10 najbardziej trujących grzybów. Jak wyglądają, do jakich jadalnych grzybów są podobne i czym grozi ich zjedzenie?

fot. Adobe Stock, Jolanda

Spis treści:

1. 10 najbardziej trujących grzybów w Polsce
2. Najbardziej trujące grzyby na świecie
3. Najbardziej trujące grzyby — jak je rozpoznać?
4. Objawy zatrucia grzybami
5. Najbardziej trujące grzyby — pierwsza pomoc

10 najbardziej trujących grzybów w Polsce

Trujące grzyby wywołują zatrucia pokarmowe, uszkodzenia narządów, a niektóre mają działanie odurzające i halucynogenne. Zatrucia grzybami występują dość często: co roku notuje się 500-1000 przypadków, z czego 30-60 kończy się śmiercią. 

Najbardziej trujące grzyby w Polsce to: 

• muchomor sromotnikowy,
• muchomor jadowity,
• muchomor czerwony,
• muchomor wiosenny,
• zasłonak rudy,
• borowik szatański,
• piestrzenica kasztanowata,
• krowiak podwinięty,
• maślanka wiązkowa,
• strzępiak ceglasty.

Najcięższe zatrucia powoduje zjedzenie muchomora sromotnikowego, jadowitego lub wiosennego. 

Muchomor sromotnikowy - najbardziej trujący grzyb w Polsce

Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) to najgroźniejszy gatunek grzyba trującego w Polsce. Odpowiada za ponad 90% zgonów wywołanych zatruciem grzybami. Śmiertelność po zjedzeniu tego grzyba wynosi 20% u dorosłych i 50% u dzieci. Wystarczy jeden muchomor sromotnikowy masie ok. 50 g, żeby doprowadzić do zgonu dorosłego człowieka. Szczyt zatruć przypada na okres od sierpnia do października.

Główny związkiem, który powoduje jego toksyczność, jest alfa-amanityna, związek z grupy amatoksyn. Jest bardzo odporny na wysoką temperaturę, dlatego gotowanie czy smażenie nie usuwa toksyny z grzybów. Trucizna ma przede wszystkim działanie hepatotoksyczne, co oznacza, że uszkadza komórki wątroby. U niektórych osób rozwija się bardzo niebezpieczne piorunujące zapalenie wątroby. W tym przypadku śmiertelność sięga nawet 80%. 

fot. Najbardziej trujące grzyby — muchomor sromotnikowy /Adobe Stock, bukhta79

Nieprawdą jest, że muchomor sromotnikowy jest niesmaczny. Ma przyjemny słodkawy zapach i smak, dlatego nie wzbudza żadnych podejrzeń podczas jedzenia. Suszenie może natomiast wydobyć nieprzyjemny zapach muchomora, przypominający koci mocz.

Muchomor sromotnikowy to grzyb typu blaszkowego. Często jest nazywany muchomorem zielonkawym, ponieważ jego kapelusz jest biały z odcieniem zieleni. Ma średnicę od 6 do 12 cm. Skórka na kapeluszu jest gładka. Trzon jest długi i smukły, ma od 8 do 15 cm wysokości, na dole jest grubszy. Muchomor sromotnikowy posiada nieprzesuwalny pierścień.

Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym pojawiają się dosyć późno, bo nawet po 16 godzinach od zjedzenia. Wynika to z czasu potrzebnego do wchłonięcia się toksyn do krwi.

Pierwsze objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym to:

• ból głowy,
• wymioty,
• biegunka,
• przyspieszenie tętna,
• duszność.

Mogą one utrzymywać się przez kilkanaście godzin. Często chorzy po tym czasie doświadczają pozornej poprawy samopoczucia. W tym czasie po cichu toksyny uszkadzają wątrobę, nerki lub inne narządy. Pojawiają się później ciężkie objawy:

• krwawe biegunki,
• niedokrwistość,
• objawy uszkodzenia wątroby lub nerek,
• czasami objawy uszkodzenie serca.

Do zgonu po zatruciu muchomorem sromotnikowym dochodzi po 2-3 dniach, a przy mniejszym nasileniu objawów nawet po 10-13 dniach. Często jedynym sposobem uratowania życia po zatruciu tym grzybem jest przeszczepienie wątroby.

Muchomora sromotnikowego można pomylić ze smacznym jadalnym grzybem — czubajką kanią, a także pieczarką łąkową, gąską zieloną, gołąbkiem zielonkawym.

Muchomor jadowity

Muchomor jadowity (Amanita virosa) to śmiertelnie trujący grzyb, podobny do muchomora sromotnikowego. Zarówno muchomor jadowity, jak i muchomor sromotnikowy zawierają tę samą grupę toksyn i wywołują podobne objawy zatrucia.

Muchomor jadowity ma biały kapelusz o średnicy od 6 do 10 cm, początkowo owalny, później lekko wypukły. Jego powierzchnia jest gładka. Na trzonie znajduje się pierścień, który z czasem może zanikać. Miąższ jest biały i nie zmienia koloru. W Polsce muchomor jadowity występuje rzadko. Jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem. Najczęściej można go zlokalizować pod drzewami iglastymi, świerkami lub sosnami, a rzadziej w lasach liściastych lub mieszanych.

fot. Najbardziej trujące grzyby — muchomor jadowity /Adobe Stock, dabjola

Muchomor jadowity może być mylony z pieczarkami: łąkową lub białawą. Z czasem blaszki pieczarek stają się ciemne, a blaszki w muchomorze jadowitym są białe przez cały okres rozwoju.

Muchomor czerwony

Muchomor czerwony (Amanita muscaria) to najbardziej charakterystyczny gatunek z muchomorowatych. Ma jasnoczerwony kapelusz z białymi plamkami. Kapelusz mierzy do 15 cm średnicy. Trzon jest biały i posiada pierścień. Ten gatunek grzyba rośnie w lasach liściastych i iglastych, często można go spotkać pod brzozami i świerkami.

fot. Najbardziej trujące grzyby — muchomor czerwony /Adobe Stock, Leszek Kobusinski

Muchomor czerwony zawiera trujące substancje, takie jak kwas ibotenowy oraz muskaryna, które atakują układ nerwowy. Objawy zatrucia muchomorem czerwonym to:

• paraliż,
• halucynacje,
• zaburzenia świadomości,
• duszność,
• wymioty,
• biegunka,
• ślinotok,
• spowolnienie tętna.

Symptomy zatrucia tym grzybem pojawiają się szybko, bo w czasie od pół godziny do godziny od zjedzenia. Zdarzały się zgony po zjedzeniu muchomora czerwonego. Do omyłkowych zatruć dochodzi rzadko — poszkodowanymi są na ogół dzieci. Wśród dorosłych grzyb jest jedzony przy próbach samobójczych lub w celu odurzenia się.

Muchomor wiosenny

Muchomor wiosenny (Amanita verna) podobnie jak muchomor jadowity bardzo przypomina pieczarki. Kapelusz mierzy od 5 do 10 cm średnicy, jest biały. Gatunek ten występuje najczęściej w lasach liściastych, szczególnie pod dębami. Jest śmiertelnie trujący. Zawiera takie same toksyny jak muchomor sromotnikowy i powoduje podobne objawy. Od pieczarek odróżnia go przede wszystkim to, że bardziej dojrzałe okazy pieczarek mają brązowe blaszki, zaś muchomor wiosenny ma wyłącznie białe blaszki.

fot. Najbardziej trujące grzyby — muchomor wiosenny /Adobe Stock,  Laurent Renault

Zasłonak rudy

Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus) to śmiertelnie trujący grzyb przypominający kurkę. Wystarczy 100 do 200 g grzyba, aby osiągnąć śmiertelną dawkę toksyn. Zasłonak zawiera orelaninę, związek należący do alkaloidów nierozpuszczalnych w wodzie, który nie jest neutralizowany w trakcie gotowania czy smażenia grzybów.

Objawy zatrucia zasłonakiem rudym pojawiają się dopiero po kilku dniach od zjedzenia. Występują:

• wymioty,
• nudności,
• bóle brzucha,
• dreszcze,
• uczucie zimna,
• objawy uszkodzenia wątroby,
• objawy uszkodzenia nerek.

Dolegliwości mają charakter narastający.

Zasłonak rudy ma pomarańczoworudy lub pomarańczowobrązowy kapelusz o średnicy od 3 do 8 cm. Jest to grzyb z rodzaju blaszkowych. Trzon jest żółty, a miąższ bladożółty. Swoim wyglądem przypomina kurki. Kurki są jednak jaśniejsze i mogą osiągać większe rozmiary. Główna różnica występuje w obrębie blaszek. Blaszki zasłonaka rudego są przyrośnięte do trzonu w jednym punkcie, natomiast blaszki kurki płynnie przechodzą w trzon. 

fot. Najbardziej trujące grzyby — zasłonak rudy /Adobe Stock, LFRabanedo

Zasłonak rudy może być mylony również z innym jadalnym grzybem należącym do rodzaju zasłonaków o nazwie płachetka zwyczajna, nazwanym też płachetką kołpakowatą. Jest to grzyb dopuszczony do handlu na terenie Polski. Przeznaczony głównie do marynowania.

Borowik szatański

Borowik szatański (szatan, diablik, Boletus satanas) to grzyb silnie trujący, który przypomina jadalne borowiki. To rzadko spotykany grzyb, rosnący w lasach liściastych pod dębami i bukami. Ma nieprzyjemny smak, dlatego niektórzy zaliczają go do grzybów niejadalnych. Jest trujący zwłaszcza w stanie surowym. Odpowiadają za to zawarte w nim toksyny oraz żywice, które działają drażniąco na układ pokarmowy. Po zjedzeniu borowika szatańskiego pojawiają się objawy żołądkowo-jelitowe. Jest to gatunek chroniony.

fot. Najbardziej trujące grzyby — borowik szatański /Adobe Stock, flafabri

Piestrzenica kasztanowata

Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) ma charakterystyczny wygląd: jej kapelusz ma jednolity czekoladowy kolor, jest pofalowany i ma nieregularną strukturę przypominającą orzech włoski. Trzon jest jasny i ma podłużne fałdy. Grzyb pachnie, lecz jest silnie trujący. Zawiera toksyny, które uszkadzają wątrobę i nerki. Są to związki bardzo odporne na wysoką temperaturę.

fot. Najbardziej trujące grzyby — piestrzenica kasztanowata /Adobe Stock, Maciej Bonk

Piestrzenica kasztanowata może być mylona ze smardzami, grzybami jadalnymi. 

Krowiak podwinięty (olszówka)

Krowiak podwinięty (olszówka, Paxillus involutus) jest zaliczany do grzybów trujących, chociaż jeszcze do lat 80. XX wieku był klasyfikowany jako grzyb jadalny. Jest pospolitym grzybem. Rośnie pod różnymi gatunkami drzew, np. brzozą, olszą, świerkiem, sosną, dębem. Przeważnie w skupiskach.

Kapelusz krowiaka ma średnicę od 5 do 15 cm, ma kolor żółtobrązowy, oliwkowobrązowy albo czerwonobrązowy. Po nacięciu miąższ ciemnieje. Jest to grzyb blaszkowy. Trzon ma długość od 3 do 7 cm i jest raczej gruby, barwą zbliżony do kapelusza. Krowiak ma lekko kwaskowaty i korzenny smak.

U wielu osób przyczynia się do wystąpienia objawów silnego zatrucia:

• wymioty,
• bóle brzucha,
• zawroty i bóle głowy,
• osłabienie,
• ślinotok,
• nadmierne pocenie się. 

Największe niebezpieczeństwo wiąże się z działaniem związków obecnych w grzybie na układ odpornościowy. Toksyny obecne w krowiaku podwiniętym wywołują uwalnianie przeciwciał atakujących własne krwinki. Krwinki sklejają się i hamują przepływ krwi w niektórych narządach. Według niektórych źródeł jedzenie tego grzyba wpływa na uszkodzenie błony śluzowej żołądka i wywołuje z czasem wrzody żołądka. 

Krowiak podwinięty bywa mylony z rydzem, jadalnym grzybem. Przeczytaj też: Rydz trujący a rydz jadalny

fot. Najbardziej trujące grzyby — krowiak podwinięty /Adobe Stock, Pavel

Maślanka wiązkowa

Maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) to niewielki grzyb, którego kapelusz ma od 2 do 6 cm i jest żółto-biały. Ten gatunek jest bardzo gorzki w smaku, dlatego rzadko dochodzi do zatruć w wyniku jego spożycia. Maślanki wiązkowe rosną często na butwiejących, martwych pniach drzew liściastych lub iglastych.

Zjedzenie wywołuje objawy zatrucia pokarmowego w ciągu od pół godziny do trzech godzin. Pojawiają się:

• nudności,
• wymioty,
• biegunka,
• bóle brzucha.

Maślanka wiązkowa przypomina bardzo smaczną jadalną opieńkę miodową.

fot. Najbardziej trujące grzyby — maślanka wiązkowa /Adobe Stock, pwmotion

Strzępiak ceglasty

Strzępiak ceglasty (Inocybe erubescens) to bardzo trujący grzyb, w którym znajduje się duża dawka muskaryny (500 razy większa niż w muchomorze czerwonym). Zjedzenie tego gatunku może być śmiertelne.

Objawy zatrucia strzępiakiem ceglastym pojawiają się w ciągu od kilkunastu minut do czterech godzin od spożycia. Są to:

• ślinotok,
• nadmierne pocenie się,
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia wzroku,
• zwężenie źrenic,
• biegunka,
• bóle brzucha,
• zaburzenia pracy serca,
• spadek ciśnienia.

Strzępiak ceglasty to grzyb blaszkowy o słomkowożółtym kolorze. Jego kapelusz ma średnicę od 3 do 8 cm. Młode owocniki mają stożkowate kapelusze, z czasem stają się one bardziej płaskie. Kapelusz jest często popękany. Blaszki są białe i stają się z czasem ciemniejsze. Jest to grzyb często spotykany w polskich lasach. Strzępiak ceglasty mylony jest z jadalną wieruszką tarczowatą.

fot. Najbardziej trujące grzyby — strzępiak ceglasty /Adobe Stock, Gerhard

Najbardziej trujące grzyby na świecie

Najbardziej toksyczne grzyby na świecie rosną w polskich lasach. Do czołówki zalicza się muchomor sromotnikowy, a także muchomor jadowity czy zasłonak rudawy.

Inne najbardziej trujące gatunki grzybów rosnące w różnych regionach na świecie to: 

• Conocybe rugosa - pospolity grzyb w północno-zachodnim rejonie Pacyfiku i USA, zawiera alfa-amanitynę - toksynę obecną również w muchomorze sromotnikowym i jadowitym. 
• Inne muchomory, w tym: Amanita arocheae, Amanita bisporigera, Amanita ocreata, Amanita pantherina,
• buławinka czerwona (Claviceps purpurea) - grzyb jest pasożytem zbóż i traw, zanieczyszczenie może powodować groźne zatrucia, 
• stożkówka cienkotrzonowa (Conocybe filaris) - zawiera te same toksyny co muchomor sromotnikowy,
• hełmówka jadowita (Galerina marginata) - również zawiera amatoksyny,
• Galerina sulciceps - jest niebezpiecznym gatunkiem grzyba z rodziny Strophariaceae; występuje głównie w tropikalnej Indonezji i Indiach,
• czubajeczka brązowoczerwonawa (Lepiota brunneoincarnata) - grzyb trujący, który powoduje ciężkie lub śmiertelne zatrucia amatoksynami, o podobnym przebiegu jak zatrucia muchomorem sromotnikowym; groźne są również podobne gatunki: czubajeczka kasztanowata czy cielista, 
• Trichoderma cornu-damae ("trujący koral ognisty") - jest to silnie toksyczny gatunek grzyba z rodziny Hypocreaceae; jego spożycie było przyczyną kilku zgonów w Japonii; za zatrucia odpowiadają w tym przypadku mikotoksyny,
• Trogia venenata - to śmiertelnie groźny gatunek grzyba z rodziny Marasmiaceae, który występuje w południowo-zachodnich Chinach.

Fot. Tak zwany mały biały grzyb, czyli Trogia venenata - trujący gatunek z Azji /  Adobe Stock, Miroslav

Najbardziej trujące grzyby — jak je rozpoznać?

Aby zapobiec zatruciu grzybami, pamiętaj o tych zasadach:

• Nie zbieraj grzybów, jeśli nie posiadasz elementarnej wiedzy i doświadczenia.
• Skorzystaj z pomocy grzyboznawców, którzy pomogą ci ocenić, czy grzyby, które zebrałeś, nadają się do zjedzenia.
• Jeśli masz wątpliwości, możesz przynieść zbiory do stacji sanitarno-epidemiologicznej. Pełnią w tych jednostkach dyżury grzyboznawcy i klasyfikatorzy grzybów. W ramach bezpłatnej porady specjalista powinien udzielić ci informacji.
• Korzystaj z atlasu grzybów oraz aplikacji mobilnych, które ułatwiają identyfikację grzybów.
• Nie podawaj grzybów dzieciom. Nie powinny ich jeść także kobiety w ciąży i karmiące, osoby starsze oraz osoby z chorobami układu pokarmowego.
• Grzyby kupuj tylko u sprawdzonych atestowanych sprzedawców.

Objawy zatrucia grzybami

Trujące grzyby wywołują różne objawy zatrucia w zależności od rodzaju toksyn, które zawierają. Substancje te mogą działać na różne narządy i układy, np. na układ nerwowy, wątrobę, nerki lub układ pokarmowy. Najczęstsze objawy zatrucia grzybami to:

• nudności,
• wymioty,
• ból brzucha,
• bóle głowy,
• złe samopoczucie,
• dreszcze.

Głównymi toksynami obecnymi w trujących grzybach są: amanityna, muskaryna, orelanina, kwas ibotenowy, gyromitryna, psylocybina, psylocyna oraz fallotoksyny.

Pamiętaj, że objawy zatrucia grzybami mogą pojawić się nawet po kilku dniach od ich zjedzenia. Dlatego gdy dokuczają nam dolegliwości żołądkowe, należy się zastanowić, czy nie jedliśmy grzybów, które mogły być trujące.

Najbardziej trujące grzyby — pierwsza pomoc

Jeżeli doszło do zatrucia grzybami, udaj się jak najszybciej do szpitala albo wezwij pogotowie ratunkowe. Jeżeli uważasz, że zjadłeś trującego grzyba, to powinieneś sprowokować jak najszybciej wymioty. Wymiociny powinny być zabezpieczone (można skorzystać z torby foliowej) i zabrane do lekarza, ponieważ pozwolą określić przyczynę zatrucia. Nie pij mleka ani alkoholu w celu neutralizacji toksyn, ponieważ mogą one zwiększać wchłanianie trucizny do organizmu. Pomocny jest węgiel aktywny, który jest również podawany w szpitalu po płukaniu żołądka.

Czytaj także:
Żółte grzyby trujące i niejadalne. Niektóre przypominają smaczne i chętnie zbierane gatunki
Objawy zatrucia grzybami. Po jakim czasie występują?
Grzyby niejadalne i trujące z gąbką. Łudząco przypominają uwielbiane przez grzybiarzy gatunki

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!