Zagadnienie leczenia bez zgody pacjenta jest tematem trudnym i wymaga zawsze indywidualnej oceny. Często, gdy rozważa się przymusowe leczenie, chodzi o leczenie psychiatryczne, w tym odwykowe. Ale nie tylko. Każda osoba, której zachowanie budzi podejrzenie choroby psychicznej i która zagraża swojemu życiu lub zdrowiu czy życiu innych osób, może być zatrzymana w szpitalu. Leczenie bez zgody pacjenta dotyczy również sytuacji, gdy lekarz ma obowiązek bezzwłocznego udzielenia pomocy, aby ratować życie i zdrowie.
Spis treści:
- Przymusowe leczenie – w jakich sytuacjach?
- Kiedy może nastąpić leczenie bez zgody pacjenta?
- Zmuszenie do leczenia alkoholika
- Przymusowe leczenie osoby uzależnionej od narkotyków
- Przymusowe leczenie osoby chorej psychicznie
- Przymusowe leczenie osoby z podejrzeniem choroby psychicznej
- Zmuszenie do leczenia w przypadku anoreksji
Przymusowe leczenie – w jakich sytuacjach?
Przymusowe leczenie oraz inne interwencje medyczne bez zgody pacjenta, mogą być rozważane w wielu przypadkach, w tym:
- uzależnienia od alkoholu,
- uzależnienia od narkotyków,
- innych form uzależnienia,
- zachowań zagrażających własnemu życiu lub życiu innych osób,
- choroby psychicznej,
- zaburzeń psychicznych, które zagrażają życiu, np. anoreksja,
- dla ratowania życia i zdrowia.
Przepisy mówiące o przymusowym leczeniu zawierają przede wszystkim:
- Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
- Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego,
- Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
- Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii.
Kiedy może nastąpić leczenie bez zgody pacjenta?
Z zasady każdy pacjent ma prawo do decydowania o swoim leczeniu. Może, ale nie musi korzystać ze świadczenia zdrowotnego. Co istotne, przed decyzją powinien być dokładnie poinformowany przez lekarza o przebiegu danej procedury, ryzku, rezultacie czy możliwych powikłaniach.
Są jednak wyjątkowe sytuacje, kiedy lekarz może zdecydować o leczeniu bez zgody pacjenta (na podstawie przepisów ustawy o zawodzie lekarza):
- gdy pomoc medyczna musi być udzielona bez zwłoki dla ratowania życia lub zdrowia (art. 30),
- jeżeli pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (art. 33. 1.),
- gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. (art. 34. 7.),
- jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta (art. 35.1).
Lekarz może również rozpocząć leczenie bez zgody pacjenta na podstawie decyzji sądu lub w sytuacji, gdy chory zagraża sobie lub innym.
Zmuszenie do leczenia alkoholika
Zmuszenie do leczenia często ma związek z problemem alkoholowym. Osoby z bliskiego otoczenia uzależnionego poszukują możliwości, które pozwoliłyby wyjść z choroby.
Poddanie się leczeniu odwykowemu jest dobrowolne, jednak osoba uzależniona od alkoholu może zostać zobowiązana do leczenia. Mówią o tym przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
By zmusić alkoholika do leczenia, muszą zaistnieć określone warunki, wskazujące, że z powodu nadużywania alkoholu doszło do:
- rozkładu życia rodzinnego,
- demoralizacji małoletnich,
-
uchylania się od pracy (obowiązku zaspokajania potrzeb rodzinnych)
lub - systematycznego zakłócania spokoju lub porządku publicznego.
Wówczas należy złożyć wniosek do Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Wniosek może złożyć każda osoba, która jest w stanie udokumentować wpływ alkoholizmu na powyższe przesłanki (małżonek, dorosłe dzieci, rodzeństwo, nauczyciel, dalszy członek rodziny, pracownik społeczny czy policjant dzielnicowy).
Wszelkie dokumenty, które służą udowodnieniu problemu, powinny być dołączone do wniosku. Mogą to być notatki policyjne, zeznania świadków, dokumentacja spraw karnych czy pobytów w izbie wytrzeźwień.
Następnie jest powoływany biegły, który ocenia sytuację i wzywa na obowiązkowe badanie. Do komisji można również złożyć wniosek o przymusowe badanie przez biegłego. Oprócz badania (które już może zmotywować alkoholika do samodzielnego podjęcia leczenia), na wniosek komisji sąd rejonowy może wydać orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego.
Orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu, w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego, zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w ciągu miesiąca od dnia wpływu wniosku.
Jak długo trwa przymusowe leczenie alkoholika?
Przymusowe leczenie alkoholika powinno trwać tak długo, jak to konieczne, jednak nie dłużej niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu.
Co się dzieje, jeśli alkoholik nie stawia się na przymusowe leczenie odwykowe?
Przepisy umożliwiają doprowadzenie przez policję takiej osoby do placówki zamkniętej. Gdy osoba stawia opór, mogą być użyte wobec niej środki przymusu bezpośredniego, jak unieruchomienie czy przytrzymywanie.
Przeczytaj też: Jak pomóc alkoholikowi?
Przymusowe leczenie osoby uzależnionej od narkotyków
Podjęcie leczenia w przypadku uzależnienia od środków odurzających, podobnie jak od alkoholu, jest dobrowolne, w pewnych sytuacjach można jednak nałożyć obowiązek leczenia. Mówią o tym m.in. przepisy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Osoby do 18. roku życia uzależnione od narkotyków mogą zostać skierowane przez sąd rodzinny na przymusowe leczenie i rehabilitację. Odbywa się to na podstawie wniosku przedstawiciela ustawowego (np. rodzica), krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna. Leczenie może wówczas trwać maksymalnie 2 lata. Jest to postępowanie zgodne z art. 30 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
W przypadku osób pełnoletnich można się posiłkować innymi przepisami, np. ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawą o ochronie zdrowia psychicznego.
Można więc wskazać na problem rozkładu życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich, uchylania się od pracy lub systematycznego zakłócania spokoju lub porządku publicznego. Podobnie jak w przypadku choroby alkoholowej.
Obowiązek leczenia może nałożyć również sąd opiekuńczy na podstawie wniosku (z odpowiednim uzasadnieniem) lub w sytuacji nagłej, gdy osoba uzależniona od narkotyków zagraża bezpośrednio własnemu życiu lub życiu lub zdrowiu innych osób.
Przeczytaj też: Objawy przyjmowania narkotyków: amfetamina, kokaina i metamfetamina
Przymusowe leczenie osoby chorej psychicznie
Osoba chora psychicznie może być skierowana na obowiązkowe leczenie w różnych trybach. Właściwe przepisy można znaleźć w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego.
Przepisy wskazują, że pacjent chory psychicznie może być przyjęty do szpitala psychiatrycznego bez zgody tylko wtedy, gdy jego dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
Obowiązek poddania się leczeniu psychiatrycznemu może być nałożony na osobę chorą psychicznie również w dwóch innych sytuacjach:
-
gdy dotychczasowe zachowanie tej osoby wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego
lub - gdy osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
Jednak to nie my sami, jako partner, dziecko czy małżonek, decydujemy o tym, czy dana osoba spełnia powyższe warunki. Decyduje o tym lekarz psychiatra lub inny lekarz, gdy jest niemożliwe uzyskanie oceny psychiatry (sytuacja nagła).
Lekarz może podjąć decyzję o przymusowym leczeniu chorego psychicznie:
- na podstawie wniosku do sądu opiekuńczego (wnosi pomoc społeczna albo małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca faktyczną opiekę nad chorym) wraz z orzeczeniem lekarza psychiatry uzasadniającym potrzebę skierowania na przymusowe leczenie; argumentem powinien być przede wszystkim interes chorego a nie osób z otoczenia (jak np. uciążliwość chorej osoby),
- w trybie nagłym – jest to najczęstsza okoliczność zatrzymania pacjenta na oddziale psychiatrycznym. Odnosi się do sytuacji, gdy chory zagraża bezpośrednio własnemu życiu lub życiu lub zdrowiu innych osób.
W dużym skrócie, procedura nagła polega na tym, że wzywana jest policja albo chory trafia na izbę przyjęć, bada go lekarz psychiatra, po czym informuje sąd opiekuńczy. Sąd może wydać orzeczenie o obowiązku leczenia. Pacjent musi być wysłuchany przez sędziego w szpitalu. Przysługuje mu również adwokat lub radca prawny z urzędu.
Przymusowe leczenie osoby, u której istnieją wątpliwości, czy jest chora psychicznie
Choć przepisy dotyczą głównie osób z chorobą psychiczną, to jednak mogą być zastosowane w sytuacji, gdy istnieje podejrzenie choroby psychicznej. Taka osoba musi jednak zagrażać bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Wówczas może być skierowana na przymusową obserwację psychiatryczną, trwającą jednak nie dłużej niż 10 dni.
Zmuszenie do leczenia w przypadku anoreksji
Zobowiązanie do leczenia osoby z anoreksją nastręcza wielu trudności prawnych. Nie ma przepisów, które odnosiłyby się bezpośrednio do tego problemu. Schody zaczynają się już na etapie zdefiniowania, czym jest anoreksja: chorobą psychiczną czy zaburzeniem psychicznym. A co za tym idzie pojawia się dylemat, jakie przepisy mogłyby znaleźć tu zastosowanie.
Niemniej istnieje możliwość leczenia osoby z anoreksją bez jej zgody chociażby przez wzgląd na to, że jest to stan realnie zagrażający życiu, co nakłada na lekarza obowiązek udzielenia pomocy.
Leczenie anoreksji jest złożone, może odbywać się w wielu różnorodnych placówkach, począwszy od oddziału internistycznego po szpital psychiatryczny. Dlatego każdy przypadek wymaga indywidualnego rozpatrzenia przez lekarzy.
Źródła:
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego,
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii.
Więcej artykułów:
Pobyt z dzieckiem w szpitalu w czasie pandemii. Jakie masz prawa?
Opieka pielęgniarska w domu – ile kosztuje, komu jest potrzebna, jak z niej skorzystać?
Renta na depresję - komu przysługuje, a komu nie. Jak załatwić formalności?
Skierowanie do szpitala - kto je wystawia i jak to dalej działa?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
