Spis treści:
- Cytologia - co to za badanie?
- Cytologia - kiedy zrobić badanie?
- Jak przygotować się do cytologii?
- Jak wygląda badanie cytologiczne?
- Ile czeka się na wynik cytologii?
- Cytologia u dziewicy
- Cytologia - wyniki
- Nieprawidłowy wynik cytologii
- Nieprawidłowy wynik cytologii - postępowanie
- HPV w cytologii
- Stan zapalny w cytologii
- Nadżerka a cytologia
- Cytologia w ciąży
- Cytologia - cena
Cytologia - co to za badanie?
Badanie cytologiczne jest to podstawowe profilaktyczne badanie ginekologiczne w prewencji i diagnozowaniu raka szyjki macicy polegające na pobraniu komórek z części pochwowej szyjki macicy do badań mikroskopowych.
Dzięki cytologii zmiany wykrywane są na tyle wcześnie, że istnieją duże szanse na wyleczenie nowotworu. Cytologia pozawala zapobiec nawet 80% przypadków raka szyjki macicy. Cytologia jest także stosowana w rozpoznawaniu zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który uważany jest za przyczynę rozwoju raka szyjki macicy.
Cytologia wykrywa też nieprawidłowe komórki, z których w przyszłości może rozwinąć się nowotwór złośliwy narządów rodnych. Przeczytaj więcej: Dysplazja szyjki macicy
Badanie cytologiczne dostarcza informacji o florze mikrobiologicznej pochwy oraz wykrywa infekcje i stany zapalne w obrębie szyjki macicy lub komórki endometrium (przeczytaj: endometrioza).
Pobrane podczas cytologii komórki z nabłonka pochwy mogą także posłużyć do określenia stanu hormonalnego organizmu. Za pomocą cytologii hormonalnej możemy określić czynność hormonów płciowych. Nie jest to metoda zbyt dokładna, ale możliwa do wykonania w każdym gabinecie ginekologicznym. Na jej podstawie można ocenić wystąpienie owulacji, cyklu płciowego, działania hormonów w ciąży czy też efekty leczenia.
Cytologia to badanie bezpieczne i bezbolesne. Nazywane jest inaczej wymazem lub rozmazem z szyjki macicy, rozmazem szyjkowym lub testem Pap.
Cytologia - kiedy zrobić badanie?
Badanie cytologiczne powinna wykonywać co 3 lata każda kobieta, która ukończyła 21 lat (lub wcześniej, jeśli współżycie rozpoczęło się w bardzo młodym wieku). Taka częstotliwość jest wskazana, gdy kobieta ma prawidłowe wyniki oraz nie występują u niej czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.
Niektóre osoby powinny badać się częściej. Co roku cytologię powinny wykonywać kobiety:
- zakażone HIV,
- przyjmujące leki immunosupresyjne,
- zakażone HPV typem wysokiego ryzyka (przede wszystkim typami 16 i 18),
- leczone w przeszłości z powodu śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN 2, CIN 3) lub raka szyjki macicy.
Jak przygotować się do cytologii?
Na cytologię najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki lub nie później niż 4 dni przed miesiączką. Testu nie wykonuje się w trakcie okresu. Lekarze zwykle zalecają wykonanie badania w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego. Oto, jak przygotować się do cytologii:
- 4 dni przed badaniem nie stosuj żadnych preparatów dopochwowych (np. globulek),
- 3-4 dni przed badaniem nie używaj tamponów,
- kilka dni przed nie rób irygacji pochwy,
- 2 dni przed unikaj długich kąpieli,
- dobę przed badaniem powstrzymaj się od stosunków płciowych.
Jak wygląda badanie cytologiczne?
Badanie cytologiczne wykonuje się na fotelu ginekologicznym podczas rutynowej wizyty lekarskiej u ginekologa. Lekarz powinien pobrać wymaz cytologiczny zanim wykona badanie ginekologiczne lub USG dopochwowe.
Za pomocą wziernika i szpatułki lub szczoteczki lekarz pobiera komórki pokrywające szyjkę macicy. Następnie rozprowadza się je na szkiełku mikroskopowym, utrwala roztworem alkoholu etylowego lub gotowym utrwalaczem cytologicznym i barwi. Następnie materiał trafia do oceny pod mikroskopem przez diagnostę laboratoryjnego.
Bardziej nowoczesną metodą jest cytologia płynna polegająca na pobraniu wymazu na podłoże płynne (ang. liquid base cytology, LBC). Sposób pobrania materiału do badania jest taki sam jak powyżej, ale szczoteczkę umieszcza się w pojemniku z płynem utrwalającym i intensywnie płucze. Następnie komórki nabłonka płaskiego i gruczołowego zostają odwirowane i oddzielone od innych elementów. Uzyskany materiał komórkowy rozprowadza się na szkiełku i barwi. Cytologia płynna pozwala uzyskać znacznie czytelniejszy obraz niż badanie wykonane techniką klasyczną.
Aktualnie stosuje się również skanery, które "odsiewają" prawidłowe wyniki cytologii. Pozostałe dodatnie rozmazy, które zawierają podejrzane komórki, są oceniane przez specjalistę cytodiagnostyki.
Ile czeka się na wynik cytologii?
Na wynik cytologii trzeba poczekać w zależności od laboratorium od 2 do 3 tygodni. Jeśli jednak całe badanie cytologiczne (łącznie z oceną mikroskopową) jest wykonywane w danej placówce, wówczas czas oczekiwania może być krótszy: od 3 do 7 dni.
Cytologia u dziewicy. Kiedy wykonać pierwszą cytologię?
Bycie dziewicą nie wyklucza wykonania cytologii. Kobieta, która nie współżyła i ukończyła 25 lat, również powinna regularnie wykonywać badanie cytologiczne. Chociaż należy dodać, że ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV oraz rozwoju raka szyjki macicy u dziewicy jest znacznie mniejsze niż u osób aktywnych seksualnie.
Aby badanie było komfortowe, lekarz może użyć specjalnego wziernika przeznaczonego dla kobiet, które wcześniej nie współżyły. Zasady przygotowania do badania są zbliżone do tych, które dotyczą pozostałych kobiet.
Przeczytaj też: Pierwsza wizyta u ginekologa
Cytologia - wyniki
Główną skalą wykorzystywaną do oceny wymazu w cytologii jest system Bethesda (TBS). Przeczytasz więcej: Jak interpretować wyniki cytologii? Stopnie w skali Bethesda. Rzadziej, ale nadal używaną skalą w cytologii jest skala Papanicolau.
Do uzyskania miarodajnego wyniku cytologii materiał musi spełniać określone warunki. Nie zawsze nadaje się do zbadania. Przykładowo liczba komórek, która umożliwia uzyskanie wyniku badania cytologicznego, musi sięgać 10-12 tys. W przypadku płynnej cytologii wystarczy 5 tys. komórek.
Z wynikiem badania cytologicznego należy zgłosić się do ginekologa, ponieważ tylko lekarz może dokonać interpretacji wyników i zaproponować dalsze postępowanie, jeśli jest taka potrzeba.
Nieprawidłowy wynik cytologii
Nieprawidłowy wynik cytologii może oznaczać stany zapalne, podejrzenie zakażenia HPV, zmiany przedrakowe lub rakowe.
Stany przedrakowe w szyjce macicy określa się jako zmiany śródnabłonkowe lub śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy (w skórcie: CIN). Zmiany tego typu mogą ulegać przemianom – mogą zanikać, rozwijać się lub pozostawać w niezmienionej postaci.
W zależności od używanej w laboratorium klasyfikacji (TBS lub Papanicolau) stosuje się odmienne oznaczenia dla nieprawidłowych komórek szyjki macicy.
Klasyfikacja Bethesda (TBS)
Gdy w cytologii według skali Bethesda (TBS) nie pojawiają się zmiany przedrakowe lub rakowe, to na wyniku badania powinien być widoczny skrót NILM albo FI. Oznacza on "brak zmian cytoonkologicznych".
Nieprawidłowy wynik cytologii w klasyfikacji Bethesda może być oznaczony następującymi skrótami:
- ASC-US – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu (najczęściej świadczą o przewlekłym stanie zapalnym),
- ASC-H – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, nie można wykluczyć zmian śródpłaskonabłonkowych wysokiego stopnia,
- LSIL – zmiana śródnabłonkowa niskiego stopnia (określana również jako CIN I; najczęściej świadczy o infekcji HPV),
- HSIL – zmiana śródpłaskonabłonkowa wysokiego stopnia (jest to dysplazja w nabłonku wielowarstwowym płaskim oznaczana jako CIS, CIN II i CIN III).
Klasyfikacja Papanicolaou
W zależności od cech komórek ocenianych w rozmazie, zalicza się je w niektórych laboratoriach do pięciu grup cytologicznych. Nieprawidłowy wynik cytologii w klasyfikacji Papanicolaou to 3, 4 i 5 grupa.
- Grupa 1 - mówi o prawidłowym stanie komórek nabłonka, niewielkiej liczbie krwinek białych zależnej od fazy cyklu. Taki wynik pozwala na rutynowe przeprowadzenie kolejnego badania za 3 lata.
- Grupa 2 - daje nam informacje o stanach zapalnych i zmianach wstecznych (zanikowych - u starszych kobiet). Liczba krwinek białych jest duża. Taki obraz uznaje się za niepodejrzany, ale wymaga kontroli po zakończeniu leczenia przeciwzapalnego (zobacz więcej, co oznacza grupa druga w cytologii).
- Grupa 3 - to wynik dodatni. W rozmazie stwierdza się komórki dysplastyczne (nieprawidłowe). Taki wynik wymaga kontrolnego badania w krótkim czasie. Gdy zmiany się utrzymują, należy pobrać celowane wycinki tarczy części pochwowej. Do tej grupy zalicza się także ciężkie zmiany zapalne, zakażenia wirusowe.
- Grupa 4 - w rozmazie znajdują się pojedyncze komórki atypowe, różniące się znacznie od pozostałych, które jednocześnie sugerują zmianę złośliwą, ograniczoną do nabłonka.
- Grupa 5 - świadczy o zaawansowanej zmianie inwazyjnej. Stwierdzamy liczne zmiany atypowe. Nie można jednak na tej podstawie ustalić rozpoznania raka, a jedynie możliwość jego wystąpienia. Grupa 4 i 5 wymaga natychmiastowej dalszej diagnostyki.
Nieprawidłowy wynik cytologii - dalsze postępowanie
W przypadku uzyskania złego wyniku badania cytologicznego, zaleca się różne ścieżki postępowania. Nie zawsze wymagane są badania inwazyjne czy zabiegi chirurgiczne.
Gdy cytologia ujawni stan zapalny (ASC-US), często nie stosuje się żadnego leczenia, a jedynie zaleca wizyty kontrolne. Następną cytologię należy wykonać za 4-6 miesięcy.
Może też być konieczna dokładniejsza diagnostyka, jeśli wyniki badania nie poprawią się. Wówczas przeprowadza się kolposkopię, czyli badanie wziernikowe z kolposkopem (urządzenie umożliwiające wielokrotne zbliżenie badanych obszarów).
Dla zmian przedrakowych (LSIL, HSIL) i rakowych wskazane jest w każdym przypadku wykonanie kolposkopii i pobranie materiału do badania (biopsja).
HPV w cytologii
Na kontakt z wirusem HPV, powodującym groźnego raka szyjki macicy, są narażone wszystkie kobiety, które rozpoczęły współżycie.
Cytologia nie wskaże wprawdzie obecności samego wirusa, ale wykryje nieprawidłowości w komórkach nabłonka, które mogą świadczyć o zakażeniu.
Na zakażenie HPV w skali Bethesda wskazują zmiany śródnabłonkowe małego stopnia (LSIL) lub dysplazja małego stopnia CIN I. U zakażonych w badaniu wykrywa się również nieprawidłowe komórki, np. koilocyty.
Wiarygodniejszym testem niż cytologia w kierunku HPV jest test DNA HPV. Dlatego wielu lekarzy zaleca wykonywanie obu tych badań.
Stan zapalny w cytologii
Wynik ujemny cytologii pod względem obecności zmian przedrakowych lub złośliwych nie oznacza jeszcze, że wszystko jest w porządku. Cytologia może wskazywać na nieprawidłowości w postaci stanu zapalnego. Świadczą o tym oznaczenia: ASC-US albo grupa 3 cytologiczna.
Stan zapalny wykryty w cytologii może być spowodowany różnymi czynnikami, np.:
- działaniem drobnoustrojów (grzybów, wirusów, bakterii lub pierwotniaków),
- zmianami hormonalnymi związanymi z połogiem lub przekwitaniem,
- działaniem leków.
Przeważnie stan zapalny w obrębie szyjki macicy nie jest groźny i jeśli jest niewielki, nie wymaga leczenia. Ewentualnie stosuje się globulki dopochwowe o działaniu przeciwzapalnym.
Jeśli wynik cytologii wskazuje na rozległy stan zapalny lub kobieta skarży się na dolegliwości z tego powodu, konieczna jest dalsza diagnostyka (np. badanie bakteriologiczne lub molekularne), aby określić przyczynę problemu.
W przypadku stanu zapalnego w badaniu cytologicznym mogą być widoczne nasilone złuszczanie nabłonków, zmiany w budowie komórek, limfocyty, granulocyty wielojądrowe, komórki plazmatyczne, monocyty i histiocyty.
Nadżerka a cytologia
Nadżerka polega na przemieszczeniu się komórek gruczołowych z wnętrza szyjki macicy na jej zewnętrzną (pochwową) część. Komórki gruczołowe są czerwone i kiedy znajdą się w pobliżu komórek nabłonka płaskiego typowych dla tej części szyjki macicy, wówczas są zauważone przez ginekologa podczas rutynowego badania ginekologicznego. Jednak w związku z tym, że nadżerka może swoimi objawami przypominać raka szyjki macicy, lekarz przeprowadza badanie cytologiczne, by ocenić dokładnie komórki nabłonka szyjki macicy.
Wynik cytologii zadecyduje o dalszym postępowaniu. Jeśli nie wykazano w nim nieprawidłowości, a nadżerka jest nieuciążliwa, wtedy wystarczy obserwacja zmian i wizyty kontrolne u ginekologa. Jeżeli cytologia wykazała stan zapalny, to kobieta powinna stosować globulki dopochwowe o działaniu przeciwzapalnym, a po leczeniu powtórzyć badanie. Jeśli w cytologii ujawniły się podejrzane komórki, powinna być przeprowadzona dalsza diagnostyka.
Cytologia w ciąży
Ciąża jest wskazaniem do wykonania badania cytologicznego. Podczas ciąży badanie należy wykonać na pierwszej wizycie u ginekologa, czyli najpóźniej w 10. tygodniu ciąży, jeśli badanie nie było przeprowadzone przez 6 miesięcy wcześniej.
Jeśli cytologia nie została pobrana na pierwszej wizycie, powinno to nastąpić na innej wizycie, jednak przed 37. tygodniem ciąży.
Cytologia - cena
Wszystkie kobiety, które mają między 25 a 59 lat, mogą wykonać cytologię bezpłatnie w ramach "Programu profilaktyki raka szyjki macicy". Badanie cytologicznie można również wykonać odpłatnie w gabinecie ginekologicznym, wówczas cena wynosi ok. 50 zł.
Źródła:
Z. Słomko (red.), Ginekologia. TOM 1 i 2, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
Program profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia), Gov.pl, www.gov.pl/web/zdrowie/program-profilaktyki-raka-szyjki-macicy-cytologia-,
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne,
S. Baka i inni, Inflammation on the Cervical Papanicolaou Smear: Evidence for Infection in Asymptomatic Women?, doi: 10.1155/2013/184302,
Pap smear, Mayo Clinic, www.mayoclinic.org/tests-procedures/pap-smear/about/pac-20394841.
Czytaj także:
Szczepionka HPV – kiedy szczepić, przeciwwskazania, działania niepożądane
Rak jajnika – jak się wykrywa i leczy ten nowotwór złośliwy? Szanse i rokowania
WZW B. Co trzeba wiedzieć o wirusowym zapaleniu wątroby typu B?
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
