Ospa wietrzna to wirusowa, wysoce zakaźna choroba, która w mniej niż 10% przypadków rozwija się u osób dorosłych (pozostali chorzy to dzieci w wieku do 15 lat). Ospa charakteryzuje się wystąpieniem na ciele swędzącej wysypki w postaci plamek, następnie pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym, które po 2-3 dniach wysychają, tworząc w ostatniej fazie strupy. Większość zmian zanika w ciągu 3 tygodni. Ospa u dorosłych manifestuje się takimi samymi objawami, jak u dzieci, jednak przebieg choroby jest znacznie cięższy. U dorosłych częściej występują też powikłania.
Spis treści:
- Objawy ospy u dorosłych
- Ospa u dorosłych – zdjęcia
- Co wywołuje ospę?
- Powikłania ospy u dorosłych
- Rozpoznanie ospy u dorosłych
- Ospa u dorosłych – grupy ryzyka
- Ospa u dorosłych – leczenie
- Ospa u kobiet w ciąży
Objawy ospy u dorosłych. Jak wygląda wysypka i pęcherze w ospie?
Objawy ospy u dorosłych są takie same jak u dzieci, jednak przebieg choroby jest cięższy. Okres wylęgania zakażenia wynosi 11-21 dni. U dorosłych częściej niż u dzieci, chorobę rozpoczynają objawy zwiastujące:
- ogólne osłabienie,
- ból głowy,
- brak apetytu,
- niewysoka gorączka,
- problemy trawienne (biegunka, wymioty).
Te zapowiadające symptomy trwają 1-2 dni. Następnie na ciele pojawia się wysypka (wykwity) w postaci drobnych, czerwonych plamek usianych nieregularnie na tułowiu i głowie. Ospę od innych chorób wypryskowych wyróżnia to, że zmiany pojawiają się również na owłosionej skórze głowy. Wysypka ujawnia się nagle i szybko się rozwija. Plamy przekształcają się w pęcherzyki wypełnione najpierw przejrzystym, a następnie mętnym płynem surowiczym. Mogą być większe lub mniejsze, okrągłe, owalne, wielkości łebka od szpilki lub nawet ziarna grochu. Zazwyczaj nie tworzą grup, dzieli je pewien dystans. Pęcherze nie są twarde.
Po 2-3 dniach zmiany zapadają się do środka lejkowato i zaczynają wysychać, tworząc krosty z czerwoną obwódką, następnie brązowo-żółte strupy. Po pęcherzach nadkażonych na skórze zostają blizny. Zazwyczaj zmiany znikają całkowicie w ciągu 3 tygodni.
U 10-30% chorych wysypka występuje również na błonach śluzowych: języka, podniebienia, policzków lub brzegów powiek.
Co charakterystyczne dla ospy, wysypka pojawia się w kilku rzutach (choć może też wystąpić w jednym rzucie), co oznacza, że na skórze chorego da się zauważyć zmiany w różnych stadiach rozwoju: mogą jednocześnie wystąpić pęcherze i strupy czy dopiero wychodzące wykwity.
Podczas ospy u dorosłych zmiany pojawiają się najpierw na tułowiu i grzbiecie, następnie na piersiach, brzuchu, twarzy, głowie, a na końcu na nogach. Bardzo rzadko pęcherze obejmują dłonie i stopy. Ospa jest chorobą samoograniczającą się.
Ospa u dorosłych – zdjęcia
Zmiany na skórze u dorosłych, które towarzysza ospie, nie różnią się znacząco od tych u dzieci. Plamki zmieniają się w pęcherze, a następnie zasychają. Może jednak być ich więcej i mogą mieć większe rozmiary.
Pęcherze typowe dla ospy, fot. Adobe Stock
Pęcherze ospy w trakcie zasychania, fot. Adobe Stock
Ospa na plecach, fot. Adobe Stock
Co wywołuje ospę? Czy osoba dorosła może mieć ospę po raz drugi?
Ospę wywołuje bardzo zakaźny DNA-wirus Varicella zoster (VZV) z rodziny herpeswirusów, zwany też wirusem ospy i półpaśca. Dostaje się do organizmu drogą kropelkową (przez śluzówki układu oddechowego) lub przez kontakt bezpośredni. Następnie mnoży się w hodowlach tkanek zarodkowych człowieka.
Źródłem zakażenia jest chory na ospę lub półpasiec (półpasiec to reaktywacja uśpionego zakażenia VZV z asymetryczną wysypką pęcherzykową u osoby, która już miała ospę).
Zakaźność ospy trwa od 2 dni przed pojawieniem się wysypki do momentu odpadnięcia strupków.
Przebycie ospy wywołuje trwałą odporność na całe życie. W bardzo rzadkich przypadkach istnieje możliwość zachorowania na ospę ponownie. Do takiego powtórnego rozwoju choroby może dojść, gdy organizm nie wytworzył wystarczającej odporności podczas pierwotnego zakażenia. Są to jednak wyjątki. Znacznie częściej dochodzi do tego, że utajony (latentny) wirus ospy uaktywnia się ponownie w ciągu życia w postaci półpaśca.
Powikłania ospy u dorosłych
Do powikłań ospy u dorosłych należą:
- zakażenia bakteryjne skóry,
- zakażenia ropne prowadzące do sepsy,
- zapalenie płuc,
- powikłania neurologiczne,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- rzadziej: zapalenie nerek, trzustki, lub wątroby, zapalenie jąder, zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, małopłytkowość.
Jednym z najgroźniejszych powikłań u dorosłych jest zapalenie płuc u kobiet ciężarnych. Istnieje także ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu. Zapalenie płuc rozwija się u co 10 osoby dorosłej chorej na ospę (szczególnie narażeni są palacze).
Rozpoznanie ospy u dorosłych
Ospę zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, rozpoznaje się bardzo łatwo. Objawy są na tyle charakterystyczne, że obejrzenie pacjenta wystarczy, aby zdiagnozować zakażenie.
W celu rozpoznania ospy u osób dorosłych czasami wykonuje się badania laboratoryjne. Jest możliwe stwierdzenie wirusa ospy w zawartości pęcherzyków z pobranego wymazu (metoda PCR). Rzadko przeprowadza się badanie z próbki krwi w kierunku przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi VZV, choć takie badanie jest możliwe. Badanie białka CRP jest przydatne, gdy występują powikłania w postaci nadkażeń bakteryjnych.
Ospa u dorosłych – grupy ryzyka
Niektóre grupy bardziej niż ogół populacji są narażone na cięższy przebieg ospy oraz powikłania. To osoby:
- z obniżoną odpornością wskutek choroby lub leczenia (zakażenie HIV, nowotwory, w tym białaczka, leczenie immunosupresyjne po przeszczepieniu narządu),
- z atopowym zapaleniem skóry,
- kobiety ciężarne,
- z przewlekłymi schorzeniami serca i płuc.
Ospa u dorosłych – leczenie
Ospę u dorosłych, podobnie jak u dzieci, leczy się objawowo. Na złagodzenie swędzenia można zastosować maści przeciwświądowe. Jeśli występuje gorączka, zalecany jest paracetamol. Na zmiany skórne przy ospie nie powinno się stosować popularnego fioletu goryczki (gencjany), ponieważ maskuje plamy i możemy przeoczyć nadkażenie.
Mitem jest także, że podczas ospy nie wolno się kąpać. Przeciwnie, higiena jest bardzo ważna w zapobieganiu powikłaniom bakteryjnym. Dlatego myć się należy codziennie, ale bez zbędnej zwłoki. Nie wolno trzeć pęcherzy ręcznikiem czy gąbką, a raczej osuszać skórę. Należy często zmieniać odzież, bieliznę i pościel.
W leczeniu ospy u dorosłych nie jest zalecana rutynowa terapia przeciwwirusowa. Jednak u osób z grup ryzyka i z obniżoną odpornością, a także podczas powikłań stosuje się leki przeciwwirusowe (głównie acyklowir, ale też famcyklowir lub swoistą immunogobulinę ludzką VZIG). Jest jednak warunek – leki przeciwwirusowe powinny być podane w ciągu 24 godzin od pojawienia się wysypki. Dlatego bardzo ważne jest, aby osoba dorosła, która jest zagrożona ciężkim przebiegiem ospy wietrznej, skonsultowała się z lekarzem możliwie szybko.
Jeśli rozwinie się nadkażenie bakteryjne, niezbędne jest rozpoczęcie skierowanej przeciw paciorkowcom i gronkowcom antybiotykoterapii (podaje się np. cefalosporynę). W cięższych przypadkach chory musi być hospitalizowany i otrzymać leki droga dożylną.
Ospa u kobiet w ciąży
Jedną z grup ryzyka wśród dorosłych zagrożoną ciężkim przebiegiem ospy są kobiety ciężarne. Chociaż zakażenie wirusem ospy jest u nich rzadkie, to może powodować groźne powikłania zarówno dla kobiety, jak i płodu.
Dla dziecka najgroźniejsza jest ospa, która rozwinęła się u matki pod koniec ciąży (między 5. dniem przed porodem a 2. dniem po porodzie). Szacuje się, że ospa wietrzna matki, która pojawiła się w tym okresie, wiąże się z ryzykiem poważnej choroby dziecka ze zgonem włącznie sięgającym 30%. To zagrożenie wynika z faktu, że organizm matki ma niewiele czasu na wyprodukowanie i przekazanie dziecku odpowiednich przeciwciał.
Trzeba dodać, że ospa u ciężarnych stanowi zagrożenie przez cały okres ciąży. Jeśli doszło do zachorowania na ospę w I lub II trymestrze, wirus przenikając przez łożysko, może prowadzić do rozwoju blizn skórnych, niedorozwoju kończyn i palców, wad układu moczowego, oczu i zaniku kory mózgowej.
W ramach profilaktyki stosuje się podawaną domięśniowo globulinę przeciw wirusowi VZV. Globulina jest produkowana z osocza bogatego w przeciwciała. Ta metoda zapobiegania jest rekomendowana zwłaszcza dla noworodków, których matki przebyły zakażenie ospą między 5. dniem przed porodem a 2. dobą po porodzie. Poza tym dla chorych na białaczkę, wyniszczające schorzenia, jak AIDS, chłoniaki, w takcie radio- i chemioterapii.
W przypadku ciężarnych podanie globuliny może być rozważone, jednak jest skuteczne jedynie w celu zapobiegania powikłaniom u kobiety (nie chroni płodu).
Źródła: Z.Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
A.Boroń-Kaczmarska, A.Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019.
Więcej na temat wysypki i innych zmian na skórze:
Jak wygląda wysypka alergiczna? Oto jak można ją rozpoznać i leczyć
Wysypka – przyczyny wysypki, rodzaje + zdjęcia
Wysypka na twarzy - najczęstsze przyczyny, wysypka na twarzy u dziecka
Wysypka jak kaszka – skąd się bierze?
Wysypka w miejscu intymnym może nawet skutkować rakiem szyjki macicy
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
