Psychopatę można rozpoznać przede wszystkim na podstawie zachowań i cech osobowości. Dodatkowo pomocne w jego zidentyfikowaniu mogą być cechy związane z mimiką twarzy lub ze wzrokiem. Należy je jednak traktować jako niezobowiązujące wskazówki, ponieważ ta metoda nie jest wystarczająco podparta naukowymi dowodami.
Spis treści:
Jakie cechy ma psychopata?
Psychopatia jest antyspołecznym zaburzeniem osobowości. To oznacza, że psychopata nie posiada umiejętności dostosowania się do obowiązujących norm i zasad życia społecznego. W związku z tym posuwa się do zachowań uważanych powszechnie za niemoralne lub krzywdzące.
Cechy psychopaty:
- ma zaburzone poczucie empatii lub jej nie odczuwa,
- okazuje brak skruchy z powodu przewinienia, ma zaburzone odczuwanie wstydu i wyrzutów sumienia,
- bezwzględnie dąży do zaspokojenia swoich potrzeb (ryzyka, władzy, niezależności)
- uczucia innych osób nie są dla niego zbyt ważne,
- działa impulsywnie.
Występowanie trwale tych cech sugeruje, że mamy do czynienia z osobowością psychopatyczną. Szacuje się, że antyspołeczne zaburzenia osobowości dotyczą 3% społeczeństwa. Niestety rozpoznanie psychopaty w normalnych warunkach społecznych stanowi duże wyzwanie.
Psychopata potrafi dobrze uwodzić, manipulować i kłamać, niewiele o sobie mówiąc, dlatego jego prawdziwy charakter długo może być zagadką. Wbrew stereotypom nie musi być przestępcą (choć często nim jest). Może nim być osoba na wysokim stanowisku bez wyroków na koncie. Szczególnie trudno rozpoznać psychopatę na początku znajomości. Pomóc w tym mogą cechy związane z mimiką twarzy i spojrzeniem.
Spojrzenie psychopaty
Wbrew pozorom wzrok psychopaty to nie obłąkane spojrzenie biegającego z nożem seryjnego mordercy. Wzrok psychopaty nie przekazuje emocji. Możesz odczuwać, że taka osoba „gapi się”, jej spojrzenie jest martwe, nieruchome albo nie wyraża uczuć. Może sprawiać wrażenie, że taka osoba myśli coś złego lub podejrzewa coś. Oczy psychopaty wydają się ciemne i bezduszne. Naukowcy zauważyli, że u takich osób występuje słabsza reakcja źrenic na obrazy przedstawiające negatywne emocje.
Według niektórych hipotez psychopaci używają intensywnego kontaktu wzrokowego, żeby łatwiej im było manipulować rozmówcą. Daje im to też poczucie większej kontroli, zwłaszcza gdy swoim spojrzeniem wywołują niepokój czy strach. Przy czym badanie z udziałem więźniów z cechami psychopatii pokazało, że mieli oni skłonność do unikania kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Dlatego istnienie tzw. psychopatycznego spojrzenia nie jest wystarczająco potwierdzone. Mimo wszystko warunki badania na więźniach a te występujące w naturalnej grupie społecznej są w dużej mierze inne.
Przeczytaj też: Czego nie lubi psychopata?
Mimika twarzy u psychopaty
Twarz psychopaty może mieć ograniczoną mimikę. Ekspresyjna mimika twarzy często jest wiązana z wysokim stopniem empatii. Twarze osób empatycznych żywo reagują na emocje rozmówcy, takie jak smutek czy radość. U osób psychopatycznych zauważono obniżoną reakcję mięśni twarzy na ekspresję emocjonalną innych osób.
Co więcej, naukowcy z Uniwersytetu w Zurichu zwrócili uwagę na jeszcze jeden ważny aspekt. Dowiedli, że osoby o cechach psychopatycznych rzadziej „zarażają się” od innych ziewaniem oraz śmiechem.
Ale uwaga: ograniczona mimika twarzy występuje też przy wielu różnych zaburzeniach, niemających związku z psychopatią (np. autyzm). Mimo wszystko warto zwrócić uwagę na to, jak dana osoba reaguje na emocje otoczenia.
U osób psychopatycznych występuje również zaburzone odczytywanie sygnałów wysyłanych przez mimikę twarzy rozmówcy. Brak tej umiejętności ma wpływ na problemy w funkcjonowaniu społecznym.
Czy psychopata się śmieje?
Biorąc pod uwagę, to co zostało napisane wyżej, wydawałoby się, że śmiech jest psychopacie obcy. Otóż nie. Śmiech i żartowanie stosuje on często jako narzędzia. W badaniu opublikowanym w International Journal of Law and Psychiatry dowiedziono, że psychopaci najczęściej śmieją się nie z nami, lecz z nas lub z innych, po to, żeby manipulować, kłamać lub ukrywać kłamstwa. Wynika to z ich impulsywności i bezduszności.
Psychopaci potrafią być komunikatywni i zabawni, a tym przyciągają innych. Za tym śmiechem i powierzchownym poczuciem humoru kryje się zazwyczaj nieuczciwy cel. Śmiech i żartowanie mogą być dla psychopaty narzędziem do manipulacji i ukrywania kłamstw albo elementem, który podbuduje jego własne ego jako człowieka dowcipnego, znajdującego się w centrum uwagi, a więc zaspokaja to jego potrzebę dominacji i kontroli. Psychopata nie śmieje się po to, żeby poprawić innym humor.
Psychopata na ogół pokazuje swoją prawdziwą twarz dopiero po pewnym czasie. Zdarza się, że zorientowanie się, z jak bardzo zaburzoną osobą mamy kontakt, zajmuje lata. W miarę zacieśnienia więzi ukazują się różnorodne trudności, które uniemożliwiają zbudowanie zdrowej relacji. Dlatego pierwsze wrażenie może być ważnym sygnałem alarmowym, który skłoni nas do zachowania większej czujności i dystansu.
Źródła:
Gehrer NA, Duchowski AT, Jusyte A, Schönenberg M. Eye contact during live social interaction in incarcerated psychopathic offenders. Personal Disord. 2020 Nov;11(6):431-439. doi: 10.1037/per0000400,
Hagenmuller, F., Rössler, W., Endrass, J. et al. Empathische Resonanzfähigkeit bei Straftätern mit psychopathischen Persönlichkeitszügen. Neuropsychiatr 26, 65–71 (2012). https://doi.org/10.1007/s40211-012-0015-9,
Künecke J, Mokros A, Olderbak S, Wilhelm O. Facial responsiveness of psychopaths to the emotional expressions of others. PLoS One. 2018 Jan 11;13(1):e0190714. doi: 10.1371/journal.pone.0190714,
Proyer, Rene T; Flisch, Rahel; Tschupp, Stefanie; Platt, Tracey; Ruch, Willibald (2012). How does psychopathy relate to humor and laughter? Dispositions toward ridicule and being laughed at, the sense of humor, and psychopathic personality traits. International Journal of Law and Psychiatry, 35(4):263-268.
Czytaj także:
10 cech wampira energetycznego. Jak się przed nim ochronić?
Socjopata - jak go rozpoznać? Czy da się z nim żyć?
3 pytania do psychologa o rozstanie i terapię dla par. Czy rozwody są „zaraźliwe”?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
