Fobie, podobnie jak ich przyczyny, bywają różne – jedna osoba może odczuwać lęk przed pająkami, inna bać się dużych przestrzeni albo innych ludzi. Łączy je jednak jedno: irracjonalny lęk, który może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Jak się go pozbyć?
O fobiach rozmawiamy z Wiolettą Karłowicz-Dul – psychologiem, psychoterapeutką, seksuologiem z Fundacji Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM (www.razem-fundacja.org).
Czym jest fobia?
Wioletta Karłowicz-Dul: Fobia jest zaburzeniem, którego podłoża upatrujemy w doświadczaniu silnego, lecz irracjonalnego lęku. Dotyczy on jakiegoś konkretnego przedmiotu czy zjawiska, których rzeczywiste zagrożenie dla zdrowia i życia danej osoby jest znikome lub nie występuje.
Fizjologiczna odpowiedź organizmu przypomina reakcję, która towarzyszy w rzeczywiście przerażającej sytuacji. Różnica polega na tym, że w przypadku fobii bodziec wywołujący lęk nie jest zagrażający. Może nim być np. autobus, owad czy zamknięta przestrzeń.
6 niecodziennych fobii, które istnieją naprawdę
Jakie są objawy fobii?
Osoba cierpiąca na fobię w momencie zetknięcia się z określonym przedmiotem lub sytuacją odczuwa bardzo silny lęk, czasem przybierający postać przerażenia, a w skrajnych sytuacjach może dochodzić nawet do ataku paniki. Towarzyszą temu wszelkie objawy somatyczne i fizjologiczne jak np.:
- przyspieszone bicie serca,
- pocenie się,
- drżenie,
- suchość w jamie ustnej,
- duszność i trudności w oddychaniu,
- uderzenia gorąca lub zimna,
- a także objawy układu pokarmowego jak np.: ściśnięcie żołądka czy nudności.
Na poziomie psychologicznym osoba doświadcza lęku, oszołomienia, czasem nierealności siebie, a także obawy przed utratą kontroli. Zachowanie przybiera postać walki lub ucieczki. Specyficzne jest również uwrażliwienie na określone bodźce i unikanie sytuacji mogących prowadzić do zetknięcia się z obiektem fobii.
Jakie są rodzaje fobii?
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 wyróżniono agorafobię, fobie społeczne i specyficzne, a także inne zaburzenia lękowe pod postacią fobii i fobie bliżej nieokreślone. Pierwsza z nich dotyczy otwartych przestrzeni i miejsc publicznych oraz lęku przed napadem paniki i nie uzyskaniem pomocy. Osoba cierpiąca na fobię społeczną obawia się kontaktów z innymi ludźmi oraz sytuacji społecznych w których mogłoby dojść do ośmieszenia lub kompromitacji. Natomiast fobie specyficzne to lęk przed konkretnymi przedmiotami czy sytuacjami.
Mogą nimi być zwierzęta i owady (myszy, pająki), siły przyrody (burze, ulewy), miejsca (windy, samoloty), a także czynniki związane ze zdrowiem i ciałem (krew, choroby, zranienia). Lęk przed obiektem fobii jest tak silny, że skłania osobę do unikania zetknięcia z nim, np. pozostawanie w domu, izolowanie od ludzi, wystrzeganie się wind, autobusów, tunelów, ucieczka w przypadku zauważenia pająka czy uporczywe kontrolowanie stanu zdrowia.
Jakie są przyczyny fobii?
Możemy wskazać zarówno biologiczne, jak i psychologiczne przyczyny fobii. Z pierwszego punktu widzenia za lęk odpowiedzialne są geny oraz czynniki osobowościowe i temperamentalne. Z perspektywy ewolucyjnej można dostrzec, że ludzie znacznie częściej boją się przedmiotów i sytuacji, które stanowiły zagrożenie dla naszych przodków (woda, wysokości, zamknięte przestrzenie), a rzadziej takich, których w ogóle nie znano, a ich zagrożenie dla człowieka aktualnie jest równie poważne i częste (samochody, broń).
Innym wyjaśnieniem jest teoria warunkowania klasycznego, która wskazuje, że lęku przed określonymi przedmiotami uczymy się w trakcie życia. Jeśli dziecko obserwuje lękowe reakcje rodzica na pająki czy myszy lub jest straszone czy karane zamknięciem w szafie, to w wyniku skojarzenia lęku z bodźcem neutralnym następuje powiązanie.
Na początku lęk nie pochodzi od myszy czy szafy, a od rodzica, który jest dla dziecka zawsze autorytetem. Połączenie neutralnego bodźca z reakcją lękową może nastąpić również na innych etapach życia i w wielu różnych sytuacjach, lecz zwykle wiąże się z wystąpieniem silnego lęku, którego źródłem nie był określony przedmiot, a inny współistniejący czynnik.
Na czym polega leczenie fobii? Czy konieczne jest przyjmowanie leków?
Leczenie fobii polega przede wszystkim na psychoterapii, jednak w niektórych sytuacjach np. nasilonej fobii społecznej, proponowana jest również farmakoterapia. Jest ona skuteczna na przykład w przypadku wystąpień publicznych, jednak jest traktowana jako leczenie wspomagające i doraźne z uwagi na częste nawroty po odstawieniu leków.
Psychoterapia pomaga wprowadzić trwałe zmiany i prowadzi do wygaszenia lęku związanego z określonym czynnikiem. W przypadku fobii specyficznych korzysta się z metod stopniowej ekspozycji na bodźce wywołujące lęk, czasem korzystając przy tym z metod wyobrażeniowych i relaksacyjnych, a w innych przypadkach stopniowo nasila się kontakt ze stresorem przy pomocy terapeuty, przyjaciela lub samodzielnie.
Terapia w przypadku fobii społecznej jest dużo bardziej złożona i swoista. Należy dokładnie zrozumieć zarówno doświadczenia klienta w określonych sytuacjach społecznych, rozpoznać ich przyczyny i genezę oraz zaplanować indywidualny plan terapeutyczny. Może on opierać się na różnych metodach i technikach pracy, w zależności od sytuacji i potrzeb klienta, a także nurtu, z jakiego wywodzi się terapeuta.
Jak żyć z fobią na co dzień?
W zależności od rodzaju fobii może ona znacząco utrudniać normalne i satysfakcjonujące życie lub wprowadzać jedynie delikatny dyskomfort, kiedy spotykamy się z bodźcem lękotwórczym. W przypadku fobii społecznej, agorafobii czy fobii dotyczących koniecznych do życia czynności czy zachowań (np. przebywanie w autobusie czy zamkniętych pomieszczeniach), jedynym sposobem na poradzenie sobie z problemem będzie skorzystanie z profesjonalnej terapii i wprowadzenie zmian do swojego funkcjonowania.
W przypadku rzadko spotykanych obiektów fobii (jak np. lęk przed pustynią, tunelem czy dzikim zwierzęciem), strategią obronną jest unikanie, które chroni przed narażeniem na lęk. Jeśli jednak nie chcemy do końca życia unikać np. koni, warto zrezygnować ze strategii ucieczkowych i spróbować w sposób stopniowy kontaktować się z nimi mimo nieprzyjemnych doznań. Niekiedy warto robić to w obecności osoby, która wzbudza nasze zaufanie. Szybko może okazać się, że w wyniku stopniowego oswajania nasze uczucia zmniejszają się lub znikają bezpowrotnie.
A jakie fobie są najpopularniejsze wśród Polaków?
Najczęściej spotykane są fobie specyficzne oraz fobie społeczne, które mogą występować w mniejszym lub większym nasileniu. Spośród fobii specyficznych bardzo często występuje wśród Polaków lęk przed zwierzętami, owadami i gryzoniami, wysokością i zamkniętymi przestrzeniami, chorobami, krwią i zastrzykami, dentystą, burzą i piorunami.
Mniej rozpowszechnione, ale bardzo dotkliwe dla społeczeństwa, są nadal występująca homofobia (czyli strach przed homoseksualizmem) i ksenofobia (dotycząca lęku przed obcokrajowcami). Obie wiążą się nie tylko z lękiem i unikaniem, ale także z wrogością i niechęcią, mogą zatem prowadzić do nietolerancji, prześladowania i agresji.
Polecamy:
Jak pokonać lęk przed pająkami?
Co to jest fobia szkolna?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
