Skaleczenia to dość częsty uraz. Polegają na przerwaniu ciągłości skóry, a czasem także uszkodzeniu tkanki podskórnej, mieśni i kości. Rana może mieć zatem różną głębokość – od zwyczajnego otarcia, które obejmuje naskórek, po poważne, głębokie urazy, z towarzyszącym im krwawieniem lub krwotokiem.
Fot. Depositphotos
Czy każda rana jest taka sama?
Rany jak wiemy z doświadczenia, mogą być bardzo różne i znajdować się w najrozmaitszych miejscach. W zależnosci od wyglądu rany, a także przczyn ich powstawania, wyrózniono następujące rodzaje zranień:
- otarcie, czyli rana obejmująca tylko naskórek i skórę; powstaje na skutek tarcia z chropowatą powierzchnią np. asfalt; nie krwawi mocno, zwykle sączy się z niej surowiczy płyn koloru żółtawego lub niewielka ilość krwi; otarcie może być zanieczyszczone drobinami z powierzchni asfaltu cy żwiru; szybko się goją, ale niezaopatrzone mogą ropieć, a podczas wysychania „spinać” skórę zwłaszcza w okolicach stawów (łokieć, kolano),
- rana cięta, to rana o prostych brzegach, powstała na skutek zadziałania ostrego narzędzia; bywa różnie głęboka i może obejmować mięśnie, uszkadzać ścięgna i obficie krwawić; dużo głębszą, większą i bardziej krwawiącą jest rana rąbana (powstajaca na skutek zadziałania takich narzędzi jak siekiera, topór, tasak),
- rana kłuta, jak nazwa sugeruje powstaje w wyniku „kłucia”, czyli np. dźgnięcia nożem lub innym ostrym narzędziem; rana taka penetruje wgłąb tkanek lub nawet przebija ciało na wylot; rana jest drążąca wtedy gdy wbity przedmiot uszkadza narządy wewnętrzne – drąży do jam ciała np. opłucnej, otrzewnej.
- rana szarpana, to rana zadana ostrym zakrzywionym narzędziem lub o tępej krawędzi, np. bosak, hak, grabie, maczeta; ma nieregularne brzegi, wygląda jak „poszarpana” skóra, krwawi umiarkowanie lub obficie – w zależnosci od uszkodzonych naczyń krwionośnych, trudno się goi i pozostawia nieestetyczną bliznę; podobnie do niej może wyglądać rana kąsana, czyli zadana przez zwierzę np. psa, wilka, piranię; rana kąsana zwykle jest „odbiciem” szczęki górnej zwierzęcia, które zaatakowało lub jak w przypadku węży – charakterystyczne jest pozostawienie śladów w postaci dwóch maleńkich kropek odległych od siebie o około 2-3cm (w zależnosci od wielkości i gatunku węża); rana kąsana, może być raną zatrutą, a więc oprócz uszkodzenia skóry – najczęściej typu ciętego lub szarpanego, zostały do niej wstrzyknięte jady lub toksyny węży lub owadów,
- rana tłuczona, jest raną uzyskaną na sutek działania tepego narzędzia lub w wyniku upadku z wysokości, czy też potrącenia przez samochód; towarzyszy jej ból, obrzęk i krwiak; ma nieregularny kształt i liczne otarcia; zwykle powstają tam, gdzie kość pokryta jest praktycznie przez samą skórę – łuki brwiowe, czoło, biodro, piszczel,
- rana miażdżona, to rana zadana tępym narzędziem z dużą siłą lub też powstająca na skutek przygniecenia ciała cieżką konstrukcją lub np. głazem; na skutek uderzenia i ucisku tworzy się duży krwiak (pękają naczynia krwionośne i dochodzi do wylewu krwi pod skórą lub do mięśni), zwykle w głębszych partiach ciała; zmiażdzeniu mogą ulec także kości; rana zwykle jest zanieczyszczona i często zostaje zakażona drobnoustrojami,
- rana płatowa, zwana też raną dartą, polega na „odpreparowaniu” warstwy skóry lub skóry, tkanki podskórnej i mięśni od reszty ciała; płat skóry zostaje odwarstwiony od miejsca na ciele; rana trudna do zaopatrzenia, także chirurgicznego, bowiem odcięty płat może obumrzeć i nadaje się do usunięcia; rana taka często jest zabrudzona np. szkłem, piachem, rdzą,
- rana postrzałowa, to rana zadana przez pociski z broni palnej lub ich odłamki; rana postrzałowa może być styczna – czyli draśniecie odłamkiem pocisku, miny, bomby; ślepa – wówczas kula lub odłamek utkwił w tkankach, ale widoczna jest rana wlotowa; przelotowa – wtedy gdy rana przeszyła ciało na wylot – w miejscu wlotu rana jest mniejsza, a w miejscu wylotu większa,
- amputacja urazowa, polega na odcięciu fragmentu ciała lub kończyny (ręka lub noga) w wyniku urazu – najczęściej podczas sianokosów, wypadków komunikacyjnych lub wypadków przy pracy; towarzyszy jej silne krwawienie (choć początkowo po obcięciu jest słabe w wyniku odruchowego skurczu naczyń, po paru chwilach następuje krwotok, grożący utratą zdrowia lub życia), jeżeli dotyczy całej kończyny stanowi zagrożenie życia (znaczna utrata krwi).
Apteczka – może być pomocna!
Przezorny zawsze ubezpieczony. Warto mieć skompletowaną apteczkę pierwszej pomocy, gdyż nie wiadomo kiedy jej zawartość może nam się przydać. Niezbędny ekwipunek powinien obejmować:
rękawiczki ochronne, gazę jałową, bandaże dziane, bandaże elastyczne (po kilka sztuk), plastry z opatrunkiem, plastry w taśmie – o różnych rozmiarach, chusty trójkątne oraz środki dezynfekujące jak np. woda utleniona, rivanol, octenidyna i narzędzie do cięcia np. nożyczki.
Trzeba zawsze pamiętać, co znajduje się w naszej apteczce i jak poszczególne rzeczy są rozmieszczone oraz do czego służą. To znacznie ułatwia nam działanie, czyli pomoc poszkodowanemu. Braki w apteczce na bieżąco uzupełniamy.
Jak zaopatrzyć otarcia skóry?
Otarcia skóry przemywamy wodą (najlepiej przegotowaną) z mydłem. Jako środek dezynfekujący warto użyć preparat z octenidyną (Octenisept, 50ml za 25zł) lub wodą utlenioną 3% (100g za 2-3zł). Odkażanie spirytusem salicylowym powoduje ból, pieczenie i obumieranie tkanek skórnych, dlatego odradza się jego stosowanie. Na otarcie można założyć opatrunek z jałowego kompresu gazowego (gaza, „gazik”), umocowując go plastrami do skóry. Najlepiej przymocować ją po dwóch przeciwległych krawędziach, tak by umożliwić „oddychanie” rany i tym samym jej szybsze gojenie. Taki opatrunek nie ogranicza nam ruchów. Jeżeli otarcie szybko zaschnie, wówczas nie ma potrzeby zakładania opatrunku.
Jeśli gaza przyklei się do rany, zanim ją usuniemy, warto ranę polewać wodę dopóty, dopóki gazik sam nie odmoknie. Aby zapobiec kolejnemu „przyschnięciu” rany do opatrunku, można zastosować maść z antybiotykiem – Tribiotic (tuba 14g za 17-20zł lub saszetka 1g 2-4zł), która działa bakteriobójczo i oprócz tego natłuszczająco.
Jak zabezpieczyć ranę ciętą?
Rany cięte zwykle krwawią obficiej niż otarcia, stąd też potrzeba wykonania opatrunku na tego typu zranienie. Jeżeli zaopatrujemy ranę ciętą u drugiej osoby – warto swoje ręce zabezpieczyć rękawiczkami jednorazowymi. Ranę na początku myjemy i odkażamy, jak w przypadku otarcia i dokładnie osuszamy. Następnie zakładamy gotowy plaster z opatrunkiem – warstwą absorbującą do rany. Jego wielkość dostosowujemy do gabarytów rany, stosownie go przycinając lub wybierając adekwatny rozmiar. Zwracamy uwagę na to, by plaster był wykonany z naturalnego tworzywa, a jago powierzchnia była karbowana lub z widocznymi „dziurkami” (ułatwia to dostęp powietrza do rany). Aby poprawnie wykonać opatrunek na ranę ciętą, skrzydełko plastra po jednej stronie przygotowujemy do założenia, ściągając papier zabezpieczający. Przyklejamy go po jednej stronie rany, po czym odbezpieczamy drugie skrzydełko plastra, za które lekko pociągamy i przyklejamy po drugiej stronie rany, tak aby warstwa absorbująca przykryła w całości linię zranienia. Pociągnięcie plastra, pozwala na zbliżenie się brzegów przecięcia, co przyspiesza gojenie, zmniejsza krwawienie i zapobiega powstaniu blizny.
Opatrunek uciskowy
Jeżeli rana cięta lub rąbana (i inna) jest głęboka, a krwawienie jest trudne do opanowania, wtedy konieczne jest wykonanie opatrunku uciskowego na ranę. Zanim przystąpimy do wykonywania takiego opatrunku, warto wcześniej pamiętać o założeniu rękawiczek ochronnych z lateksu lub winylu. Częstokroć w celu ratowania życia człowieka wykonujemy ucisk palcami bezpośrednio na ranę, po czym w miarę możliwości zakładamy opatrunek z uciskiem lub nie zwalniając ucisku czekamy na przyjazd pogotowia ratunkowego. Opatrunek uciskowy wykonujemy go następująco:
1. Kończynę układamy wyżej poziomu serca, co pozwala w pewnym stopniu zmniejszyć krwawienie i uciskamy jedną ręką krwawiące naczynie lub okolice powyżej zranienia. Uspokajamy poszkodowanego rozmową.
2. Drugą ręką umieszczamy na ranie płat gazy jałowej.
3. Na gazie (ranie) umieszczamy „wkład uciskowy” – mogą to być rulony bandaża (3-5 bandaży), butelka po środku dezynfekującym, zwitek tkaniny. Cały czas dociskamy tą konstrukcję do rany.
4. „Wkład uciskowy” umocowujemy za pomocą bandaża elastycznego, a gdy go nie posiadamy – przywiązujemy chustą trójkątną, apaszką lub innym pozwalającym na związanie elementem garderoby.
5. Unieruchamiamy kończynę, po to aby ograniczyć poruszanie się poszkodowanego i tym samym nie przyspieszać krążenia krwi, co może potęgować krwawienie. Kończynę dalej utrzymujemy w pozycji powyżej poziomu serca.
6. Bezzwłocznie wzywamy pomoc medyczną lub samodzielnie zawozimy poszkodowanego do szpitala na izbę przyjęć/szpitalny oddział ratunkowy.
Prawidłowe unieruchomienie kończyny
Jaki opatrunek wykonać na ranę szarpaną?
Rana szarpana i rana kąsana, często mają wiele wspólnego. Ich zaopatrywanie polega na przemyciu wodą z mydłem i okryciu płatami gazy jałowej oraz jej przymocowaniu za pomocą plastra lub bandaża do danej części ciała. Jeżeli krwawienie jest obfite, wówczas stosujemy ucisk na ranę. Poszkodowanego z taką raną należy skonsultować u lekarza – wzywamy pogotowie ratunkowe jeśli rana jest rozległa i mocno krwawi lub zawozimy na izbę przyjęć/szpitalny oddział ratunkowy, gdyż może być konieczne oczyszczenie rany i założenie szwów chirurgicznych. Ponadto trzeba wiedzieć, że rany kąsane nierzadko są ranami zatrutymi np. zwierze, które pogryzło człowieka mogło być chore na wściekliznę. Wtedy lekarz ordynuje podanie antytoksyny lub szczepionki przeciwtężcowej i ewentualnie zażywanie antybiotyków. W przypadku ukąszeń przez węże, istnieje potrzeba podania antidotum.
Ukąszenie węża – pierwsza pomoc
W jaki sposób postępować z raną miażdżoną?
Rana miażdżona może mieć dwojakie rokowanie – dobre lub złe. Dobre zależy od rozległości urazu i czasu udzielenia fachowej pomocy. Współczesna medycyna dysponuje różnymi technikami operacyjnymi pozwalającymi ocalić urażoną część ciała. Jednak nie zawsze. Czasem uraz jest tak duży i penetrujący, a pomoc medyczna zostaje wdrożona za późno. Wówczas dana część ciała może ulec martwicy, czyli obumrzeć, co zwykle jest wskazaniem do chirurgicznej amputacji np. kończyny. Stąd potrzeba szybkiej interwencji lekarskiej!
Rany miażdżone jedynie okrywamy płatami gazy, a uszkodzoną kończynę unieruchamiamy, podobnie jak w przypadku głębokiej rany ciętej. Bezzwłocznie wzywamy pogotowie lub zawozimy poszkodowanego na izbę przyjęć/szpitalny oddział ratunkowy.
Jak udzielić pomocy w przypadku amputacji urazowej?
Amputacja urazowa grozi obfitym krwawieniem. Obcięte mogą zostać palce lub całe kończyny – co jest o wiele bardziej niebezpieczne dla życia. Wzywamy więc bezzwłocznie pomoc medyczną, zakładamy rękawiczki ochronne i przystępujemy do wykonania:
1. Ułożenia poszkodowanego w pozycji leżącej i uniesienia kikuta wyżej poziomu serca. W miarę możliwości uspokajamy go rozmową.
2. Ucisku (zawiązać opaskę, przewiązać apaszką) powyżej zranienia na czas wykonywania opatrunku lub poproszenie o pomoc w uciskaniu tętnicy drugą osobę (wybrać konkretną) – jeżeli zaopatrujemy kikut palca.
3. Zakładamy opaskę uciskową kilka centymetrów powyżej kikuta np. przewiązujemy chustą trójkątną, zaciskając ją mocniej, apaszką, arafatką, paskiem od spodni, bandażem elastycznym – jeśli zaopatrujemy kończynę. Zapisujemy godzinę założenia takiej opaski i co kilka minut popuszczamy ucisk.
4. Kikut zabezpieczamy grubym, wielowarstwowym opatrunkiem, czyli nakładamy kilka kompresów gazowych i przymocowujemy je za pomocą bandaża zwykłego lub elastycznego (który dodatkowo będzie stanowił ucisk).
5. Kończynę unieruchamiamy w taki sposób, jak przedstawiono w powyższym artykule o złamaniach.
6. Zabezpieczamy w miarę możliwości obciętą kończynę, nawet gdy nie wydaje nam się, że jeszcze do czegokolwiek się nadaje. Właściwe zabezpieczenie takiej kończyny wydłuża czas jej przydatności do tzw. reimplantacji (ponownego przyszycia) z 4 do 14-16 godzin!
Wykonujemy to następująco: kończynę lub palec owijamy płatem gazy jałowej i folią lub umieszczamy w foliowej torbie (worku). Następnie wkładamy ją do pojemnika z zimną wodą lub wodą z lodem. Jeśli nie mamy żadnego pojemnika, wówczas do drugiej torby foliowej nalewamy zimnej wody i dodajemy lód, a potem umieszczamy w niej kończynę. Gdy przyjedzie zespół ratunkowy, wówczas pamiętamy o tym, by razem z poszkodowanym przekazać amputowaną kończynę.
7. Zwracamy uwagę na samopoczucie poszkodowanego. Jeżeli zaczyna tracić przytomność, jego skóra blednie, ciężej oddycha („łapie powietrze”) i utracił dużo krwi, wówczas konieczne jest zastosowanie działań przeciwwstrząsowych (utrata krwi spowodowała dysproporcję pomiędzy dostarczeniem substancji odżywczych i tlenu, a zapotrzebowaniem na nie, co jest stanem zagrożenia życia i wymaga pomocy medycznej).
Co należy zrobić w razie oparzenia?
Oparzenie jest specyficznym rodzajem zranienia. Polega na termicznym uszkodzeniu skóry w różnym stopniu – od zwykłego zaczerwienienia, przez pęcherze z płynem surowiczym, po głębokie oparzenia z martwicą tkanek. Najistotniejsze w tym przypadku jest chłodzenie rany, czyli polewanie jej bieżącą wodą, co trzeba jednak robić według pewnych zasad.
O zaopatrywaniu oparzeń szersze informacje znajdują się w artykule:
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
