby nierozsądnym, szczególnie w wieku rozrodczym. Jednakże u kobiet po menopauzie lub posiadających już potomstwo a będących po 40 r.ż., w przypadku występowania mutacji genów BRCA, należy rozważyć profilaktyczną mastektomię i usunięcie przydatków (jajników razem z jajowodami). Tak właśnie postąpiła Angelina Jolie. Decyzja o takim profilaktycznym chirurgicznym rozwiązaniu należy jedynie do pacjentki
– mówi dr n.med. Rafał Kuźlik, specjalista ginekologii z Kliniki Saskamed.
Warto zaznaczyć, że w zapobieganiu raka jajnika wskazane jest unikanie talku. Jego stosowanie nie raz było uznawane w publikacjach naukowych za czynnik ryzyka rozwoju nowotworu tego narządu. W 2018 roku jedna z większych międzynarodowych firm przegrała proces sądowy i została zmuszona do wypłacenia odszkodowania w wysokości 5 miliardów dolarów 22 kobietom, które używały zasypki z talkiem tej firmy i zachorowały na raka jajnika.
Talk ma bardzo małe cząsteczki i uważa się, że może być kancerogenny. Dlatego właśnie w chirurgii stosowane są obecnie rękawiczki beztalkowe
– mówi dr n.med. Rafał Kuźlik, specjalista ginekologii z Kliniki Saskamed.
W zapobieganiu rakowi jajnika (podobnie jak innym nowotworom) ogromne znaczenie ma zdrowy styl życia i odpowiednia dieta. Ryzyko rozwoju choroby zmniejsza dieta bogata w ryby, warzywa i ciemne pieczywo.
Rokowania w raku jajnika
Rokowanie w przypadku każdego nowotworu jest uzależnione od momentu jego wykrycia i stanu zaawansowania choroby. Stopnie rozwoju raka są określane w zależności od jego wielkości, zajęcia innych narządów i obecności przerzutów odległych.
– W rokowaniu bierzemy także pod uwagę stopień złośliwości nowotworu, czyli tak zwany grading (G), gdzie G1 oznacza niską złośliwość, a G3 wysoką. Niestety rak jajnika należy do nowotworów, które wykrywane są bardzo późno, kiedy rozwój choroby jest na tyle zaawansowany, że daje objawy – mówi dr Kuźlik.
Najczęściej raka jajnika rozpoznaje się w 3. lub 4. (ostatnim) stopniu zaawansowania (obecne są przerzuty odległe). – Rokowanie w takich przypadkach jest bardzo poważne a przeżywalność 5-letnia (bo tak się ocenia skuteczność leczenia w onkologii) jest niska, czyli niewielki odsetek chorych żyje od diagnozy dłużej niż 5 lat – wyjaśnia specjalista.
Próby podejmowane przez ostatnie lata w wykwalifikowanych ośrodkach onkologicznych przynoszą nieco lepsze rezultaty: poprawia się leczenie i wydłuża przeżycie pacjentek z zaawansowanym rakiem jajnika. Na razie są to jednak metody terapii bardzo obciążające dla pacjentek.
Typy raka jajnika
Raka jajnika dzieli się na dwa typy. Do typu I należą raki:
- surowicze G1i G2,
- endometrioidalne G1 i G2,
- śluzowe,
- jasnokomórkowe.
Do raka jajnika typu II należą:
- rak surowiczy G3,
- rak endometrioidalny G3,
- rak niezróżnicowany,
- mięsakorak.
Oprócz raka jajnika wyróżnia się też nowotwory jajnika nienabłonkowe. Zalicza się do nich:
- ziarniszczaki,
- guzy z komórek Sertolego i Leydiga,
- rozrodczaki,
- potworniaki,
- rak pęcherzyka żółtkowego,
- rak embrionalny,
- rak kosmówki.
Nowotwory nienabłonkowe występują najczęściej u kobiet w wieku rozrodczym i są zwykle hormonalnie czynne (co oznacza, że wydzielają hormony, np. estradiol, androgeny, TSH). Leczenie zależy od szybkości rozpoznania choroby. Terapia nowotworów nienabłonkowych obejmuje chemioterapię.
Leczenie raka jajnika
Leczenie raka jajnika zależy od stopnia zaawansowania choroby. Dostępne metody terapeutyczne tego nowotworu to przede wszystkim:
- leczenie chirurgiczne,
- chemioterapia (paklitaksel, karboplatyna),
- leczenie przeciwciałami monoklonalnymi (bewacyzumab).
Niestety nie dysponujemy obecnie terapią pozwalającą na pełne wyleczenie chorych w najczęściej spotykanych zaawansowanych stopniach rozwoju choroby. Przypadki wczesnych rozpoznań są rzadkie i najczęściej związane z przypadkowym rozpoznaniem procesu podczas wykonywania innej niż onkologiczna operacji na jajnikach. Wczesne stopnie zaawansowania choroby są dobre rokowniczo i w szczególności pierwszy stopień ma szansę zakończyć się całkowitym wyleczeniem
– mówi dr n.med. Rafał Kuźlik, specjalista ginekologii z Kliniki Saskamed.
Wszelkie niepokojące sygnały wysyłane z narządów rodnych, powinnyśmy konsultować z lekarzem. Wczesne reagowanie daje nam szanse na wyleczenie. Jeśli w naszej rodzinie występują złośliwe nowotwory jajnika lub piersi, to podstawą jest wykonanie testu genetycznego, a jeśli ten wyjdzie niekorzystnie, warto rozważyć profilaktyczne usunięcie jajników.
Więcej artykułów na temat nowotworów kobiet:
Rodzaje raka piersi – jak się je rozpoznaje i leczy? (wywiad)
Rak szyjki macicy - objawy, przyczyny, zapobieganie i leczenie
Zaawansowany rak piersi – leczenie, refundacja, rokowania
Objawy raka szyjki macicy
Specjalista ginekologii i położnictwa oraz ginekologii estetycznej z ponad dwudziestoletnim doświadczeniem zawodowym. Od 2015 roku dyrektor medyczny w klinice Saskamed, której jest współzałożycielem. Opublikował wiele prac naukowych z zakresu ginekologii operacyjnej i plastycznej. Jest jednym z najczęściej polecanych ginekologów w Polsce. Dr n.med. Rafał Kuźlik jest autorem metody „One Cut Technique” – operacji warg sromowych, która została doceniona na Międzynarodowej Konferencji Ginekologii Plastycznej w Rzymie.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
