Czym jest autoagresja?
Agresja skierowana przeciwko sobie stanowi reakcję na przekraczający normalne granice poziom bólu psychicznego i rozpaczy, który jest redukowany przez zadawanie sobie samemu bólu fizycznego lub dążenie do zniszczenia siebie (autodestrukcji). Podstawowa funkcja autoagresji polega zatem na redukcji frustracji i najczęściej stanowi swoiste wołanie o pomoc, wzmacniane chęcią zwrócenia na siebie uwagi.
Postacie autoagresji
Autoagresję, za Annegret Eckhardt, można podzielić na jawną, ukrytą i pośrednią.
Autoagresja jawna występuje zarówno w postaci łagodnej, polegającej na takim uszkodzeniu tkanek lub żył, które na ogół nie wymaga interwencji medycznej, jak i w postaci ciężkiej, w wyniku której rany mogą zagrażać życiu lub zdrowiu.
Autoagresja ukryta to zaburzenie psychiczne, w wyniku którego człowiek symuluje i sztucznie wywołuje objawy choroby (syndrom Münchhausena) w celu poddawania się interwencjom lekarskim i zabiegom chirurgicznym.
Z kolei pośrednia postać autoagresji polega na przyzwoleniu innym osobom na uszkodzenie swojego ciała.
Innego podziału autoagresji dokonał Marek Kosewski, wyróżniając samoagresję emocjonalną i instrumentalną. Do pierwszej z nich zaliczamy zachowania autodestruktywne (których bezpośredni cel jest zbieżny z celem pośrednim – zadanie sobie cierpienia, często motywowane lękiem) oraz autoagresję „agresywną” (w której szkodzenie sobie jest aktem zaszkodzenia lub sprawienia bólu innej osobie, a podstawową emocją jest gniew). Autoagresja instrumentalna stanowi natomiast formę szkodzenia sobie w celu uzyskania innych korzyści.
Jakie są osoby okaleczające się?
Osoby decydujące się na zadawanie sobie cierpienia są charakteryzowane jako: agresywne, niecierpliwe, wykazujące tendencję do impulsywnych i prymitywnych reakcji, o niskiej samoocenie, mające poczcie winy i przewagę uczuciowości nad reakcjami intelektualnymi.
Zobacz także: Zdrowie psychiczne - fundacje i organizacje samopomocowe
Jak psychologowie zapatrują się na autoagresję?
Autoagresja traktowana jest jako reakcja psychopatologiczna. Próby określenia patomechanizmów autoagresji pojawiają się w literaturze psychologicznej (w ujęciu klasycznej i nieklasycznej psychoanalizy, psychologii poznawczej i społecznej) oraz pedagogicznej, nie można jednak wysnuć jednoznacznych wniosków w zakresie jej patogenezy czy mechanizmów rozwojowych.
Samookaleczenie jako praktyka religijna
Za źródło samoudręczania w ujęciu psychoanalitycznym uznaje się „potrzebę cierpienia”, choć paradoksalną, wpisaną w naturalne instynkty człowieka (instynkt śmierci – Tanatos). Potrzeba ta jest przejawiana np. w niektórych praktykach religijnych (biczowanie – popularne w religii chrześcijańskiej w celu doskonalenia się moralnego i przebłagania za grzechy; samookaleczenia w postaci picia wrzątku, ranienia przełyku, kaleczenia ciała, a nawet obcinania piersi w obrzędach religijnych marokańskiego bractwa Hamadsza; samouszkodzenia rytualne w wielu plemionach indiańskich w celu wywołania wizji i łączności z bóstwem; samookaleczenia występujące w plemionach indiańskich w celu doprowadzenia do swoistego katharsis) lub pojawia się na skutek poczucia winy, będąc traktowana jako zadośćuczynienie.
Przyczyny postawania zachowań autodestrukcyjnych
Za czynnik etiologiczny skłonności autoagresywnych uważa się m.in. urazy z okresu dziecięcego – zarówno przejawiana wobec dziecka agresja fizyczna, seksualna i psychiczna, jak i zaniedbywanie jego potrzeb emocjonalnych mogą prowadzić w późniejszym okresie życia do zaburzeń sfery emocjonalnej i tendencji autoagresywnych.
Wśród przyczyn zachowań autodestrukcyjnych wymienia się także: choroby wrodzone (np. autyzm), choroby psychiczne (np. schizofrenię), schorzenia nabyte (np. zapalenie mózgu, kiłę układu nerwowego) oraz uszkodzenia i mikrouszkodzenia mózgu (np. spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych).
Wzorce zachowań autoagresywnych
W zakresie reagowania autodestrukcyjnego można wyróżnić dwa główne wzorce:
a) impulsywno-eksplozywny – cechujący się chaotycznym, nieprzygotowanym i niespodziewanym działaniem pod wpływem silnego pobudzenia emocjonalnego i napięcia psychicznego,
b) premedykacyjno-depresyjny – charakteryzujący się skrupulatnym planowaniem i przygotowaniem aktów autoagresji pod wpływem obniżonego nastroju, przygnębienia, poczucia beznadziejności i depresji.
Zobacz również: Test: czy mam depresję sezonową?
Inne działania autoagresywne
Autoagresja bywa także definiowana jako działanie związane z podjęciem lub pominięciem działania, którego konsekwencją jest skrócenie życia lub pogorszenie jego jakości. W takim ujęciu za zachowania autodestrukcyjne można uznać także działania pośrednio zagrażające życiu, np. podejmowanie ryzyka związanego z możliwością utraty zdrowia lub życia, niezdrowy tryb życia (np. objadanie się lub stosowanie diet wyniszczających organizm – anoreksja, bulimia), używanie substancji psychoaktywnych i popadanie w uzależnienia.
Niektórzy autorzy do obszaru automutylacji zaliczają także samoudręczanie psychiczne (bierne poddanie się prądowi życia, wystawianie się na pośmiewisko, samoupokarzanie jako forma zemsty na sobie samym). Choć jest ono niedostępne obserwacji zewnętrznej, powoduje dotkliwe cierpienie wewnętrzne. Na gruncie rozważań psychologii poznawczej, aby zachowanie mogło zostać uznane za autoagresywne, powinno jednak spełniać kryterium intencjonalności w zakresie samozniszczenia.
Samookaleczenia więźniów
Szczególną rolę odgrywają zachowania autodestrukcyjne w środowisku osób odbywających karę pozbawienia wolności. W zakładach karnych spotykany jest zarówno typ zachowań impulsywno-eksplozywnych, jak i premedykacyjno-depresyjnych – pierwszy charakterystyczny dla więźniów przejawiających zaburzenia osobowości (m.in. psychopatów), drugi – dla więźniów głęboko zdesperowanych. Najczęstszymi momentami podejmowania zachowań autoagresywnych (w tym suicydalnych) są początkowa faza uwięzienia lub aresztowania (do samobójstw dochodzi zazwyczaj w ciągu pierwszych 24 godzin od aresztowania) oraz końcowy okres odbywania kary pozbawienia wolności.
Fragment pochodzi z książki „Leksykon resocjalizacji” autorstwa A. Jaworskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.
Zobacz też: Objawy kliniczne zaburzeń osobowości
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
