Nietrzymanie moczu – objawy, przyczyny i leczenie

fot. Adobe Stock, mraoraor

Spis treści:

1. Nietrzymanie moczu - definicja i typy
2. Nietrzymanie moczu - przyczyny
3. Nietrzymanie moczu - objawy
4. Diagnostyka nietrzymania moczu
5. Nietrzymanie moczu - leczenie
6. Leki na nietrzymanie moczu
7. Ćwiczenia na nietrzymanie moczu
8. Zabiegi na nietrzymanie moczu
9. Nietrzymanie moczu u mężczyzny

Nietrzymanie moczu - definicja i typy

Nietrzymanie moczu (NTM) jest to każdy mimowolny (niekontrolowany) wyciek moczu. Nietrzymanie moczu jest nie tyle chorobą, co objawem i może wskazywać na inny problem zdrowotny. 

Opróżnianie pęcherza moczowego jest czynnością wykonywaną pod kontrolą człowieka, kiedy dochodzi do świadomego rozluźnienia zwieraczy układu moczowego. Ważną rolę odgrywa w tym procesie układ nerwowy (zarówno ośrodkowy, jak i obwodowy). Za prawidłowe gromadzenie i wydalanie moczu odpowiedzialne są również dolne drogi moczowe. W ich skład wchodzą:

• dno pęcherza moczowego,
• trójkąt pęcherza,
• szyja pęcherza,
• cewka moczowa,
• zwieracz zewnętrzny cewki moczowej. 

Aby pęcherz sprawnie gromadził i usuwał mocz, musi być spełnionych kilka warunków - przede wszystkim prawidłowa budowa pęcherza, cewki moczowej i układu nerwowego oraz prawidłowe działanie układu nerwowego kontrolującego pracę układu moczowego. Jeśli te mechanizmy nie działają poprawnie, wówczas może dochodzić do mimowolnego wycieku moczu, czyli nietrzymania moczu.

Typy nietrzymania moczu

Wyróżnia się kilka typów nietrzymania moczu:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu - jest to najczęściej rozpoznawany rodzaj nietrzymania moczu (50% przypadków); charakteryzuje się wyciekiem moczu podczas nawet niewielkiego wysiłku: kichania, kasłania lub śmiechu,
• naglące nietrzymanie moczu (tzw. pęcherz nadreaktywny albo zespół niespokojnego pęcherza) - wyciek moczu następuje po naglącym parciu na pęcherz, źródłem problemu jest nadaktywność wypieracza pęcherza moczowego; postać nagląca dotyczy ok. 14% przypadków, 
• mieszane nietrzymanie moczu - drugi co do częstości występowania typ nietrzymania moczu (ponad 30%); jest to zarówno wyciek moczu przy wysiłku, jak i po naglącym parciu na pęcherz,
• enureza - każdy wyciek moczu, również podczas spania,
• ciągłe nietrzymanie moczu,
• inne typy - np. nietrzymanie moczu podczas stosunku seksualnego, moczenie nocne, ukryte nietrzymanie moczu.  

Wśród typów niektórzy wymieniają również kropelkowe nietrzymanie moczu, które polega na popuszczaniu kilku kropel moczu bezpośrednio po mikcji (po oddaniu moczu) lub niedługo po wyjściu z toalety.

Problem nietrzymania moczu staje się coraz częstszy i szacuje się, że aktualnie dotyczy nawet 30% dorosłych kobiet.

Główne przyczyny wzrostu liczby przypadków to wydłużenie życia oraz większy udział czynników ryzyka, takich jak otyłość. 

Nietrzymanie moczu przyczyny

Nie istnieje jedna jasno określona przyczyna występowania problemów z mimowolnym wyciekaniem moczu. Do możliwych przyczyn nietrzymania moczu należą m.in.:

• osłabienie mięśni dna miednicy z powodu np. przebytych porodów i ciąż, zmian hormonalnych (menopauza), operacji ginekologicznych, podeszłego wieku i zmian degeneracyjnych, otyłości, niskiego poziomu aktywności fizycznej,
• nadmierna ruchomość cewki moczowej oraz niewydolność zwieracza cewki moczowej w wyniku zmiany w strukturze kolagenu i jego niedoboru,
• czynniki genetyczne i dziedziczne,
• nadreaktywność pęcherza moczowego wskutek zaburzeń działania układu nerwowego,
• przeszkody podpęcherzowe (np. rozrost gruczołu krokowego, obniżenie ściany pochwy, zmiany pooperacyjne),
• nawracające infekcje dolnych dróg moczowych (w tym zapalenie pęcherza),
• radioterapia,
• choroby jelit,
• przyjmowanie niektórych leków: leki psychiatryczne, antyestrogeny, alfa-blokery.

Czynniki, które sprzyjają problemowi nietrzymania moczu, to:

• płeć kobieca - kobiety znacznie częściej są narażone na nietrzymanie moczu, co wynika często z przebytych ciąż i porodów,
• otyłość,
• czynniki genetyczne,
• wiek - z wiekiem problemy z nietrzymaniem moczu występują częściej, ponieważ narządy działają mniej sprawnie,
• dźwiganie, ciężka praca fizyczna - prowadzą do osłabienia mięśni dna miednicy,
• niektóre choroby - np. związane z przewlekłym kaszlem (przewlekła obturacyjna choroba płuc) lub wpływające niekorzystnie na układ neurologiczny (stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona),
• palenie papierosów,
• choroby psychiczne, szczególnie depresja.

Nietrzymanie moczu - objawy

Objawy nietrzymania moczu mają swój obraz w stopniach nasilenia problemu: 

I stopień nietrzymania moczu - wyciek przy dużym wzroście ciśnienia śródbrzusznego (np. kichnięcie, duży nagły wysiłek fizyczny),
II stopień nietrzymania moczu - objawem jest wyciek moczu przy codziennych czynnościach, takich jak chodzenie, podbiegnięcie, podniesienie przedmiotu,
III stopień nietrzymania moczu - objawem jest wyciek moczu przy niewielkim wzroście ciśnienia w jamie brzusznej, np. podczas ruchów w pozycji leżącej. 

Diagnostyka nietrzymania moczu

Aby rozpoznać nietrzymanie moczu, należy z objawami zgłosić się do lekarza (lekarza rodzinnego, specjalisty urologii lub uroginekologii), który na podstawie rozmowy będzie mógł zlecić odpowiednie badania. Lekarz może też ocenić jakość życia za pomocą specjalnie przygotowanego kwestionariusza. 

Niezbędne badania w diagnostyce nietrzymania moczu to:

• badanie ogólne moczu,
• posiew moczu,
• ocena zalegającego moczu,
• badanie USG. 

Lekarz powinien przeprowadzić badanie fizykalne, w tym m.in. próbę kaszlową w pozycji ginekologicznej i stojącej, ocenę czynności skurczowej dna miednicy, statyki narządu rodnego i inne testy.

Rekomendowane jest również przeprowadzenie testu podpaskowego, który polega na wypiciu przez pacjentkę pół lita płynów i wykonywaniu określonych czynności fizycznych przy założonej podpasce. Następnie porównuje się masę podpaski przed testem i po godzinie jego trwania. Pozwala to ocenić ilość moczu, który mimowolnie się wydostał.

Przydatnym narzędziem w diagnostyce nietrzymania moczu jest dzienniczek mikcji.

Dzienniczek mikcji

Dzienniczek mikcji stanowi ważny element diagnostyki nietrzymania moczu, ponieważ zawarte są w nim najważniejsze informacje dotyczące oddawania moczu i przyjmowanych płynów, m.in.: objętości moczu, czasu oddawania moczu, liczby mikcji w dzień i w nocy, natężenia parć na pęcherz, a także ilości wypijanych płynów. 

Dzienniczek mikcji prowadzi pacjent. Powinien być uzupełniany w ciągu 3 dni przed leczeniem oraz w jego trakcie. Dzięki temu można dokładnie ocenić efekty terapii. 

Nietrzymanie moczu - leczenie

Sposób leczenia nietrzymania moczu w dużej mierze zależy od przyczyny i rodzaju schorzenia. 

W wysiłkowym nietrzymaniu moczu stosuje się:

• ćwiczenia mięśni dna miednicy (tzw. ćwiczenia mięśni Kegla),
• zmianę trybu życia: zmniejszenie masy ciała, zaprzestanie ciężkiej pracy fizycznej, palenia papierosów, unikanie napojów gazowanych, kofeiny,
• pessaroterapię - z użyciem specjalnych krążków dopochwowych, które powodują mechaniczne zamknięcie cewki moczowej,
• biofeedback - biologiczne sprzężenie zwrotne polegające na świadomym kurczeniu mięśni dna miednicy, z dodatkową pomocą urządzenia elektrostymulującego, 
• stożki i kulki dopochwowe - stosowane do ćwiczenia mięśni dna miednicy przez utrzymywanie ich w określonym czasie w pochwie,
• elektryczna i magnetyczna stymulacja mięśni dna miednicy,
• leczenie farmakologiczne,
• leczenie chirurgiczne - w przypadku nasilonych objawów (II i III stopień) oraz nieskuteczności leczenia zachowawczego.

W przypadku mieszanego nietrzymania moczu oraz naglącego nietrzymania moczu dostępne metody leczenia to m.in.: 

• terapia behawioralna - m.in.: edukacja pacjenta, prowadzenia dzienniczka mikcji, wydłużanie czasu pomiędzy mikcjami, 
• biofeedback,
• elektrostymulacje,
• leki antycholinergiczne (inaczej antymuskarynowe) - blokują receptory muskarynowe znajdujące się w pęcherzu, w rezultacie redukując skurcze mięśnia wypieracza,
• inne leki,
• zmiana trybu życia - podobnie jak wyżej,
• trening pęcherza moczowego,
• ćwiczenia mięśni dna miednicy,
• hydrodystensja - polega na rozciąganiu ścian pęcherza moczowego za pomocą ciśnienia hydrostatycznego,
• podanie fenolu - powoduje zniszczenie tkanki nerwowej w określonym obszarze,
• denerwacja pęcherza,
• cystoliza,
• rizotomia krzyżowa,
• inne zabiegi chirurgiczne.

W ramach leczenia nietrzymania moczu stosuje się również wkładki chłonne lub pieluchomajtki przeznaczone dla osób z tym problemem - zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Dostępne są coraz bardziej efektywne metody leczenia nietrzymania moczu, jednak należy pamiętać, że nie wszystkie są refundowane. Warto omówić dostępne możliwości i ich skuteczność z lekarzem.

Leki na nietrzymanie moczu

Leczenie farmakologiczne nietrzymania moczu jest skoncentrowane przede wszystkim na poprawę czynności dróg moczowych i układu nerwowego. Do leków stosowanych na nietrzymanie moczu należą przede wszystkim: 

• leki antycholinergiczne,
• estrogeny - stosowane w nietrzymaniu moczu z parciem,
• agoniści receptora β3-adrenergicznego,
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
• duloksetyna - inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego; powoduje lepsze przewodzenie impulsów nerwowych i zwiększenie napięcia zwieracza zewnętrznego cewki moczowej,
• leki podawane do pęcherza (np. lidokaina, neurotoksyny).

Skuteczność leków na nietrzymanie moczu jest różna, a ich działanie i ewentualne skutki uboczne powinny być omówione indywidualnie z lekarzem.

Ćwiczenia na nietrzymanie moczu

Ważnym i skutecznym elementem leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu są ćwiczenia mięśni dna miednicy mniejszej (zwane też ćwiczeniami mięśni Kegla). Są to mięśnie rozciągnięte niczym hamak między nogami, przyczepione z jednej strony do kości łonowej, a z drugiej do kręgosłupa. Celem ćwiczeń tej grupy mięśni jest poprawa ich działania, zwiększenie ich masy i siły oraz napięcia w trakcie spoczynku.

W tym celu:

1. Usiądź wygodnie tak, by stopy spoczywały na podłodze.
2. Ustaw nogi w lekkim rozkroku, pochyl się nieco do przodu i oprzyj łokcie na udach - dzięki temu będziesz napinała tylko mięśnie dna miednicy, a nie mięśnie pośladków czy brzucha.
3. Napnij i wciągnij mięśnie odbytu na 3-4 sekundy i rozluźnij je.
4. Napnij mięśnie pochwy na 3-4 sekundy i rozluźnij je.
5. Powtarzaj to ćwiczenie według wybranego schematu, pamiętając jednak by dziennie wykonywać 50-120 powtórzeń w kilku sesjach. 

Nie ma uniwersalnego zestawu ćwiczeń na nietrzymanie moczu, jednak jednym z polecanych schematów jest zestaw ćwiczeń norweskiej prof. Kari Bo. Polega na wykonywaniu 12 skurczów 3 razy dziennie, każdego dnia przez 12 tygodni, a później co drugi dzień przez następne12 tygodni. 

Inny schemat ćwiczeń na nietrzymanie moczy polega na wykonywaniu 50 skurczów w ciągu dnia i stopniowo zwiększaniu ich liczby do 120.

Ćwiczenia z czasem można wykonywać również w innych pozycjach. 

W przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu skuteczność ćwiczeń i innych metod zachowawczych jest niższa niż leczenia operacyjnego (wynosi 40% dla ćwiczeń do 70-90% dla operacji). 

Zabiegi na nietrzymanie moczu

Jedną z form leczenia nietrzymania moczu jest laseroterapia - polega na wprowadzeniu do pochwy wiązki lasera, która powoduje obkurczenie jej ścian, zwłaszcza w przedsionku, przedniej ściany i u ujścia pęcherza moczowego. Zabieg trwa zaledwie 10-15 minut i jest bezbolesny. Efekt widoczny jest już bezpośrednio po zabiegu. Zabieg należy powtarzać w zależności stopnia nasilenia objawów. Cena to około 1500 zł.

Nietrzymanie moczu można również leczyć zabiegiem z użyciem botoksu - jeśli przyczyną nietrzymania moczu jest tzw. pęcherz nadreaktywny, zaleca się zastosowanie terapii wykorzystującej toksynę botulinową – ten sam preparat, co powszechnie stosowany w medycynie estetycznej. Botoks wstrzykiwany jest bezpośrednio do pęcherza moczowego, obniżając nadmierną aktywność wypieracza moczu. Pełny efekt odczuwalny jest już po tygodniu, a utrzymuje się nawet 13 miesięcy. Cena zabiegu około 3000 zł.

W terapiach wysiłkowego nietrzymania moczu coraz powszechniej sięga się po wypełniacze. W Polsce dostępna jest metoda wstrzyknięcia okołocewkowego. Polega ona na iniekcji substancji wypełniającej w okolice szyi pęcherza moczowego. W efekcie zabiegu powstaje dodatkowe podparcie dla cewki moczowej, przywracając jej właściwy kąt ułożenia. Cena zabiegu to około 2500 zł.

Inną formą leczenie nietrzymania moczu jest wykorzystanie specjalnej taśmy na nietrzymanie moczu, która tworzy podparcie dla szyi pęcherza moczowego. Taśma jest wprowadzana podczas małoinwazyjnego zabiegu. Efekt jest odczuwalny po 2 dniach. Okres rekonwalescencji wynosi od 2-6 tygodni. Cena zabiegu to około 2500 zł.

Nietrzymanie moczu u mężczyzny

Nietrzymanie moczu chociaż częściej jest rozpoznawane u kobiet, może dotyczyć również mężczyzn. Nie należy do rzadkości, bowiem według statystyk problem nietrzymania moczu dotyczy ok. 25% panów po 50. roku życia.  Możliwe przyczyny mimowolnego wycieku moczu w tej grupie to:

• rozrost gruczołu krokowego - ok. 40% mężczyzn z rozrostem prostaty skarży się na nietrzymanie moczu,
• operacja gruczołu krokowego,
• złamanie miednicy,
• choroby układu nerwowego (udar, choroba Parkinsona, demencja, uraz rdzenia kręgowego),
• cukrzyca,
• podeszły wiek i procesy starzenia się,
• infekcje układu moczowego,
• stosowanie niektórych leków.

Początkowo nietrzymanie moczu u mężczyzn objawia się popuszczaniem kilku kropel (może się to zdarzać np. podczas wysiłku). Z czasem może dojść do większego wycieku moczu. Inne objawy to nagła silna potrzeba mikcji, częste oddawanie moczu, szczególnie w nocy. W razie zauważenia problemu z nietrzymaniem moczu, należy udać się do urologa.

Źródło:
E. Barcz, W gabinecie lekarza specjalisty. Ginekologia i położnictwo. Nietrzymanie moczu u kobiet, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
P. Radziszewski, P. Dobroński, Nietrzymanie moczu, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie,
Materiały prasowe Gyncentrum Ginekologia Plastyczna.

Czytaj także:
Zapalenie pęcherza - domowe sposoby (7 skutecznych terapii)
Przeziębiony pęcherz – przyczyny, objawy, leczenie
Jak rozpoznać zapalenie pęcherza moczowego? Przyczyny i metody leczenia
Objawy i leczenie zapalenia pęcherza u dziecka. Jakie badania wykonać?
Leczenie moczem (urynoterapia) – zastosowanie i przeciwwskazania
Badanie moczu: wyniki + opis 15 parametrów badania ogólnego moczu
Ciemny mocz – co oznacza, jakie badania wykonać?
Krew w moczu - przyczyny, o czym świadczy, co robić przy krwiomoczu

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!