Zaczyna się od zmęczenia, a może prowadzić do utraty zębów i krwawień. Co trzeba wiedzieć o niedoborze witaminy C?

fot. Adobe Stock, airborne77

Spis treści:

1. Do czego jest nam potrzebna witamina C?
2. Niedobór witaminy C – objawy
3. Przyczyny niedoboru witaminy C
4. Skutki niedoboru witaminy C
5. Niedobór witaminy C w ciąży
6. Diagnostyka niedoboru witaminy C
7. Leczenie niedoboru witaminy C
8. Zapotrzebowanie na witaminę C u dzieci i dorosłych

Do czego jest nam potrzebna witamina C?

Witamina C (kwas askorbinowy) jest niezbędnym składnikiem odżywczym dla człowieka, który powinien być dostarczany wraz z pożywieniem.

• Witamina C jest silnym przeciwutleniaczem, a więc chroni przed negatywnym wpływem toksycznych substancji i stresu oksydacyjnego na organizm. 
• Nie tylko wspiera odporność, ale jest też ważny dla rozwoju organizmu. Jest kluczowy w procesie produkcji kolagenu – składnika chrząstek, kości, mięśni, zębów i ścian naczyń krwionośnych.
• Witamina C wspiera pracę neuroprzekaźników, które przekazują sygnały w układzie nerwowym.
• Jest również potrzebna do prawidłowego wchłaniania żelaza z pożywienia, a dzięki temu zmniejsza ryzyko rozwoju anemii. 

Witaminę C suplementujemy w okresach wzmożonych zachorowań, a także w czasie infekcji: przeziębienia czy grypy. 

Większość dorosłych i dzieci przyjmuje zalecaną ilość witaminy C wraz z pożywieniem (jedno z badań wykazało, że w USA 6% dzieci ma niedobory witaminy C, nie ma podobnych badań wykonanych w Polsce). Największe niedobory witamy C występują w ubogich krajach, gdzie powszechne jest niedożywanie.

Niedobór witaminy C – objawy

Objawy niedoboru witaminy C pojawiają się po około od 1 do 3 miesięcy od wyczerpania jej zapasów. Organizm magazynuje witaminę C, jednak bez stałego uzupełniania jej z zewnątrz w krótkim czasie zużywane są zgromadzone zapasy. Rodzaj objawów i ich intensywność różnią się w zależności od zaawansowania niedoboru. Początkowo pojawi się osłabienie zwiększona podatność na infekcje, obniżony nastrój, a u niemowląt drażliwość.

Z czasem mogą rozwijać się symptomy szkorbutu – związane są z nieprawidłowościami w obrębie tkanki łącznej. Rozwijają się po kilku miesiącach od wyczerpania zapasów witaminy C. Do objawów tej choroby z niedoboru witaminy C należą m.in. krwawienia z dziąseł, chwianie się zębów, siniaki, spowolnione gojenie ran, bóle mięśniowo-stawowe, zmęczenie i depresja. 

Objawy niedoboru witaminy C to:

• szorstka skóra,
• skręcanie się włosów na ciele,
• zaczerwienienie mieszków włosowych,
• łyżeczkowate paznokcie z czerwonymi plamkami lub liniami,
• łatwe powstawanie siniaków,
• powolne gojenie się rany,
• ból i obrzęk stawów,
• osłabienie kości,
• krwawiące dziąsła,
• utrata zębów,
• obniżenie odporności i podatność na infekcje,
• anemia z niedoboru żelaza,
• obniżony nastrój, depresja, niepokój,
• nieplanowane przybieranie na wadze,
• stany zapalne,
• u niemowląt: drażliwość, ból podczas ruchu, spowolniony wzrost, krwawienia, anemia.

Objawy niedoboru witaminy C na skórze

Witamina C odgrywa główną rolę w tworzeniu kolagenu, białka, które odpowiada m.in. za elastyczność skóry oraz naczyń krwionośnych, dlatego jej niedobór powoduje szereg objawów na skórze. Mogą wystąpić obrzęki, siniaki, wybroczyny, upośledzone gojenie ran oraz zapalenie mieszków włosowych. W przypadku deficytu witaminy C skóra staje się szorstka i sucha oraz traci swoją elastyczność, a gdy dojdzie do anemii robi się również blada, co wynika z niedotlenienia tkanek.

Niedobór witaminy C a język

Objawy dotyczące języka, np. jego zaczerwienienie czy obrzęk, nie są typowymi symptomami niedoboru witaminy C. Częściej wiąże się je z niedoborami witamin z grupy B czy żelaza. Jednak faktycznie niedobór kwasu askorbinowego powoduje różne dolegliwości w obrębie ust, w tym suchość, nieświeży oddech, krwawienia z dziąseł, owrzodzenia czy rozchwianie zębów z powodu niedoboru kolagenu, który tworzy struktury podtrzymujące zęby. 

Objawy neurologiczne niedoboru witaminy C

Witamina C odgrywa ważną rolę w układzie nerwowym, dlatego o jej niedoborze mogą świadczyć objawy neurologiczne, chociaż rzadko się o nich mówi. Wyczerpaniu zapasów kwasu askorbinowego mogą towarzyszyć takie dolegliwości jak drętwienie nóg czy wrażliwość na dotyk, a także zmęczenie i drażliwość. Specjaliści wskazują też na zaburzenia psychiczne: obniżony nastrój, depresję, lęk. Niedobór witaminy C jest także przez naukowców wiązany z upośledzeniem funkcji poznawczych, a więc chorujący może mieć problemy z pamięcią i koncentracją przy codziennych zadaniach. 

Przyczyny niedoboru witaminy C

Główną przyczyną niedoboru witaminy C jest niewystarczające spożycie składników odżywczych. Organizm sam nie jest w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości tego związku. Najlepszym źródłem witaminy C są produkty roślinne. Produkty pochodzenia zwierzęcego są niewystarczające. Brak w diecie źródeł witaminy C powoduje jej deficyt w organizmie. Mogą przyczyniać się do niego również choroby takie jak zapalenie jelit, celiakia, nowotwory, cukrzyca, a także zabiegi medyczne czy nałogi, które upośledzają wchłanianie witaminy C w organizmie.

Kto jest narażony na niedobór witaminy C?

Istnieje wiele stanów, które mogą zaburzać wchłanianie witaminy C przyspieszać zużywanie jej zapasów, a przez to zwiększać ryzyko niedoboru. Oto najważniejsze z nich:

• stres,
• spożywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• gorączka, choroby wirusowe,
• uboga dieta (częsty problem u osób starszych),
• ograniczony dostęp do owoców i warzyw,
• karmienie niemowląt mlekiem krowim zamiast pokarmem mamy lub mieszanką,
• cukrzyca,
• nowotwory,
• zaburzenia wchłaniania spowodowane np. chorobą jelit lub celiakią,
• alergie pokarmowe,
• stan po operacji,
• nadmiar żelaza w organizmie,
• hemodializa,
• stosowanie antybiotyków, leków przeciwbólowych,
• ekspozycja na produkty ropopochodne, tlenek węgla, metale ciężkie.

Skutki niedoboru witaminy C

Niedobór witaminy C zwiększa ryzyko:

• szkorbutu,
• infekcji,
• anemii,
• krwotoków,
• trudności w gojeniu się ran,
• zaburzeń psychicznych.

Różne badania pokazują że niski poziom witaminy C może mieć związek z rozwojem stanu przedcukrzycowego, chorób układu krążenia a także nowotworów.

Niedobór witaminy C w ciąży

Jak każda witamina, również witamina C jest bardzo ważna dla zdrowia kobiety ciężarnej i dziecka. Kwas askorbinowy wpływa na działanie układu odpornościowego, a także bierze udział w produkcji kolagenu niezbędnego do powstania chrząstek, ścięgien, kości i skóry. Co ważne w okresie ciąży, poprawia też wchłanianie żelaza z pożywienia, a zatem chroni w pewnym stopniu przed anemią.

Niedobór witaminy C u kobiet w ciąży może prowadzić do poważnych następstw zdrowotnych dotyczących płodu, jak niska masa urodzeniowa lub przedwczesny poród. Według badań nawet niewielki niedobór kwasu askorbinowego u ciężarnej hamuje rozwój części mózgu zwanej hipokampem, która odpowiada m.in. za pamięć i uczenie się. Nie powinno więc dziwić, że należy w ciąży zadbać o prawidłowy poziom witaminy C. Najlepszym sposobem jest przestrzeganie zdrowych nawyków żywieniowych - jedzenie owoców i warzyw - przed zajściem w ciążę i w jej trakcie. 

Diagnostyka niedoboru witaminy C

Niedobory witaminy C rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych u pacjenta (zmian skórnych lub dziąsłowych) oraz występowania czynników ryzyka niedoboru tego związku (np. przewlekłe choroby, niedożywienie, palenie papierosów, spożywanie alkoholu). Wynik morfologii krwi może wskazywać na anemię, a badania rentgenowskie na szkorbut dziecięcy.

Leczenie niedoboru witaminy C

Leczenie niedoboru witaminy C polega na dobrze skomponowanej diecie i suplementacji kwasu askorbinowego. Osobom dorosłym podaje się 500 do 1000 mg witaminy C doustnie raz dziennie przez 1 do 2 tygodni, aż objawy znikną. Objawy szkorbutu ustępują już w ciągu 2 tygodni zaleconej przez lekarza suplementacji. Zapalenie dziąseł z wybroczynami może utrzymywać się dłużej.

Do diety należy włączyć produkty bogate w witaminę C: 

• natkę pietruszki,
• paprykę czerwoną,
• dziką różę,
• owoce jagodowe,
• cytrusy,
• warzywa kapustne,
• pomidory,
• ziemniaki,
• szpinak,
• brokuły.

W związku z tym, że witamina C ulega zniszczeniu pod wpływem temperatury, zaleca się jedzenie świeżych owoców i warzyw.  Niższą zawartość witaminy C w porównaniu do nich mają produkty mrożone lub konserwowane.

Zapotrzebowanie na witaminę C u dzieci i dorosłych

Aby zapobiec niedoborowi witaminy C, należy przyjmować właściwą ilość tego związku. Zapotrzebowanie dzienne na witaminę C różni się w zależności od wieku (za: H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL):

Dzieci:

• 1-3 r.ż.: 40 mg
• 4-6 r.ż.: 50 mg
• 7-9 r.ż.: 50 mg

Dziewczęta:

• 10-12 r.ż.: 50 mg
• 13-15 r.ż.: 65 mg
• 16-18 r.ż.: 65 mg

Chłopcy:

• 10-12 r.ż.: 50 mg
• 13-15 r.ż.: 75 mg
• 16-18 r.ż.: 75 mg

Kobiety:

• ≥ 19 r.ż.: 75 mg
• ciężarne ≥ 19 r.ż.: 85 mg
• ciężarne <19 r.ż.: 80 mg
• karmiące ≥ 19 r.ż.: 120 mg
• karmiące <19 r.ż.: 115 mg

Mężczyźni:

• ≥ 19 r.ż.: 90 mg

Warto dodać, że wchłanianie witaminy jest skuteczne przy dawkach do 100 mg na dobę, a przy spożyciu dawki ponad 1500 mg na dobę, wchłanianie tej witaminy spada do 50% lub poniżej. 

Witamina C jest uważana za stosunkowo bezpieczną i nie jest łatwo ją przedawkować (więcej: przedawkowanie witaminy C), ponieważ nadmiar związku jest wydalany z organizmu wraz z moczem.

Źródła:

Fain O. Carences en vitamine C [Vitamin C deficiency]. Rev Med Interne. 2004 Dec;25(12):872-80. French. doi: 10.1016/j.revmed.2004.03.009. PMID: 15582167,

Maxfield L, Daley SF, Crane JS. Vitamin C Deficiency. [Updated 2023 Nov 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493187/,

Rowe S, Carr AC. Global Vitamin C Status and Prevalence of Deficiency: A Cause for Concern? Nutrients. 2020 Jul 6;12(7):2008. doi: 10.3390/nu12072008. PMID: 32640674; PMCID: PMC7400810,

Plevin, D., Galletly, C. The neuropsychiatric effects of vitamin C deficiency: a systematic review. BMC Psychiatry 20, 315 (2020). https://doi.org/10.1186/s12888-020-02730-w,

Meisel K, Daggubati S, Josephson SA. Scurvy in the 21st century?: Vitamin C deficiency presenting to the neurologist. Neurol Clin Pract. 2015 Dec;5(6):491-493. doi: 10.1212/CPJ.0000000000000158. PMID: 29595817; PMCID: PMC5802474,

Rumbold A, Ota E, Nagata C, Shahrook S, Crowther CA. Vitamin C supplementation in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Sep 29;2015(9):CD004072. doi: 10.1002/14651858.CD004072.pub3. PMID: 26415762; PMCID: PMC9039972.

Czytaj także:
Czy dziecku należy podawać witaminę C? Kiedy i jak dawkować?
Lewoskrętna witamina C – właściwości, co to jest, czy działa? [WYWIAD]
Obalamy mity: Czy witamina C jest dobra na odporność i przeziębienie?
Kwas askorbinowy w moczu może zmieniać wyniki innych badań. Jaka jest norma?

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!