ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które powoduje trudności w różnych obszarach funkcjonowania. Problem dotyka nie tylko ludzi z ADHD, ale też osoby z ich otoczenia. Odpowiednie podejście, wsparcie i wiedza na temat objawów mogą znacznie poprawić jakość życia obu stron. Poniżej znajdziesz liczne rozwiązania, które pomogą w relacjach z osobą z ADHD, a także ułatwią jej funkcjonowanie.
Spis treści:
- Czym jest ADHD?
- Objawy ADHD u dzieci
- Objawy ADHD u dorosłych
- Jak postępować z dzieckiem z ADHD?
- Jak postępować z dorosłym z ADHD?
- Wskazówki dla osób z ADHD
Czym jest ADHD?
ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest to neurobiologiczne zaburzenie rozwojowe, które wpływa na funkcje wykonawcze mózgu. Osoby z ADHD mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi, kontrolowaniem impulsów oraz regulacją poziomu aktywności. To zaburzenie często pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale może też utrzymywać się w dorosłym życiu.
Istnieją trzy główne rodzaje ADHD:
- ADHD z przewagą zaburzeń koncentracji: charakteryzuje się trudnościami w utrzymaniu uwagi, zapominaniem, łatwym rozpraszaniem, trudnościami w organizacji i planowaniu,
- ADHD z przewagą nadpobudliwości i impulsywności: objawia się nadmierną aktywnością fizyczną, trudnościami w utrzymaniu spokoju, niecierpliwością, skłonnością do podejmowania działań bez zastanowienia,
- ADHD mieszane: kombinuje cechy nieuwagi oraz hiperaktywności i impulsywności.
Wiele osób z ADHD doświadcza trudności w codziennym funkcjonowaniu, zarówno w sferze edukacyjnej, jak i społecznej. Wspomaganie terapeutyczne, takie jak terapia behawioralna, edukacja, wsparcie rodziny i w niektórych przypadkach leki, mogą być stosowane w leczeniu ADHD. Ważne jest zrozumienie, że każdy przypadek ADHD jest inny, a podejście do leczenia powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb danej osoby
- mówi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Objawy ADHD u dzieci
Objawy ADHD u dzieci dotyczą trzech obszarów: nieuwagi, nadaktywności oraz impulsywności. Nie muszą występować wszystkie, mogą się też różnić nasileniem. Są to:
- trudności w utrzymaniu uwagi na szczegółach lub wypełnianiu zadań,
- częste popełnianie błędów z powodu nieuwagi,
- trudności w skupieniu uwagi na jednym zadaniu,
- częste zapominanie codziennych obowiązków,
- nadmierna aktywność fizyczna, zwłaszcza w sytuacjach, gdzie oczekuje się spokoju,
- niezdolność do utrzymania spokoju, siedzenia w miejscu,
- mówienie w nadmierny sposób,
- przeskakiwanie z jednej aktywności na drugą bez zakończenia poprzedniej,
- podejmowanie działań bez zastanowienia,
- trudności w czekaniu na swoją kolej,
- przerwanie innych w trakcie rozmowy lub zabawy,
- trudności w kontrolowaniu impulsów.
Objawy ADHD u dorosłych
Zdarza się, że ADHD zostaje zauważone dopiero w dorosłym życiu. Wówczas objawiają się nieco inaczej niż w dzieciństwie. Nadal trudności występują w trzech obszarach, czyli dotyczą nieuwagi, hiperaktywności oraz impulsywności, lecz mogą przejawiać się w innych zachowaniach lub mieć mniejsze nasilenie niż w dzieciństwie.
Objawy ADHD u dorosłych to:
- trudności w utrzymaniu uwagi na szczegółach, skupianiu się na zadaniach,
- problemy z organizacją i planowaniem, często określane jako „roztrzepanie”,
- częste zapominanie obowiązków i umów,
- nadmierny niepokój i trudności w utrzymaniu spokoju; niepokój może dotyczyć ruchów (np. wiercenie się, powtarzalne ruchy nogą lub ręką), ale może to być też niepokój wewnętrzny,
- zaburzenia snu,
- nadmierna aktywność fizyczna lub mentalna,
- trudności w relaksowaniu się,
- podejmowanie szybkich decyzji bez dostatecznego zastanowienia, pod wpływem chwili (np. nieprzemyślane zakupy albo zaciągnięcie kredytu),
- skłonność do ryzykownego zachowania (np. szybka jazda samochodem),
- trudności w kontrolowaniu emocji,
- trudności w czekaniu na swoją kolej.
Warto podkreślić, że nie każda osoba z ADHD manifestuje wszystkie te objawy, a ich nasilenie może się różnić. Diagnoza i leczenie ADHD powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i kontekstu życiowego danej osoby
- mówi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Przeczytaj też: „Kobiece” ADHD - jak rozpoznać i okiełznać?
Jak postępować z dzieckiem z ADHD? Ważne zasady
Specjaliści na podstawie wieloletnich obserwacji i badań odkryli obszary, w których możemy wiele zdziałać, by pomóc osobie z tym zaburzeniem oraz jej otoczeniu. Psycholog Sylwia M. Bartczak radzi, jak postępować w relacjach z dzieckiem z ADHD, aby obu stronom żyło się lepiej:
- Wyposaż siebie w odpowiednią wiedzę o funkcjonowaniu osób z ADHD. Lepiej przygotowany będziesz się czuł bardziej kompetentny i obniżysz swoja frustracje związaną z trudnymi sytuacjami. Kiedy wiemy, co mamy robić, czujemy się pewniej.
- Jasne wytyczne. Dzieci z ADHD korzystają z jasnych, zrozumiałych instrukcji. Postaraj się przekazywać informacje w sposób prosty i klarowny.
- Komunikacja bezpośrednia. Komunikuj się bezpośrednio z dzieckiem, utrzymuj kontakt wzrokowy. Zadawaj konkretne pytania i sprawdzaj zrozumienie.
- Konsekwencje i nagrody. Ustal spójne zasady i konsekwencje. Równocześnie wprowadź system nagród, aby motywować dziecko do pozytywnego zachowania.
- Struktura i rutyna. Zapewnij ustaloną strukturę dnia oraz rutynę. Dzieci z ADHD korzystają z przewidywalności, co pomaga im lepiej funkcjonować.
- Przerwy i aktywność fizyczna. Planuj krótkie przerwy, w trakcie których dziecko może się poruszać. Aktywność fizyczna pomaga w rozpraszaniu nadmiaru energii.
- Wsparcie edukacyjne. Pracuj z nauczycielami i specjalistami edukacyjnymi, aby dostosować środowisko szkolne do potrzeb dziecka. Indywidualne podejście może poprawić jego sukcesy w nauce.
- Wsparcie terapeutyczne. Wspieraj dziecko w korzystaniu z terapii behawioralnej lub innych form wsparcia terapeutycznego.
- System organizacyjny. Pomóż w organizacji zadania i przestrzeni, na przykład poprzez zastosowanie kolorowych etykiet czy organizerów.
- Dostosuj środowisko. Staraj się tworzyć środowisko, które minimalizuje bodźce rozpraszające. Spokojne otoczenie może pomóc w utrzymaniu uwagi.
- Staraj się być empatyczny i cierpliwy. Bądź empatyczny i cierpliwy w trakcie interakcji. Osoby z ADHD mogą potrzebować więcej czasu na przetwarzanie informacji i reakcję.
- Zrozumienie potrzeb dziecka. Staraj się zrozumieć indywidualne potrzeby dziecka i dostosowywać strategie do jego specyficznych cech i preferencji.
- Zadbaj o siebie i swój związek. To bardzo ważne i też będzie miało wpływ na funkcjonowanie dziecka. Jeśli odczuwasz frustrację i wypalenie, zgłoś się do psychologa lub psychoterapeuty po pomoc.
Przeczytaj też: Jak wspierać dziecko z ADHD w nauce?
Nagradzanie i wyciąganie konsekwencji przy ADHD
Rodzice dzieci z ADHD często nie wiedzą, jak sprawić, żeby dziecko słuchało poleceń, było spokojne wtedy, kiedy być powinno, i poprawiło swoje zachowanie. Będąc rodzicem dziecka z ADHD, trzeba przede wszystkim zdać sobie sprawę z tego, że niewłaściwe zachowania dziecka na ogół wynikają z obecności tego zaburzenia i zmian na poziomie neurologicznym, a nie złośliwości wobec opiekuna czy innych osób. Są więc czymś w rodzaju objawu choroby, na które dziecko nie ma wpływu. Dlatego trzeba podejść do tematu z dużą dozą cierpliwości i wyrozumiałości. Ale to nie oznacza, że nie da się nic zrobić. Wręcz przeciwnie. Należy dziecko ukierunkowywać na właściwe zachowania, tłumaczyć uczucia i intencje oraz dawać instrukcje, jak należy postąpić, aby żyło mu się przyjemniej. Być może trzeba będzie powtarzać pewne kwestie wiele razy.
W przypadku nagradzania i stosowania konsekwencji wobec trudnych zachowan dzieci z ADHD, ważne jest elastyczne podejście, które bierze pod uwagę indywidualne potrzeby każdego dziecka. Do nagradzania i konsekwencji trzeba podejść z empatią, zawsze kierując się dobrem dziecka. Elastyczne podejście i próba zrozumienia, co działa najlepiej w danym przypadku, są kluczowe. Pomóż dziecku zrozumieć, że ma pewne specyficzne trudności w funkcjonowaniu, nad którymi musi pracować, dla własnego komfortu życia i lepszego samopoczucia. Unikaj usprawiedliwiania wszystkich zachowań – ADHD, aby rozwijać w dziecku odpowiedzialność i umiejętność dokonywania wyborów. To też część procesu terapeutycznego
- radzi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Ważne jest to, w jaki sposób opiekun docenia zachowania dziecka, a w jaki je neguje i wyciąga konsekwencje. Poniżej znajdziesz porady psychologa na ten temat.
System nagradzania dziecka z ADHD:
- Natychmiastowe wzmocnienia: Nagradzaj natychmiast po pozytywnym zachowaniu. Dzieci z ADHD korzystają z szybkich wzmocnień, które są bezpośrednio związane z ich zachowaniem.
- Różnorodność nagród: Wprowadź różnorodność nagród, aby dostosować je do indywidualnych zainteresowań dziecka. To może być zarówno pochwała, jak i możliwość dodatkowej aktywności.
- System punktowy: Rozważ stosowanie systemu punktowego, w którym dziecko zbiera punkty za pozytywne zachowanie. Punkty mogą być wymieniane na nagrody lub przywileje.
- Wspólne cele: Zaangażuj dziecko w ustalanie wspólnych celów. Wspólna praca nad osiągnięciem celów może budować więź i motywować do pozytywnego zachowania.
Stosowanie konsekwencji u dziecka z ADHD:
- Konsekwencje logiczne: Stosuj konsekwencje logiczne, które są bezpośrednio związane z niepożądanym zachowaniem. Działa to lepiej niż konsekwencje odległe w czasie.
- Jasne instrukcje: Przedstawiaj jasne instrukcje dotyczące konsekwencji za konkretne zachowanie. Dzieci z ADHD korzystają z jasności i przewidywalności.
- Konsekwencje naturalne: Pozwól dziecku doświadczyć naturalnych konsekwencji swoich działań, jeśli jest to bezpieczne. Na przykład, jeśli nie zorganizuje swojego miejsca do nauki, może mieć trudności w znalezieniu potrzebnych przedmiotów.
- Spokojna rozmowa: Po niepożądanym zachowaniu staraj się rozmawiać z dzieckiem spokojnie i ze zrozumieniem, zamiast natychmiast stosować karę. Wyjaśnij, dlaczego dane zachowanie było nieodpowiednie.
Jak postępować z dorosłym z ADHD? Ważne zasady
Relacja z dorosłym z ADHD naturalnie różni się od relacji z dzieckiem. Nie wszystkie sposoby skuteczne wobec dziecka znajdą tu zastosowanie. Kontakty z osobą z ADHD mogą być satysfakcjonujące, ale czasami mogą również wiązać się z pewnymi wyzwaniami.
Pierwszym krokiem jest zrozumienie, czym jest ADHD i z jakimi trudnościami się wiąże.
Pamiętaj o tym, że osoba z ADHD ma zmienny poziom uwagi i może szybko tracić zainteresowanie danym tematem. Łatwo się rozprasza w trakcie zadań lub rozmowy, ale to nie znaczy, że nie słucha. Warto zachować cierpliwość i ewentualnie prosić o powtórzenie informacji. Bądź przygotowany na impulsywne reakcje lub decyzje. Dobrze jest wspierać drugą osobą w rozwijaniu strategii kontrolowania impulsów. Miej na uwadze, że osoba z ADHD często ma różnorodne i zmienne zainteresowania. Akceptuj tę różnorodność. W trakcie kontaktów możemy napotkać też problem z zapominaniem o obowiązkach u tej osoby. Tworzenie list zadań i regularne przypominanie o ważnych sprawach będą pomocne
- radzi Sylwia M. Bartczak, psycholog.
Możesz zrobić więcej, aby poprawić wspólne relacje. Oto ważne zasady postępowania w kontaktach z osobą dorosłą z ADHD:
- Klarowna komunikacja. Komunikuj się bezpośrednio i jasno. Daj konkretne instrukcje i oczekiwania.
- Planowanie i organizacja. Pomagaj w tworzeniu planów i strategii organizacyjnych. Wspieraj w tworzeniu list zadań i harmonogramów.
- Rutyna i struktura. Wspieraj utrzymanie rutyny i struktury dnia. Pomoc w planowaniu może znacząco zminimalizować stres.
- Wsparcie przy podejmowaniu decyzji. Pomóż w procesie podejmowania decyzji, dostarczając informacji i analizując konsekwencje różnych wyborów.
- Pozytywne wzmocnienie. Uznawaj osiągnięcia i postępy. Pozytywne wzmocnienie może motywować do dalszych wysiłków.
- Zarządzanie stresem. Pomagaj w poszukiwaniu skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem, na przykład poprzez relaksację, medytację czy ćwiczenia fizyczne.
- Współpraca z profesjonalistami. Wspieraj dorosłą osobę z ADHD w korzystaniu z pomocy specjalistów, takich jak psycholog czy terapeuta, aby rozwijać umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Rozważ wspieranie osoby z ADHD w korzystaniu z terapii, zarówno indywidualnej, jak i rodzinnej.
- Regularna komunikacja: Utrzymuj regularną komunikację. Otwarta rozmowa pozwala na dzielenie się uczuciami i potrzebami, co może przyczynić się do budowania silniejszej relacji.
- Kooperacja w planowaniu: Razem planujcie zadania i wydarzenia. Wspólne planowanie może zwiększyć poczucie kontroli nad sytuacją.
- Akceptacja i zrozumienie: Akceptuj jednostkowe cechy i trudności związane z ADHD. Zrozumienie, że niektóre zachowania wynikają z neurobiologicznego zaburzenia, może ułatwić komunikację.
Wskazówki dla osób z ADHD. Jak sobie radzić?
Osoby z rozpoznanym ADHD często posiadają wyjątkowe cechy, które warto wykorzystać. Niejednokrotnie wyróżniają się kreatywnością, uporem w dążeniu do celu i zaangażowaniem, odwagą, chęcią pomagania, szybkością reagowania w kryzysowych sytuacjach. Nie zapominaj o swoich mocnych stronach. Pomyśl o nich. Kieruj się też wskazówkami znajdującymi się poniżej, żeby lepiej radzić sobie z trudnościami, poprawić relacje i funkcjonowanie:
10 wskazówek, jak sobie radzić, jeśli masz ADHD:
- Dowiedz się, czym jest ADHD i przyjmuj pomoc.
- Używaj organizera, listy zadań, przypominajek w telefonie i zadbaj o porządek. Ogranicz liczbę rozpraszaczy (sprzątnij dookoła siebie, im mniej rzeczy wytrącających z wykonywania zadań, tym lepiej).
- Staraj się wykonywać zadania od razu. Unikaj odkładania na później. Sprawdzaj po sobie, aby uniknąć błędów przez nieuwagę.
- Trenuj pamięć i koncentrację. Poszukaj pomocy, ćwiczeń, porad, które usprawniają te obszary.
- Podziel się z zaufaną osobą swoimi problemami. Wsparcie bliskiej osoby jest nieocenione i często pomaga poczuć się lepiej.
- Udaj się do specjalisty, aby nauczyć się kontrolować impulsywność. Impulsywność może być najtrudniejsza do okiełznania ze wszystkich objawów ADHD, dlatego warto poszukać fachowego wsparcia.
- Okazuj innym szacunek i życzliwość. Nie zawsze wszystko będzie szło po twojej myśli i nie zawsze będziesz decydował, w takich sytuacjach staraj się nie ulegać emocjom.
- Wykorzystuj swoją pomysłowość, aby znajdować nowe rozwiązania w trudnych sytuacjach. Nie zniechacaj się zbyt szybko.
- Prowadź zdrowy styl życia. Uprawiaj sporty, które pomogą uwolnić nadmiar energii. Zdrowo się odżywiaj, to wpływa dobrze na każdy organizm.
- Nie usprawiedliwiaj wszystkiego swoim ADHD. To nie może być twoją wymówką, którą będziesz zasłaniał się przed odpowiedzialnością. Naucz się przepraszać i naprawiać błędy.
ADHD można okiełznać, jeśli będziemy wyposażeni w odpowiednią wiedzę i wcielimy w życie wymienione wskazówki. Gra jest warta świeczki, bo w zamian czekają lepszej jakości relacje i bardziej satysfakcjonujące życie. I o to w tym chodzi.
Czytaj także:
ADHD a ADD – czym się różnią, jak się diagnozuje i leczy te zaburzenia?
Objawy autyzmu - jak rozpoznać zaburzenia autystyczne u dziecka?
Obalamy mity: Czy tran jest dobry na ADHD?
Obalamy mity: Czy cukier powoduje nadaktywność u dzieci?
Ukończyła studia w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej na wydziale psychologii społecznej w Warszawie. Ma 15-letnie doświadczenie zawodowe. Pierwsze doświadczenie zdobyła na rocznym stażu w Ośrodku Zdrowia Psychicznego SYNAPSIS. Pracuje z osobami dorosłymi, młodzieżą i z dziećmi. Jest w trakcie szkoleń do uzyskania certyfikatu psychoterapeuty. Studentka Studiów podyplomowych Akademii Medycznej w Warszawie na kierunku seksuologia kliniczna. Udziela pomocy psychologicznej w pełnym zakresie, w tym m.in. wsparcie osób przewlekle chorych, interwencje kryzysowe, wsparcie osób doświadczających przemocy, wypalenia zawodowego, wsparcie par, praca terapeutyczna z dziećmi i młodzieżą ze spektrum autyzmu (ZA).
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
