Czym są suche i wtórne utonięcia? Objawy i pierwsza pomoc

fot. Adobe Stock

Spis treści:

1. Czym są suche utonięcia, a czym wtórne?
2. Objawy suchych utonięć
3. Suche utonięcia – pierwsza pomoc
4. Leczenie suchych utonięć
5. Zapobieganie utonięciom

Czym są suche utonięcia, a czym wtórne?

Utonięcie, będące rodzajem uduszenia, jest skutkiem szeregu zmian w organizmie w wyniku aspiracji wody do dróg oddechowych lub kurczu głośni (części krtani). Dochodzi wówczas do znacznego niedotlenienia (hipoksemii), które grozi niewydolnością oddechową i podwyższeniem ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla (hiperkapnią). Trzeba zaznaczyć, że odruchowy skurcz krtani może powodować niedobór tlenu w organizmie bez zaaspirowania wody do płuc.

Rzadkimi i podstępnymi rodzajami utonięć są tzw. utonięcia suche lub wtórne. Chociaż obydwa określenia są czasem utożsamiane, oznaczają zupełnie inne stany.

Suche utonięcie (ang. dry drowning) polega na aspiracji niewielkiej ilości płynu, co powoduje pobudzenie nerwu krtaniowego górnego i tym samym skurcz głośni – ten mechanizm obronny ma zapobiegać przedostawaniu się wody do płuc, jednak w rezultacie sam jest śmiertelnie groźny. Może dojść do niedotlenienia organizmu, utraty przytomności i zgonu. Ujmując inaczej, w przypadku suchego utonięcia woda nie dostaje się do płuc, a do uduszenia dochodzi wskutek mimowolnego skurczu głośni i odcięcia dostaw tlenu. Objawy pojawiają się szybko po incydencie w wodzie. W razie ich zauważenia, należy wezwać karetkę pogotowia.

Wtórne utonięcie (ang. secondary drowning) jest skutkiem rozwijającego się po aspiracji wody zapalenia lub obrzęku płuc. Po zdarzeniu pęcherzyki płucne przestają spełniać swoje funkcje, co uniemożliwia przedostanie się tlenu do krwiobiegu. Do utonięcia wtórnego dochodzi w czasie od 15 minut do nawet 72 godzin od wyjścia z wody.

Oba zdarzenia – suche i wtórne utonięcia – są bardzo rzadkie. Stanowią one tylko 1-2% wszystkich utonięć
– mówi pediatra James Orlowski z Florida Hospital Tampa dla serwisu WebMD.

Objawy suchych utonięć

Jeżeli w wodzie pojawiły się problemy, doszło do zanurzenia czy zachłyśnięcia, należy bardzo czujnie obserwować organizm. Nasilenie objawów i obrażeń zależy od tego, jak długo trwał niedobór tlenu. Najbardziej charakterystycznym i oczywistym sygnałem są trudności w oddychaniu. Zaniepokoić powinny: zasinienie warg, bladość skóry, poszerzenie nosa i zapadanie się obszaru między żebrami (retrakcja międzyżebrowa). O suchym lub wtórnym utonięciu mogą świadczyć również:

• ból w klatce piersiowej,
• senność, wyczerpanie,
• uporczywy kaszel,
• dławienie się,
• dezorientacja,
• drażliwość, niepokój,
• wymioty.

Jeśli doszło do groźnych zdarzeń w wodzie i pojawiają się te symptomy, należy wezwać pomoc medyczną lub jechać do szpitala.

W przypadku suchego utonięcia objawy pojawiają się szybko, natomiast utonięcie wtórne charakteryzuje się późniejszym pogorszeniem stanu.

Suche utonięcia – pierwsza pomoc

Jeśli występują powyższe objawy i nie mijają, trzeba wezwać karetkę pogotowia i udzielić pomocy poszkodowanemu. Choć to trudne, bardzo ważne jest zachowanie spokoju. Należy starać się uspokoić osobę tonącą, co może pomóc rozluźnić mięśnie krtani. Tonącego należy jak najszybciej wydobyć na brzeg.
Kolejne kroki to:

• Jeżeli tonący jest nieprzytomny, ale oddycha, należy ułożyć go na lądzie w pozycji bocznej i oczekiwać pomocy medycznej, a do czasu przyjazdu karetki stale monitorować stan poszkodowanego.
• Aby ocenić, czy ofiara oddycha, należy przyłożyć ucho do ust ofiary i obserwować przez 10 sekund klatkę piersiową.
• Należy udrożnić drogi oddechowe (z piasku, trawy, protezy lub innych zanieczyszczeń). Trzeba w tym celu odchylić głowę do tyłu, wysunąć żuchwę i sprawdzić, czy nie ma przeszkody. Jeśli jest, usunąć ją.
• W przypadku zaaspirowania wody słodkiej (jezioro, rzeka) nie powinno się podczas ratowania tracić czasu na jej usuwanie, ponieważ jest to płyn hipotoniczny, który szybko zostaje wchłonięty do krążenia.
  W przypadku tonięcia w wodzie morskiej (słonej), która jest hipertoniczna, przez co płyn z krwiobiegu trafia do płuc, warto próbować usunąć wodę z dróg oddechowych. Należy ułożyć osobę w tzw. pozycji Trendelenburga, czyli na plecach, gdzie tułów i głowa są ułożone niżej niż nogi.
• Jeżeli osoba nie oddycha, należy rozpocząć sztuczne oddychanie metodą usta-usta – pierwsze wdechy powinny być wykonane jak najszybciej, nawet jeszcze w wodzie.
• W razie braku oddechu i tętna (brak pulsu na obu tętnicach szyjnych), należy podjąć pełną resuscytację, czyli sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej – głowa powinna być ułożona niżej niż ciało i przechylona na bok, choć to może utrudniać wdechy metodą usta-usta, to jednak umożliwia odpływ wody z dróg oddechowych.
• Ratowanie powinno trwać do czasu przyjazdu karetki.

Leczenie suchych utonięć

Przeważnie objawy pojawiające się po zdarzeniu w wodzie ustępują, jednak jeśli tak się nie dzieje albo się nasilają, trzeba szukać pomocy medycznej. Ważna jest obserwacja organizmu przez 24 godziny od zdarzenia w wodzie.

Następstwem suchego tonięcia może być utonięcie wtórne – jeśli pewna ilość wody została zaaspirowana do płuc pomimo kurczu krtani, w ciągu kolejnych godzin należy być przygotowanym na pojawienie się alarmujących objawów. Dlatego każda tonąca osoba powinna być hospitalizowana! Dalsze leczenie jest uzależnione od wielu czynników (długości przebywania w wodzie, temperatury wody, wieku poszkodowanego, czasu, po jakim udzielono pomocy). Plan terapii ustala lekarz.

Zapobieganie utonięciom

Na utonięcia narażone są szczególnie dzieci. Zapobieganie suchym i wtórnym utonięciom nie różni się od tego, które dotyczy zwykłych utonięć. Podstawowe zasady to:

• stałe pilnowanie kąpiącego się dziecka (również wtedy, gdy w pobliżu jest ratownik),
• zabezpieczenie dziecka kołem ratunkowym/rękawkami,
• lekcje pływania przed korzystaniem z kąpieliska,
• unikanie wchodzenia do wody po alkoholu, środkach odurzających, gwałtownie po dużym nagrzaniu ciała, po obfitym posiłku.

Źródła: K. Janicki, Turystyczny Poradnik Medyczny, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015,
R.Berkow, MSD Manual. Podręcznik diagnostyki i terapii, Urban & Partner, Wrocław 1995,
https://www.webmd.com/children/features/secondary-drowning-dry-drowning,
https://www.healthline.com/health/dry-drowning.

Więcej na podobny temat:
Bezpieczne dziecko nad wodą - 7 rad dla rodziców
Śmierć przez utonięcie - jak rozpoznać topiącą się osobę
Jak uratować tonącego?
Bezpieczeństwo nad wodą – 4 ważne rady!
Bezpieczne lato - kąpiel w morzu

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!